به گزارش خبرگزاری فارس، حجت‌الاسلام علیرضا پناهیان، استاد حوزه و دانشگاه در محفل هفتگی هیئت‌های دانشجویی استان تهران که یکشنبه‌ شب‌ها در فاطمیه بزرگ تهران برگزار می‌شود، به تحلیل تاریخ صدر اسلام و نحوه بهره‌گیری صحیح از آن برای مسائل روز جامعه پرداخت که در ادامه گزیده‌ای از یازدهمین جلسه مبحث تاریخی تحلیلی صدر اسلام را می‌خوانید.
خداوند در قرآن کریم 19مرتبه «تصلّب و تعصب داشتن بر فرهنگ آبا و اجدادی» را علت مخالفت‌ با پیامبر(ص) بیان کرده است. یکی از سخنان مخالفان انبیا(ع) این است که می‌گویند: «ما نمی‌خواهیم آنچه را میان ما رسم بوده، تغییر دهیم» این حرف یعنی دین و پیامبران الهی از انسان «تغییر» می‌خواهند اما انسان‌ها در مقابل تغییر، مقاومت می‌کنند، به‌ویژه تغییر اموری که به فرهنگ تبدیل شده و ما به آن‌ها انس گرفته و عادت کرده‌ایم.
گاهی فرهنگی که از گذشته مانده، اساساً نادرست است مثل «خواندن نماز مستحبی به جماعت» که در زمان امیرالمؤمنین(ع) اتفاق افتاد. اما گاهی فرهنگ گذشتگان، اصلاً کار بدی هم نبوده بلکه چون شرایط عوض شده امام جامعه از ما «تغییر» می‌خواهد. گاهی در این موارد هم انسان‌ها مقاومت می‌کنند. پس همان‌طور که در خارج از دین، مقاومت هست در داخل دین هم مقاومت وجود دارد. وقتی دین از انسان، تغییر می‌خواهد «آمادگی برای تغییر دادن گذشته» لازمه دینداری است. به همین دلیل در روایات آمده یکی از شاخصه‌های انسان و جامعه‌ای که به‌وسیله دین تربیت شده، این است که بتواند با عادات خود برخورد کند و آن‌ها را تغییر دهد؛ چون تغییر، کار آسان و ساده‌ای نیست. امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید: «بِغَلَبَةِ الْعَادَاتِ الْوُصُولُ إِلَى أَشْرَفِ الْمَقَامَاتِ». (تصنیف غُرَر الحِکَم، ص۳۲۲)
کسی که می‌خواهد داستان پیغمبر خدا را دنبال کند باید این‌طور نگاه کند که پیغمبر می‌خواهد چه چیزهایی را تغییر دهد؟ در برابر چه تغییراتی مقاومت‌ صورت می‌گیرد؟ این مقاومت‌ها کِی شکسته می‌شود؟ آیا این تغییرات پایدار است یا نه؟ خیلی از مقاومت‌ها در زمان پیامبر(ص) شکسته شد، ولی مقاومت‌ در برابر بعضی تغییرات تا آخر هم شکسته نشد؛ بعضی از مقاومت‌هایی که شکسته شد، دوباره به وضعیت پیشین برگشت. ما نباید به عقب برگردیم. این موضوع بسیار مهم است. این‌طور کلمات که متجددان و افراد نوگرا از آن‌ها استفاده می‌کنند در حقیقت برای دین است.
دین حتی یک جامعه مذهبی درجه یک را هم نمی‌گذارد در وضع خودش باقی بماند. بنابراین، بعضی‌ها اشتباه می‌کنند که دین را یک مقوله سنتی تلقی می‌کنند. بعضی‌ها اصلاً سنت و دین را یکی می‌گیرند؛ درحالی‌که سنت و سنتی‌بودن ربطی به دین ندارد. دین، نرم‌افزاری است برای اینکه روز به روز نو شوی! اصلاً کارکرد ولایت این است که شما را از قالب و شکلی که گرفته‌اید بیرون می‌آورد. اصلاً فلسفه امتحان‌های خدا این است شما را از قالبی که به آن انس گرفته‌اید بیرون می‌آورد و نمی‌گذارد کسی ثابت بماند. خداوند متعال در برخی اصول، از ما ثبات می‌خواهد اما در بسیاری از شرایط از ما تغییر می‌خواهد. به هر جای دین نگاه کنید یک «طلب آمادگی برای تغییر» در آن وجود دارد. به هر بُعد از ابعاد انسان هم نگاه کنید، نفس انسان یک بهانه برای تغییر نکردن دارد. دین یعنی برنامه تغییر.

انسان دیندار باید آماده انعطاف‌‌پذیری باشد 
«انقلابی بودن» در مرحله اولِ انقلاب یک معنایی داشت، در مرحله دومِ انقلاب یک معنای دیگر، در مرحله سومِ انقلاب معنایی دیگر و در مراحل بعدی هم معنای خود را دارد. مثلاً بعضی از افراد به انقلابی بودن در ایام پیش از پیروزی انقلاب خو کرده بودند، بخشی از این افراد با تغییر شرایط، ضدانقلاب شدند چون نتوانستند خودشان را با شرایط جدید وفق بدهند. بعضی‌ها هم که در دوران دفاع مقدس، انقلابی‌های خوبی بودند، وقتی شرایط عوض شد، ضدانقلاب شدند و برخی از آن‌ها اکنون در آمریکا و اروپا نشسته‌اند و دارند علیه کشورمان اقدام می‌کنند.
باید هر لحظه آماده تغییر باشیم. کسانی که ثبات‌گرایی و سنت‌گرایی در روحیه‌شان وجود دارد، نمی‌توانند دیندار شوند. اگر این افراد دیندار هم شوند مدتی دینداری می‌کنند اما چون نمی‌توانند خودشان را عوض کنند در این قالب و شکل جدید دچار انجماد می‌شوند درحالی‌که اصلاً انسان، دیندار می‌شود که منجمد نشود. انسان دیندار باید آماده انعطاف‌‌پذیری باشد. باید به این مقوله توجه کرد. انسان دیندار و جامعه دیندار باید به‌گونه‌ای انعطاف‌پذیر باشد که با قرار گرفتن در وضعیت جدید بتواند تکالیف جدید و انتظارات جدید خدا را از خودش برآورده کند. فرض کنید شما تا امروز می‌بایست بسکتبال بازی می‌کردید، بنابران خودتان را به بسکتبال عادت داده‌اید و مهارتش را یاد گرفته‌اید اما به یکباره بازی عوض می‌شود و شما باید پینگ‌پنگ بازی کنید که قواعدش فرق می‌کند، پس باید خودتان را تغییر دهید.
برنامه دین، هم در آغاز و هم در تداومش این‌گونه است. 19بار در قرآن آمده مشکل‌ پیامبران الهی این بود که مردم نمی‌خواستند خودشان را تغییر دهند، این‌طور نیست که چون پدران ما مسلمان بودند، بگوییم «این 19آیه قرآن درباره زمان ما نیست و ما دیگر این مشکل را نداریم!» این مشکل همیشه وجود دارد چون همیشه شرایط جدیدی اتفاق می‌افتد. بعضی‌ها حاضر نیستند شرایط جدید را بپذیرند.

دین، شما را در وضعیت ثابت نگه نمی‌دارد
بعضی‌ها فکر می‌کنند اینکه می‌فرماید «بر روال پیشینیان نباشید» فقط درباره پیشینیان بد است و حالا که شما می‌خواهید خوب باشید باید بر گذشته متصلب نباشید و نوگرا باشید و راه جدید پیدا کنید. اما این نکته را اضافه می‌کنم که حتی اگر پیشینیانتان آدم‌های خوبی باشند، خودتان هم قبلاً آدم‌های خوبی بودید و اکنون هم هستید، متوجه باشید برنامه‌ دین این است شما را در وضعیت ثابت نگه نمی‌دارد. دین از انسان، پویایی می‌خواهد.
ما باید دیندارهای خیلی محکمی شویم و دین را خیلی محکم نگه داریم، اما در عین حال، اگر امام‌زمان(عج) ظهور کرد و خواست همه این امور را تغییر دهد باید آماده باشیم این‌ها را رها کنیم، باید برای فرمان‌های تازه، برای رویکردهای تازه و برای اولویت‌های تازه آماده باشیم. از نظر اجتماعی در آستانه ظهور باید برای تغییرات بسیار مهم آماده باشید. بعضی از مؤمنان آنجا جلو اما‌م‌زمان (عج) هم مقاومت می‌کنند.
مثلاً امروز مشکل اقتصادی داریم و جهاد اقتصادی، جهاد مهمی است. سال‌هاست رهبر معظم انقلاب بر این موضوع تأکید دارند اما مساجد ما در این زمینه تحرک خاصی نداشته‌‌اند، کارهایی مثل گفت‌وگوی اقتصادی، ایجاد تعاونی و...؛ چون به یک وضعیت ثابت انس گرفته‌‌اند، دنبال حرکت و تغییر نیستند.