نمی‌توان درباره تاریخ «تقریب مذاهب اسلامی» صحبت کرد و درباره یکی از ستون‌های استوار آن، یعنی علامه سیدعبدالحسین شرف‌الدین که امروز سالروز رحلت اوست، سخنی به میان نیاورد؛ علامه یکی از پیشگامان این تفکر در جهان اسلام بود. او نه فقط به تقریب مذاهب و وحدت اسلامی به عنوان یک اصل راهبردی در مسیر تحقق استقلال و عزت مسلمانان می‌نگریست و از آن حمایت می‌کرد، بلکه عملاً وارد این عرصه پرفراز و نشیب شد و به ارائه راهکارهای مؤثر پرداخت. علامه شرف‌الدین مانند دیگر بزرگان تقریب، به دنبال یکدست کردن مذهب مسلمانان و نادیده انگاشتن اعتقادات شیعه نبود؛ اما این اختلافات را مانع از وحدت در برابر دشمن مشترک نمی‌دانست. او را باید یکی از بنیان‌گذاران ادبیات تقریب بدانیم؛ علامه شرف‌الدین از کسانی بود که با تمسک به بیان عالمانه، نگاه توأم با مدارا و دوستی و رعایت تمام و کمال ادب و احترام، مسائل مورد اختلاف میان شیعه و دیگر مذاهب اسلامی را تشریح کرد و به اثبات مدعای مکتب اهل ‌بیت(ع) با ویژگی‌هایی که برشمردیم و البته با استناد به آثار روایی و اعتقادی اهل ‌سنت پرداخت. این رویکرد در میان علمای منصف جهان اسلام با استقبال فراوانی روبه‌رو شد و زمینه گفت‌وگوهای بسیار مفیدی را میان آن‌ها فراهم کرد. این الگو بعدها توسط دیگر بزرگان جهان تشیع نیز مورد استفاده قرار گرفت و علمایی همچون علامه شیخ عبدالحسین امینی و علامه سیدمرتضی عسکری با عنایت به همین الگو، آثاری گرانقدر همچون «الغدیر» را پدید آوردند و راه را برای گفت‌وگوی اصولی و به دور از تنش با علمای دیگر مذاهب اسلامی باز کردند. 

طرحی از زندگی یک عالم «تقریبی»
علامه سیدعبدالحسین شرف‌الدین در سال 1252شمسی در کاظمین به دنیا آمد و در 6سالگی همراه با پدرش، سیدیوسف شرف‌الدین به نجف اشرف هجرت کرد و تا 8سالگی، مقدمات مکتبخانه‌ای را در این شهر گذراند. خانواده شرف‌الدین هنگامی که سید عبدالحسین 8ساله بود، به سرزمین اجدادی‌شان، جبل عاملِ لبنان بازگشتند و به این ترتیب، حضور تاریخی علامه در این خطه پرحادثه که در آن زمان بخش امپراتوری در حال اضمحلال عثمانی بود، آغاز شد. وی در 20سالگی برای ادامه تحصیل راهی نجف شد و در 32سالگی به درجه اجتهاد رسید و دوباره به لبنان بازگشت؛ ابتدا در «شحور» مستقر بود و بعدها به «صور» رفت و دست به تأسیس مراکز فرهنگی و اجتماعی متعددی برای سامان دادن به امور شیعیان زد؛ مراکزی مانند «حسینیه صور» و «مؤسسه خیریه صور» که بعدها توسط امام موسی صدر توسعه داده و منشأ خدمات بسیاری شد.
علامه شرف‌الدین همزمان با فعالیت‌های دینی و اجتماعی از امور سیاسی غافل نبود. پس از اشغال لبنان توسط فرانسوی‌ها طی جنگ جهانی اول، او مبارزات گسترده‌ای را علیه اشغالگران ترتیب داد و بارها تحت تعقیب قرار گرفت. در همین زمان بود که تلاش برای تقریب مذاهب اسلامی را با هدف بیرون راندن استعمارگران از قلمرو مسلمین آغاز کرد؛ در 1299شمسی به مصر رفت و درباره این مسئله، مذاکرات مفیدی با علمای الازهر انجام داد. در 1301شمسی راهی حج شد و در مکه، چنان نظر حکومت و علمای وقت را – که وهابی نبودند –جلب کرد که اقامه نماز در مسجدالحرام را در مدتی که علامه در مکه حضور داشت، به وی واگذار کردند. او در ادامه سفرهای تقریبی‌اش در دهه 1310شمسی به ایران نیز سفر کرد و با وجود اختناق حاکم در دوره رضاخانی، توانست با علمای قم و مشهد ارتباطات خوبی برقرار کند. علامه در اواخر عمر، به نگارش کتاب بسیار مشهور «النص و الاجتهاد» دست زد. وی در هشتم جمادی‌الثانی سال 1377 (دی‌ماه 1336) دار فانی را وداع گفت. پیکر علامه سیدعبدالحسین شرف‌الدین را به نجف انتقال دادند و در حرم امیرمؤمنان(ع) به خاک سپردند. او هنگام رحلت، 84 ساله بود.

الگوی گفتمان عالمانه
کتاب «النص و الاجتهاد» را باید مشهورترین اثر علامه شرف‌الدین بدانیم؛ کتابی که در اواخر عمر وی به رشته تحریر درآمد و یکی از الگوهای بسیار جذاب در راستای دفاع از مرزهای عقیدتی شیعیان است. وی در این کتاب، طی هشت فصل، مبانی سیاسی تفکر شیعه را مورد بررسی قرار داد و اختلافاتی را که در این زمینه میان مذاهب گوناگون وجود دارد، بررسی کرد.
نکته حائز اهمیت آن است که علامه در بیان مباحث مورد نظرش، هیچ ‌گاه و در هیچ شرایطی از دایره ادب و احترام نسبت به مقدسات دیگر مذاهب اسلامی بیرون نرفت. به همین دلیل، آثار وی در میان طیف وسیعی از پیروان دیگر مذاهب اسلامی هم طرفداران زیادی یافت و عملاً اسباب طرح مباحث علمی و کلامی بیشتر را فراهم کرد. این رویکردها، در دوره‌های بعد، با اهتمام و تلاش دیگر علمای تقریبی، نتایج و ثمرات بسیار بابرکتی در پی داشت.

خبرنگار: محمدحسین نیکبخت