موضوعی که به بهانه آن به سراغ «محمد قاسمی زهان» مدیر بحران و پدافند غیرعامل آستان قدس رضوی رفتیم. وی سابقه ۱۵ سال فعالیت و تلاش در این حوزه در مجموعه‌هایی مانند استانداری خراسان رضوی و سازمان‌های مربوط در سطح استان و کشور را دارد. همچنین سه سال است مسئولیت این مدیریت را در مجموعه آستان قدس رضوی بر عهده گرفته است. در ادامه و به مناسبت روز «پدافند غیرعامل» بخش‌هایی از گپ و گفت دوستانه خبرنگار قدس با وی را می‌خوانید. 

به زبان ساده پدافند غیرعامل به چه معناست؟
پدافند به معنای دفاع است و خود به دو گروه عامل و غیرعامل تقسیم می‌شود؛ پدافند عامل در زمینه امور مسلحانه و نظامی کاربرد دارد و از حوزه بحث ما خارج است، اما پدافند غیرعامل به مجموعه تدابیر، فعالیت‌ها و اقدام‌های غیرمسلحانه اطلاق می‌شود که موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب‌پذیری و تداوم فعالیت‌های ضروری و همچنین ارتقای پایداری ملی می‌شود. در یک زندگی روزمره و ساده امروزی هم مواردی از موضوع پدافند غیرعامل را می‌توان سراغ گرفت، از لباس گرم پوشیدن در فصل سرما و زمستان تا واکسیناسیون افراد در برابر بیماری‌های مختلف، ساختن پناهگاه، انجام بازدید‌های دوره‌ای تأسیسات (کولر، شوفاژ، موتورخانه‌ها و...) همه و همه در واقع مواردی از پرداختن به موضوع پدافند غیرعامل در زندگی است.

چه ارتباطی میان موضوع پدافند غیرعامل با یک مجموعه مذهبی و دینی مانند بارگاه مطهر رضوی وجود دارد؟
اهمیت بارگاه مطهر حضرت امام رضا(ع) از جنبه‌های مختلف قابل بررسی است که یک نمونه بارز آن، حضور انبوه زائران و دلدادگان این آستان مبارک برای زیارت در مناسبت‌های مختلف مذهبی و ملی در طول سال است. توجه به فراهم آوردن شرایطی امن و راحت برای نائل شدن زائران به زیارت بامعرفت همراه با آرامش اهمیت بسزایی دارد.مواردی همچون تأمین سرمایش و گرمایش مناسب، توسعه رواق‌ها، صحن‌ها و فضا‌های زیارتی، تأمین سیستم صوتی، نور و روشنایی مناسب، تأمین خروجی‌های اضطراری، تأمین فضا‌های تجمع ایمن برای زائران و... و دقت و توجه به این گونه موارد برای تسریع و تسهیل امر زیارت، ضروری به نظر می‌رسد. با این توصیف، پدافند غیرعامل نه تنها جدا از موضوع تسریع و تسهیل امر زیارت همراه با تأمین اطمینان و آرامش برای زائران نیست، بلکه کاملاً به هم پیوسته است. منظور این است که انجام هر گونه اقدام یا اجرای پروژه‌های عمرانی در آستان‌های مقدس حضرات معصومین(ع) و از جمله در بارگاه مطهر امام هشتم(ع) با توجه به حضور انبوه زائران و جمعیت انسانی، باید پیوست پدافند غیرعامل داشته باشد و این پیوست‌ها در ذات و درون ویژگی‌های پروژه‌ها نهفته است و از آن جدا نیست. از طرف دیگر، توجه به آرامش و اطمینان خاطر و رفاه حال زائران در موضوع زیارت نیز مهم است. 

مهم‌ترین هدف این مدیریت در ارتباط با فعالیت‌های مجموعه بارگاه مطهر امام رضا(ع) را بیان کنید. 
یکی از مهم‌ترین اهداف مورد نظر، ارائه خدمات به زائران بدون ایجاد موانع ترددی است که با توجه به حضور انبوه زائران در حرم مطهر رضوی، این موضوع باید همواره مورد دقت مسئولان مربوط قرار داشته باشد. مکان‌یابی و جایابی مناسب و زمان‌بندی صحیح و درست برای هر اقدامی از جمله ضروریات است، به این معنی که انجام هر پروژه‌ای که در مجموعه حرم مطهر امام هشتم(ع) اجرا می‌شود هر چند که ضروری و لازم به نظر برسد، اما نباید سلامت و امنیت زائران را تهدید کند و نباید با این موضوع مهم در تعارض باشد. ما در این مدیریت به دنبال آن هستیم که علاوه بر انجام اقدام‌های مناسب و به موقع مانند استحکام و تجهیز ابنیه، ساختمان‌ها، اماکن، صحن‌ها، رواق‌ها و... موجود در بارگاه مطهر رضوی برای رویارویی با حوادث طبیعی (مانند زلزله و...)، به مباحث مربوط به اقدام‌های پیشگیرانه نیز ورود پیدا کنیم. این موضوع در موارد تهدید‌آمیز در حوزه‌هایی مانند زیستی، کالبدی، سایبری، فضای مجازی و... است. 

آستان قدس رضوی تجربیات خود در این زمینه را چگونه در اختیار سایر اعتاب و آستان‌های مقدس قرار می‌دهد؟
یکی از مهم‌ترین اقدام‌ها، تدوین سند راهبردی مدیریت بحران و پدافند غیرعامل در آستان قدس رضوی است. در این سند به مواردی مانند اهداف، راهبرد‌ها، برنامه‌ها، اقدام‌های دارای اولویت و... پرداخته شده که پس از تأیید تولیت معزز آستان قدس رضوی به تمام مجموعه‌های تابعه این نهاد مقدس ابلاغ شده است. این تجربه ارزشمند با هم‌افزایی و همفکری به دیگر اعتاب و آستان‌های مقدس و بقاع متبرکه در کشور تعمیم داده و سند مشابهی با هدف افزایش تاب‌آوری و کاهش آسیب‌پذیری تهیه و تدوین شد که به تأیید تولیت‌های محترم آستان‌های مقدس در سطح کشور نیز رسیده است.

خبرنگار: محمدحسین مروج کاشانی