بحث دیگر درباره تفاوت مناره با برج است. اصولاً برج یا مناره در تاریخ دارای دو هویت کاملاً متفاوت از هم هستند. برج و مناره از جنبه تاریخی دو پدیده قدیمی هستند که تاریخ، سابقه آن‌ها را پیش از اسلام می‌داند. مناره و برج در شکل و کاربرد، متفاوت هستند. بر بالای برج چند نگهبان و دیده‌بان برای نگهبانی و حراست قلعه و شهر می‌ایستادند ولی بالای مناره آتشی روشن می‌کردند تا مسافران راه را در شب گم نکنند. بر بالای برج‌ها دیوارکی همراه با بریدگی‌هایی برای نگهبانان و دیده‌بانان وجود داشت، برخلاف مناره که چنین نبود. برج‌ها را بدون سایه‌بان می‌ساختند ولی در بالای مناره برای حفاظت آتش از برف و باران، سایه‌بانی می‌ساختند. چون غرض از ساخت برج، نگهبانی بود، آن را به شکل استوانه‌ای با قطر بزرگ می‌ساختند ولی مناره را استوانه‌ای با قطر کوچک و بلند می‌ساختند. در کل، هویت شکلی برج و مناره را می‌شود با تاج آن‌ها مشخص کرده و هویت کاربردی مناره را در نشان دادن راه و برج را در مراقبت و حراست معرفی کرد. 

برجی برای اعلام ساعت
با این توضیح به بیان این نکته بپردازیم که در حرم نیز دو برج وجود دارد که شاید در نگاه اول تصور کنیم آن‌ها هم جزو مناره‌های این مکان مطهر هستند، اما کارایی آن‌ها متفاوت از سایر مناره‌های حرم است و بر این اساس نمی‌توان آن‌ها را در ردیف مناره‌ها حساب کرد. این دو مناره یا بهتر است بنویسیم برج، برج‌های ساعت حرم مطهر رضوی هستند. برج ساعت در صحن انقلاب اسلامی قرار دارد و یکی از بناهای مشهور این مکان مطهر است و زائران بسیاری آن را به دلیل معماری و همچنین کاربری ویژه‌اش به‌خوبی می‌شناسند. این برج بر فراز ایوان غربی صحن انقلاب، مشهور به ایوان ساعت، زیرساعت قرار دارد. این سردر تاریخی و مرتفع، در اصل متشکل از دو ایوان بوده که ایوان داخلی آن در سمت صحن و ایوان خارجی به سمت بست شیخ طوسی و متصل به آن است. ایوان‌ها که بنا بر نقل تاریخ توسط شاه عباس صفوی ساخته شده‌اند، در هر دو سمت خود مزین به کتیبه‌ها و کاشی‌های معرق بوده‌اند و بیش از 24متر بلندی دارند. بر سر در ایوان، ساعت بزرگی وجود دارد که زیر آن گنبد کوچک و ظریفی است که از چهار سو دیده می‌شود. این ایوان هم به ایوان ساعت معروف است. دلیل این نام‌گذاری قرار داشتن ساعت حرم مطهررضوی بر فراز آن است؛ ساعتی که در سال 1334ش و طی مراسم باشکوهی در این محل نصب شد؛ اما همه تاریخ استفاده از ساعت در حرم مطهر رضوی و صحن عتیق، به آن خلاصه نمی‌شود. خوب است بدانید حرم امام رضا(ع) دست‌کم از سال 1060ش، یعنی 340 سال پیش، صاحب ساعت بوده‌ و برای آن موقوفه نیز تعیین شده است. قدیمی‌ترین مسئول ساعت حرم که در اسناد و منابع از او یاد کرده‌اند «ملامحمدکریم ساعت‌ساز» است که حدود سال 1096ش این مسئولیت را برعهده داشت. 

ساعتی برای همه اهالی شهر 
با این حال، نخستین ساعتی که روی برج بالای ایوان غربی صحن عتیق نصب شد، ساعت مظفری بود؛ ساعتی که ظاهراً آن را ناصرالدین‌شاه در آخرین سفرش به فرنگ خرید، اما پس از مرگش به ایران رسید و در سال 1275ش در برجی که شکلی متفاوت با امروز داشت، نصب شد. البته برخی معتقدند این ساعت را امین‌الملک، برادر صدراعظم ناصرالدین‌شاه سفارش داد و خرید. به هر حال، ساعت مظفری تا سال 1334 کار می‌کرد؛ اما اتفاقی افتاد که مجبور شدند آن را بردارند. عبور نهر نادری از ایوان غربی، به‌تدریج موجب سست شدن پایه‌های ایوان شده‌بود و برج، دیگر توان نگهداری ساعت سنگین مظفری را نداشت. از آن طرف گودبرداری‌های غیراصولی در اطراف ایوان نیز مزید بر علت شد و مسئولان وقت تصمیم گرفتند ساعت مظفری را بردارند و به صحن نو (آزادی فعلی) منتقل کنند. در آن زمان، فردی به نام عبدالحسین معاون‌التجار، بر اساس نذری که کرده‌بود، ساعتی برای ایوان غربی خرید که ساخت هامبورگ آلمان بود. این ساعت، وزن کمتری نسبت به ساعت قبلی داشت. در سال 1333ش، ساعت را از طریق بندر خرمشهر به ایران آوردند و با قطار به مشهد منتقل و پس از ساخت برجی مناسب برای آن، در محل فعلی نصب کردند. امروزه ساعت مظفری کار می‌کند، اما دیگر زنگ نمی‌زند و زنگی که در اماکن متبرکه می‌شنوید، مربوط به ساعت صحن عتیق، معروف به ساعت معاون است. برج ساعت در صحن عتیق، از بالای ایوان چهار طبقه دارد و برای رسیدن به محل نصب عقربه‌ها، باید 45 پله را طی کرد. به طور کلی مناره‌ها یا برج‌های دوگانه ‌ساعت که یکی در صحن انقلاب و دیگری در صحن آزادی قرار دارد، از بلندترین اماکن آستان قدس رضوی به‌شمار می‌روند. ارقام و عقربه‌های آن‌ها برای همگان قابل مشاهده و خواندن است و در فواصل زمانی معین، یک ربع به یک ربع با طنین زنگ‌های مختلف، وقت را اعلام می‌کنند. گفته می‌شود در گذشته که مشهد شهری کوچک بود، زنگ این ساعت‌ها در همه ‌نقاط شهر شنیده می‌شده و مردم، اوقات شب و روز خود را با آن تشخیص می‌دادند.