در گزارش قبلی به 6مورد از 12 روشی که امام رضا(ع) برای تأثیرگذاری بهتر امر به معروف و نهی از منکر به کار می‌بستند، اشاره کردیم. اکنون می‌خواهیم 6مورد باقی مانده را مرور کنیم. تمامی این موارد به تفصیل در مقاله «امر به معروف و نهی از منکر و روش‌های تأثیرگذار آن از منظر امام رضا(ع)» در چهارمین شماره دوفصلنامه علمی ـ ترويجی «انديشه‌های حقوق عمومی» آمده و خوانندگان می‌توانند به آن مراجعه کنند. 
 
1-جایگزین کردن
یکی از موجبات انجام منکر این است که زمینه انجام معروف فراهم نیست. هر قدر بتوان زمینه انجام معروف را فراهم کرد، به موازات آن در واقع از ارتکاب منکر جلوگیری کرده‌ایم. 
در سیره امام رضا(ع) آمده روزی غلامان، پیش از آنکه میوه‌ها را کامل بخورند، آن‌ها را دور انداختند. امام رضا(ع) به آنان فرمودند: سبحان‌الله! اگر شما از آن بی‌نیازید، کسانی هستند که به آن محتاج‌اند. آن را به کسی بدهید که نیازمند آن است. 
حضرت در این بیان، اگر آن‌ها را از اسراف منع می‌کنند، انفاق را در کنار آن قرار می‌دهند و اگر منکری را متذکر می‌شوند، معروفی را به عنوان جایگزینش معرفی می‌کنند. 

2-رسوا کردن چهره‌های منحرف
همیشه در جامعه با اشخاصی روبه‌رو می‌شویم که از ایمان کافی برخوردار نبوده و حاضرند دست به هر کار خلافی بزنند تا حقایق را وارونه نشان دهند. گاهی لازم است این چهره‌ها را در هر زمانی با بیان دلایل کافی به مردم معرفی و دستشان را رو کرد. 
زمانی زید بن موسی، برادر امام رضا(ع) در مدینه خروج کرد و دست به کشتار و آتش زد. هنگامی که زید بر مأمون وارد شد، امام(ع) جوابش را ندادند. زید ناراحت شد و گفت: من پسر پدرت هستم، جواب سلامم را نمی‌دهی؟ فرمودند: تو تا وقتی در اطاعت خدا باشی، برادر منی. وقتی خدا را معصیت کنی بین من و تو برادری نیست. 
در قضیه ولایتعهدی نیز امام همین شیوه را پیش می‌گیرند و در هر فرصتی علاوه بر اعلام حقانیت اهل بیت(ع) در امر حکومت و زمامداری جامعه، غاصبانه بودن حکومت مأمون را متذکر می‌شوند. برای نمونه در جایی امام خطاب به مأمون می‌فرمایند: مأمون ولایت امر مسلمانان را به من سپرده و این مسئولیتی خطیر است. وی حرام خدا را حلال و حلال خدا را حرام کرده و با این حال، درصدد است این نسبت‌ها را به ما بدهد. 

3- بیان علت و فلسفه یک حکم
به این بیان امام رضا(ع) دقت کنید: «بدانید تسلیم اوامر الهی بودن در رأس طاعت و بندگی حق تعالی قرار دارد، خواه انسان فلسفه و دلیل دستور حق تعالی را بفهمد و به عمقش پی ببرد و خواه از آن چیزی نفهمد و از درکش عاجز باشد». 
با وجود این به سیره امام که مراجعه می‌کنیم، می‌بینیم ایشان همواره تلاش دارد با بیان علت و فلسفه احکام الهی و ایجاد یقین در شنونده، فرصت عمل بهتر به آن را فراهم کنند. 
کتاب «احتجاج» شیخ طبرسی و کتاب‌هایی از این قبیل، نمونه‌های خوبی از همین احتجاجات و برخوردهای حکمت‌آمیز و استدلالی و کلامی حضرت(ع) است. بخشی از کتاب «عیون اخبارالرضا(ع)» شیخ صدوق به بیان علل احکام از زبان حضرت رضا(ع) اختصاص دارد. در نمونه‌ای، ایشان در بیان علت حرام شدن همجنس‌بازی می‌فرمایند: «این کار سبب از بین رفتن نسل بشر و بر هم خوردن نظم و تدبیر جامعه و نابودی نظام بشری است و دیگر آنکه ساختار روحی و جسمی زنان و سرشت وجود مردان طوری خلق شده که هر یک با ترکیب دیگری کامل می‌شود».

4-حرکت‌های دسته‌جمعی
برای امر به معروف‌های مهم و جلوگیری از برخی منکرات، گاهی لازم است به صورت دسته‌جمعی صورت گیرد تا آن معروف در جامعه تحقق یابد و از انجام منکر جلوگیری شود. می‌توان گفت بسیاری از راهپیمایی‌هایی که در طول تاریخ انقلاب اسلامی صورت گرفته در تحقق اهداف مزبور مؤثر بوده و زمینه از بین رفتن بدترین منکرات مانند حکومت طاغوت به وسیله همین راهپیمایی‌ها فراهم شده است. 
اگر علت عبور دادن امام رضا(ع) از مسیر ناآشنایی که از مدینه تا مرو به دستور مأمون صورت گرفت را مرور کنیم، می‌بینیم مهم‌ترین علت آن، فاصله گرفتن از شهرهایی بود که اجتماع شیعیان در آن‌ها احتمال داشت. 
همین‌طور اگر ماجرای به سرانجام نرسیدن اقامه نماز عید فطری که مأمون به امام پیشنهاد کرده بود را بنگریم، خواهیم دید چون احتمال در هم شکسته شدن هژمونی حکومت طاغوت در آن اجتماعِ شیفتگانِ امام رضا(ع) وجود داشت، مأمون از این پیشنهادش برگشت. بنابراین بی‌شک یکی از شیوه‌های تأثیرگذار امر به معروف این است این سنت نیکو دسته‌جمعی و به وسیله مسلمانان برگزار شود.
 
5- استعلایی بودن حالت امر و نهی
در میان ویژگی‌های نظام امر به معروف و نهی از منکر، «استعلا» از برجستگی بسیاری برخوردار است و شاید بتوان گفت فصل منطقی امر به معروف و نهی از منکر با مفاهیمی چون موعظه، ارشاد، نصیحت و تبلیغ همین است. 
منظور از «استعلا» در اینجا، برتری‌طلبی به لحاظ مقام و موقعیت شخصی نیست، مضاف بر اینکه وعظ و نصیحت نیز در جای خود در اثربخشی این واجب الهی تأثیرگذار است. 
محمد بن عامر می‌گوید: از حضرت رضا(ع) شنیدم که می‌فرمودند: ‌ای محمد! شنیده‌ام با واقفیه همنشینی داری و در مجلس آن‌ها شرکت می‌کنی؟ عرض کردم: آری، به قربانت شوم! با آن‌ها نشست و برخاست دارم، ولی مخالف ایشان هستم. حضرت فرمودند: همنشین آن‌ها نباش و بعد این آیه را خواندند: «و قد نزل علیکم فی الکتاب ان اذا سمعتم آیات الله یکفر بها و یستهزا بها فلا تقعدوا معهم...».

6- امر به معروف و نهی از منکر تا آخرین حد توان
اگر می‌خواهیم جامعه سالم بماند، باید هر یک از ما در حد توان خود، دیگران را امر به معروف و نهی از منکر کند، کما اینکه امامِ جامعه از تمام فرصت‌ها، ابزار و امکانات برای تحقق احکام و فرائض الهی استفاده می‌کند. 
ماجرای ولایتعهدی امام را که مرور می‌کنیم، می‌بینیم در تک‌تک لحظات آن، از ابتدای نپذیرفتن خلافت تا پذیرش اجباری ولایتعهدی، حضرت رضا(ع) در پی آن بودند که امر به معروف و نهی از منکر را اجرا کنند.