برای رشد جمعیت می‌شود روی فراهم کردن امکانات برای تشویق والدین به فرزندآوری بیشتر، درمان زوج‌های نابارور یا حتی تسهیل ازدواج جوانان حساب کرد؛ اما شاید راه مؤثر و کم‌هزینه دیگری هم باشد و آن حفظ فرزندان سالمی است که به هر دلیلی قرار است به دست والدین خود به قتل برسند! درست است موضوع این نوشته، قتل فرزندان بی‌گناه به دست پدرها و مادرهاست؛ اصطلاح سیاهی که حتماً زیاد شنیده‌اید: سقط جنین! ماجرا از آنجا شروع شد که روزی یک تیتر، همه ما را شوکه کرد و نفس‌هایمان برای چند ثانیه در سینه حبس شد، نقل قول رسمی یکی از مسئولان که از روزانه هزار فقره سقط جنایی در کشور خبر می‌داد؛ همین شد که گروهی از متخصصان و کارشناسان علوم پزشکی شهر مشهد، آستین همت را بالا زدند تا آنجایی که می‌شود از قتل این جنین‌های سالم مشروع جلوگیری کنند و نتیجه این حرکت داوطلبانه و دغدغه‌مندانه، تولد مرکز مردمی «نفس» بود که حالا خودش عمری حدود ۲۱ ماه دارد.
آنچه در ادامه می‌خوانید، گفت‌وگوی قدس خراسان با تکتم زاده‌احمد، کارشناس مامایی و مدیر مرکز نفس است. این مدیر 38 ساله که خود مادر سه فرزند است، برایمان از فرایند سخت؛ اما شیرین نجات فرزندان سقط می‌گوید.

بفرمایید ایده مرکز نفس چگونه متولد شد؟
در بررسی‌هایمان دیدیم در بحث درمان ناباروری، خانواده‌ها خیلی باید هزینه کنند تا صاحب فرزند شوند؛ اما در مقابل بسیاری از خانواده‌ها هم روند تک‌فرزندی را دنبال می‌کنند و شاید با وجود تمام تبلیغات و مشوق‌ها، اصلاً راضی نشوند برای فرزندان دوم و سوم اقدام کنند و اگر هم بارداری اتفاق بیفتد، سقط انجام می‌دهند. همین ایده، مقدمه‌ای شد برای راه‌اندازی مرکز «نَفَس» که نامش یک عبارت اختصاری از «نجات فرزندان سقط» است و پس از حدود سه ماه کار مطالعاتی و تحقیقی و البته بعد از دریافت مجوزهای لازم از نهادهای مرتبط ازجمله دانشگاه علوم پزشکی مشهد، معاونت پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه، سازمان تبلیغات و...، مرکز نفس در 30اردیبهشت 1400 مصادف با روز ملی جمعیت به طور رسمی شروع به کار کرد.

در حال حاضر آمار سقط جنین چگونه است؟
در خراسان رضوی روزانه حدود ۹۰ مورد سقط عمدی اتفاق می‌افتد که سهم مشهد بین ۴۰ تا ۵۰ مورد است و این در حالی است که میانگین این آمار در کشور روزانه حدود هزار و 200 مورد است. البته ناگفته نماند اینها مواردی است که در آمار ثبت شده است. بسیاری از مواردی که جنین‌ها به‌ صورت غیرقانونی سقط می‌شوند، اصلاً جایی ثبت نمی‌شود. بنابراین متأسفانه آمار خیلی بیشتراست! مثلاً مادر به مرکز بهداشت مراجعه می‌کند و در شرح حالی که از او می‌گیرند، می‌گوید: «دو سقط داشتم». می‌پرسند: رفتی بیمارستان سقط کردی؟ در جواب می‌گوید: نه. خودم دارو خریدم و مصرف کردم یا می‌گوید: رفتم مطب فلان خانم... . فاصله ما با نجات یک جنین، به اندازه مصرف یک قرص توسط مادر است که شاید  15ثانیه زمان ببرد. بنابراین ما یک زمان طلایی داریم و با غنیمت شمردن لحظات باید وارد عمل شویم تا بتوانیم جان یک انسان را نجات دهیم.

به عنوان فردی که در حوزه جلوگیری از سقط جنین فعال هستید، بفرمایید چند درصد سقط‌ها به دلایل اقتصادی و معیشتی است؟
ابتدا این را توضیح دهم که از مجموع سقط‌هایی که در کشور صورت می‌گیرد ۲ درصد خودبه‌خودی، حدود ۳ درصد مربوط به آزمایش‌ها و غربالگری‌های دوره بارداری است که با مجوز پزشکی قانونی انجام می‌شود و متأسفانه ۹۵ درصد سقط‌ها مربوط به جنین سالم و متعلق به پدر و مادر شرعی است و تمرکز ما در مرکز نفس روی این ۹۵ درصد سقط‌های جنایی و عمدی است.
خیلی‌ها فکر می‌کنند مهم‌ترین دلیل سقط جنین، مشکلات معیشتی و مالی خانواده است؛ ولی آمارها اصلاً این‌طور نمی‌گوید. ما یک بررسی کامل انجام دادیم تا عوامل منتهی به سقط را شناسایی کنیم و در نهایت به فهرست بلندبالایی شامل حدود 80تا 90 مورد رسیدیم! 45 درصد سقط‌هایی که در کشور انجام می‌شود، به علت به حد نصاب رسیدن تعداد فرزند از نظر والدین است! مثلاً می‌گویند ما سه فرزند داریم و دیگر بچه نمی‌خواهیم. براساس آمار مرکز آمار ایران و دفتر پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، بحث معیشتی و مالی با 19 درصد در رتبه دوم عوامل سقط جنین قرار دارد.
رتبه سوم با 17 درصد، اختصاص پیدا می‌کند به مواردی که والدین می‌گویند فاصله سنی بچه‌هایمان مناسب نیست. 14 درصد سقط‌ها هم به دلیل ادامه تحصیل مادر و بحث موفقیت‌های شغلی صورت می‌گیرد و متأسفانه 7 درصد از موارد سقط، مواردی است که به علت جنسیت جنین صورت می‌گیرد. علاوه‌ بر این، برخی موارد سقط هم متأسفانه به مشکلات فرهنگی و باورهای اشتباه در عرف جامعه برمی‌گردد. چند روز پیش یک خانم ماما با من تماس گرفت و گفت خانم جوانی به او مراجعه کرده که در دوره عقد باردار شده و همسرش او را تهدید کرده اگر اقدام به سقط جنین نکند باید طلاق بگیرد! 

نفس چگونه تبدیل به یک حرکت کشوری شد؟ 
فروردین ۱۴۰۱، در بازدیدی که معاونت امور زنان ریاست جمهوری و مسئول اداره جمعیت وزارت بهداشت از مرکز نفس به عنوان یک گروه جهادی موفق داشتند، از ما خواستند این حرکت را به صورت کشوری گسترش دهیم. بنابراین فروردین و اردیبهشت فراخوان کشوری زدیم و از تمام دغدغه‌‌مندان حوزه جمعیت و سقط جنین خواستیم ‌نام‌نویسی کنند و از حدود ۶۰۰ نفری که اعلام آمادگی کردند، سه دور مصاحبه تلفنی انجام دادیم و در نهایت حدود ۲۰۰ نفر در این مصاحبه‌ها پذیرفته شدند.
ملاک انتخابمان این بود که افراد هم رزومه کار جمعیتی داشته باشند و هم ترجیحاً متأهل و مادر باشند و دوره بارداری زایمان و حتی سقط را تجربه کرده باشند و این افراد بیایند دوره را بگذرانند.
خرداد ماه یک دوره سه روزه آموزشی داشتیم. پس از اتمام دوره، شرکت‌کنندگان به استان‌های خودشان برگشتند و تلاش کردند گروه جهادی نفس را برای جلوگیری از سقط جنین در منطقه خود راه‌اندازی کنند. به این ترتیب افزون بر اینکه در ۲۰شهرستان خراسان رضوی شعبه فعال داریم، در ۲۸ استان کشور هم شعبه‌های مرکز نفس ایجاد شد تا از سقط‌های غیرقانونی و جنایی جلوگیری کند.

برای بحث فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی چه اقدامات دیگری انجام دادید؟
 یکی از کارهایی که امسال انجام دادیم، برگزاری دوره توجیهی ویژه ماماهای سراسر کشور با محوریت تبیین جایگاه سقط جنین بود که به صورت سفرهای دوره‌ای از شهرستان‌های خراسان رضوی آغاز کردیم و همچنان ادامه دارد.
همچنین با هماهنگی و همکاری دانشگاه علوم پزشکی، پوسترهای مرکز نفس را در کلیه مراکز درمانی دولتی و غیردولتی نصب کرده‌ایم تا مردم ببینند. از طرفی ماماها و متخصصان هم با ما در ارتباط هستند و مواردی را که سراغ دارند، به ما معرفی می‌کنند.
شاید جالب باشد بدانید نزدیک به 20 تا 30 درصد از تماس‌های ما از سمت افرادی است که واقعاً تصور می‌کنند با یک مرکز تخصصی سقط ارتباط گرفته‌اند! جالب‌تر اینکه می‌گویند «چه خوب که مجوز دانشگاه دارید. این یعنی کار شما بهداشتی و استریل انجام می‌شود...». به طور طبیعی، ما همان ابتدا به آن‌ها نمی‌گوییم نه این طور نیست، ما مرکز سقط جنین نیستیم؛ بلکه با راهکارهای روان‌شناسی، سر صحبت را با آن‌ها باز کرده و در ادامه، مرکز نفس را معرفی می‌کنیم. الحمدلله موارد زیادی از همین تماس‌های اشتباهی، با نتیجه مثبت همراه بوده و موفق شده‌ایم آن‌ها را از سقط منصرف کنیم.

علاوه بر مشاوره در خصوص منصرف کردن افراد از سقط، چه حمایت‌های دیگری از آن‌ها انجام می‌دهید؟
پس از اینکه مادر به ما مراجعه می‌کند،‌ علت سقط را از او جویا می‌شویم و با توجه به مشکلی که دارد، او را تحت حمایت مرکز نفس قرار می‌دهیم. برای مثال، اگر مادری مشکل مالی داشته باشد، هماهنگی‌های لازم را انجام می‌دهیم تا همه ویزیت‌های تخصصی زنان، سونوگرافی‌ها و آزمایش‌هایش به ‌صورت رایگان انجام شود. اگر بحث محرومیت خانواده مطرح باشد، ماهانه یک کمک‌معیشتی مختصری برایشان در نظر می‌گیریم. در نهایت هم یک سیسمونی مختصر برای مادر آماده می‌کنیم و در زمان زایمان تقدیمش می‌کنیم. در این مسیر، هم تمام نهادهای مرتبط در مشهد و هم خیران در کنار ما هستند.

از ابتدای سال 1401، توانستید از سقط چند جنین پیشگیری کنید؟
از ابتدای سال، 260 مادر از ما خدمات گرفتند و جنینشان را حفظ کردند. همچنین 38 مورد خدمات نگرفتند؛ اما با صحبتی که با آن‌ها داشتیم از سقط منصرف شدند. در مجموع 298 مادر از سقط منصرف شده و فرزند خود را به دنیا آوردند.

حرف پایانی‌تان را بفرمایید.
تقریباً بیش از 80 درصد همکاران ما به صورت داوطلبانه و افتخاری در مرکز نفس فعالیت می‌کنند. در واقع ما به هیچ نهادی وابسته نیستیم و کاملاً جهادی پای کار هستیم. به همین وسیله از همه این عزیزان تشکر می‌کنم.

خبرنگار: معصومه مؤمنیان