چون ماه رجب فرا رسد، آن فرشته از آغاز شب تا صبح ندا سر می‌دهد: «خوشا به حال ذاکران و یادآوران خدا، خوشا به حال مطیعان» و خداوند تعالی می‌فرماید: من همنشین کسی هستم که همنشین من است، من مطیع کسی هستم که مطیع من است، من بخشنده کسی هستم که تقاضای بخشش کند، این ماه، ماه من و بنده، بنده من و رحمت، رحمت من است. پس هر کس مرا در این ماه بخواند، اجابتش می‌کنم و هر کس از من چیزی طلب کند به او عطا می‌کنم و هر کس از من طلب هدایت کند او را هدایت می‌کنم و این ماه را ریسمانی بین خود و بندگانم قرار دادم، پس هر کس بدان چنگ زند به من می‌رسد».
به‌مناسبت حلول ماه رجب، نگاهی داشتیم به برخی معارف توحیدی درباره این ایام که بنا بر مکتب تربیتی علامه طباطبایی(ره) در دفتر اول از مجموعه کتاب‌های «ادب حضور» توسط محمدتقی فیاض‌بخش تألیف و منتشر شده است. 

دلیل نام‌گذاری ماه رجب
«رجب» در لغت به معنای بزرگداشت امری است و «ترجیب» یعنی تعظیم. وجه تسمیه این ماه به رجب، آن بود که پیش از اسلام و در میان اعراب جاهلی نیز مورد تعظیم و احترام بوده و جنگ و خونریزی را به احترام این ماه رها می‌کردند.
یکی دیگر از اسامی ماه رجب «اصبّ» است. «صبّ الماء» یعنی آب با شدت از بلندی بر چیزی فرود آید. از آنجا که در ماه رجب رحمت الهی با شدت و وسعت بر امت اسلام نازل می‌شود، این ماه را بدین اسم نامیدند؛ چنان‌که این معنا در روایت مشهور «ملک داعی» نیز قابل مشاهده است.

ضرورت رعایت «حریم الهی» در این ماه
در اسلام نیز ماه رجب از جمله ماه‌های حرام شمرده شده؛ مرحوم میرزا جواد آقا ذیل مراقبات ماه رجب می‌نویسد: «از دیگر مراقبت‌ها در این ماه این است که سالک معنی ماه حرام را بداند تا مواظب تمام کارها و حالت‌ها و حتی اموری که وارد قلبش می‌شود باشد».
از این رو در اینجا شرح مراقبات ماه رجب را از تبیین اسرار حرمت آن آغاز می‌کنیم.
مرحوم سید بن طاووس در ابتدای مراقبات ماه رجب می‌فرماید: ماه حرام از رسوم بر جای مانده از دوران پیش از اسلام است. آن هنگام که اعراب جاهلی به بهانه‌های واهی به جنگ و غارت یکدیگر می‌پرداختند (چنان‌که جنگ‌های 100ساله میان دو قبیله اوس و خزرج در مدینه معروف است) با هم پیمان بستند در چهار ماه از سال، جنگ و خونریزی را کنار بگذارند و به زندگی شخصی و امور قبیله خود و زن و فرزندانشان سر و سامانی دهند و خلاصه آنکه مدتی را در آرامش بگذرانند.
ایشان می‌فرماید: عرب جاهلی حرمت ماه رجب را حفظ می‌کرد، پس مؤمن نیز باید حرمت این ماه را نگه دارد و در این ماه با پروردگار به مخاصمه برنخیزد!
 جنگ با پروردگار یعنی شکستن عهد بندگی پروردگار و پیروی از هوای نفس و اطاعت از دشمن انسان و پروردگار یعنی «شیطان رجیم»: «ای بنی‌آدم آیا من از شما پیمان نگرفتم شیطان را نپرستید که او دشمن آشکار شماست و مرا بپرستید که تنها این راه صراط مستقیم است؟» دوستی با شیطان و عصیان الهی به معنای اعلان جنگ و دشمنی با پروردگار است.
بنابراین نخستین و مهم‌ترین دستور در این ماه، مراقبه بر گناهان است که در چنین فرهنگی، حفظ حرمت این ماه به معنای اعلام صلح با پروردگار است.
مرحوم سید در اقبال می‌فرماید: ماه‌های حرام، ایام اعلام صلح با پروردگار است تا حداقل در این ماه با خداوند به ستیز برنخیزیم. نخستین قدم در صلح با پروردگار، حسابرسی وضعیت خود است. به همین منظور لازم است در این ماه بیش از پیش به خود رسیدگی کنیم.

ضرورت کم کردن کارها برای عبادت
نکته دیگری که از حرمت ماه رجب استفاده می‌شود آن است که اگر اعراب جاهلی در همه اوقات سال، پیوسته خود را درگیر جنگ و گریز می‌کردند، دیگر فرصت نمی‌یافتند به امور خود و قبیله‌شان رسیدگی کنند، بنابراین با هم قرار گذاشتند چهار ماه سال را ماه‌های حرام اعلام کنند تا به امور شخصی خود بپردازند. از نظر باطنی نیز از ادعیه ماه رجب استفاده می‌شود اگر مردم در سایر ماه‌ها گرفتار امور روزمره خود هستند و از محاسبه خود و رسیدگی به امور باطنی‌شان غافل‌اند لازم است در این ایام از فعالیت دنیوی خود قدری بکاهند و به محاسبه و اصلاح امر آخرت خود بپردازند و از این رو با مشاهده هلال ماه رجب بخوانند:«خدایا! هلال و آغاز این ماه را همراه با ایمنی از بلاها که مزاحم توجه به تو است و ایمان راستین به خودت و سلامتی از بیماری‌های ظاهری و باطنی و تسلیم کامل در پیشگاهت قرار ده».
مرحوم میرزا جواد آقا می‌فرماید: «از دیگر مراقبت‌ها در این ماه این است که سالک بداند... سه ماه رجب، شعبان و رمضان ماه عبادت است، بنابراین سزاوار است طالبان علم در آن ماه‌ها عبادت را مقدم بر تحصیل علم کنند؛ گرچه تحصیل علم نیز از برترین عبادت‌هاست».
این فرمایش میرزا جواد آقا بدین معناست که هر چند طلب علم برای همه واجب است و برای اهل علم از اوجب واجبات، ولی حتی بر اهل علم لازم است در ماه رجب مقداری از این امور کم کنند و بیشتر به عبادت بپردازند، زیرا ثمره تحصیل علم که «معرفت» است، باید در عبادت ظاهر شود و اگر کسی علمی را بخواند و محصول آن، خضوع و خشوع در ظاهر و باطن نباشد، این علم حقیقی نیست؛ چرا که «إنّما يخشی اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ إِن اللهَ عَزيز غَفُور» و ایمان در کنار علم است که به انسان درجه می‌دهد: «يرفع الله الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ أوتُوا الْعِلْمَ دَرجات» و الا ایمان بدون علم و علم بدون خشوع و خضوع فایده‌ای ندارد.
اگر در ماه رجب چنین توصیه‌ای به اهل علم می‌کنند، برای غیر اهل علم، یعنی جماعت کاسب، جماعت خانه‌دار و دیگران، تکلیف روشن است. بنابراین هیچ حجتی برای کسی وجود ندارد که بگوید من وقت نکردم در ماه رجب دعای رجبیه بخوانم، نماز بخوانم و یا کارهای مختلف انجام دهم.
در ماه رجب به اذکار و اوراد و عبادات خاص این ماه بپردازیم. اگر ماه رجب به مقام ولایت علوی تعلق دارد و امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) محبوب ماست، چگونه ممکن است ماهی که انتساب به محبوب دارد بر کسی بگذرد و تغییری در رفتار و اعمال او حاصل نشود که اگر در محبت صادق هستیم، در ظرف محبوب باید عاشقانه عمل کنیم. علاوه بر این باید توجه کرد مراتب طهارت یکباره حاصل نمی‌شود.