«توحیدخانه»؛ 372 سال تاریخ 

250 سند تاریخی درباره این رواق در مرکز اسناد آستان قدس رضوی موجود است 

«توحیدخانه»؛ 372 سال تاریخ 

رواق توحیدخانه یکی از قدیمی‌ترین رواق‌های حرم مطهر رضوی به شمار می‌آید که بر پایه اسناد تاریخی آرشیو مدیریت اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی، قدمتی 372 ساله دارد. 


کبری صدریان، کارشناس فهرست‌نویسی و طبقه‌بندی اسناد سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در این خصوص در گفت‌وگو با آستان‌نیوز اظهار کرد: 250 سند تاریخی با محوریت رواق توحیدخانه در مجموعه اسناد مربوط به تشكیلات اداری آستان قدس رضوی، از دوره صفویه تاكنون در آرشیو مدیریت اسناد و مطبوعات این سازمان نگهداری می‌شود. وی ادامه داد: این اسناد روایتگر موضوعاتی همچون هزینه سوخت و روشنایی، تعمیرات، تدفین اموات و پرداخت حقوق و مواجب كاركنان رواق توحیدخانه است. صدریان گفت: تنها دو سند از دوره صفویه مرتبط با رواق توحیدخانه در این مجموعه اسناد وجود دارد كه هر دو آن‌ها نیز به انجام تعمیرات در این رواق اشاره دارد، اما در 38 سند دوره افشاریه علاوه بر موضوع تعمیر رواق، پرداخت مواجب حفاظ و فراش آن نیز به چشم می‌خورد. 
وی افزود: بیشترین اسناد آستان قدس رضوی با محوریت رواق توحیدخانه متعلق به دوره قاجاریه با 148 سند است كه پرداخت هزینه‌های سوخت و روشنایی، تدفین اموات و مواجب كاركنان را در بر می‌گیرد. سایر اسناد موجود نیز مربوط به دوره‌های پهلوی اول و دوم می‌شود که در اسناد حسابداری این آستان مقدس قابل بررسی است. 

از سازنده رواق تا موقعیت کنونی آن 
این کارشناس فهرست‌نویسی و طبقه‌بندی اسناد آستان قدس رضوی درباره قدمت و پیشینه ساخت رواق توحیدخانه نیز بیان کرد: ساخت این بنا را به ملامحسن فیض کاشانی، فیلسوف بزرگ و صاحب کتاب «وافی» و استاد آیت‌الله مجلسی دوم نسبت می‎دهند که در سال 1072 قمری مقارن با سلطنت شاه سلیمان صفوی رواق را بنا نهاده‌اند. 
وی ادامه داد: در خصوص وجه تسمیه و نام‎گذاری این رواق به توحیدخانه نیز می‎توان به بیت شعر «زهی داری که خوانی توحید یزدانش/  فهی کاخی که در اثبات توحید است بنایش» استناد کرد؛ این بیت، مطلع قصیده‎ای از میرزا عبدالعلی میناست که در بالای کتیبه توحیدخانه نوشته شده است. 
صدریان افزود: همچنین ادیب المعی معتقد است به دلیل تدریس ملامحسن فیض کاشانی در این محل و کثرت استعمال کلمه «لا اله لا الله» در آن، این مکان به توحیدخانه شهرت یافته است. همچنین وی در خصوص موقعیت کنونی رواق توحیدخانه گفت: این رواق در شمال حرم مطهر حضرت رضا(ع) واقع شده که از شرق به وسیله گذرگاه پیچ و خم‌داری به گنبد الله وردی‌خان، از شمال به وسیله صفه‌ای به پنجره فولاد و صحن قدیم (صحن انقلاب)، از غرب به ایوان امیرعلی شیرنوایی و از جنوب به رواق دارالفیض و دارالشکر (رواق پشت سر) متصل است. 

ویژگی‌های هنری رواق 
در ادامه صدریان درباره تزئینات و هنرهای اسلامی به کار رفته در رواق توحیدخانه حرم مطهر رضوی اظهار کرد: ازاره‌های رواق از سنگ‌های منبت‌کاری است که با اکلیل و رنگ‌های زیبایی تزئین یافته است. در واقع توحیدخانه تنها رواقی است که سنگ‌های آن با دست تراشیده شده است. همچنین بیشتر فضای این رواق به هنر آینه‌کاری مزین است که از دوره حسام‌السلطنه به جای مانده است. این کارشناس اسناد آستان قدس رضوی افزود: در بالای ازاره‎های این رواق نیز کتیبه گچ‌بری به عرض 50 سانتیمتر قابل رؤیت است که در آن اشعار 12 امام خواجه نصیر طوسی به خط ثلث روی سنگ حک شده است. 
وی با اشاره به اینکه تعمیرات رواق توحیدخانه در زمان تولیت عضدالملک به سال 1276 قمری، پایان یافته است، گفت: نام عضدالملک در این کتیبه ذکر شده چنان ‌که در آن آمده است: «الحمدلله الذی وفق بتعمیر هذا العماره السنیه مقرب الحضره الرضویه و الخاقانیه عضدالدوله العلیه حاجب الروضه الرضویه میرزا محمدحسین الحسینی لازال اجلاله علی البریه فی شهر رجب1276ق». صدریان تصریح کرد: ازاره‎های شاه‌نشین این رواق که دقیقاً روبه‌روی ضریح مطهر رضوی قرار دارد، از جنس مرمر است و کتیبه‌های حجاری شده روی آن نیز حکایت از این نکته دارد که این رواق مدفن عده‎ای از رؤسای آستانه است. وی افزود: از جمله این افراد می‌توان از میرزا محمدخان سپهسالار؛ صدراعظم دوره قاجار، حاج محمود شهابی؛ دربان‌باشی کل، میرزا حسنعلی محمد، آیت‌الله عباس واعظ طبسی؛ تولیت فقید آستان قدس رضوی، میرزا مهدی اصفهانی و آیت‌الله سیدجواد خامنه‌ای؛ پدر رهبر معظم انقلاب نام برد. 
کبری صدریان گفت: حرم مطهر رضوی در حال حاضر 27 رواق دارد که برخی از آن‌ها همچون توحیدخانه، قدمت تاریخی بسیاری دارد. 

برچسب ها :
ارسال دیدگاه