در بررسی اسناد موقوفاتی متعلق به بارگاه مطهر حضرت رضا(ع) نیز این حقیقت به‌وضوح مشاهده می‌شود که واقفان نیک‌اندیش در دوره‌های مختلف، تفکر و حساسیت خاصی درباره توجه به اهمیت وقف کتاب و ترویج کتاب‌خوانی در این آستان مبارک داشته‌اند. در همین زمینه «سالم حسین‌زاده»، کارشناس مسئول تثبیت مالکیت و پیگیری حقوقی موقوفات آستان قدس رضوی  معتقد است وقف کتاب، تنها وقف چند جلد از تألیفات اشخاص گوناگون نیست، بلکه با ارتقای دانش، آگاهی، علم و پیشرفت یک جامعه و توجه به نسل‌های آینده، سروکار دارد.  در ادامه به مناسبت هفته کتاب و کتاب‌خوانی، بخش‌هایی از سخنان وی در گفت‌وگو با خبرنگار ما را می‌خوانید.

فصل «شانزدهم» از فصول بیست‌وشش‌گانه موقوفات آستان قدس رضوی
توجه به سرنوشت جامعه اسلامی و مسلمانان از یک طرف و توصیه اسلام و آموزه‌های حضرات معصومین(ع)  درباره علم‌آموزی و نشر و گسترش دانش از طرف دیگر، موجب شده مسلمانان در طول تاریخ اسلام همواره به عمل پسندیده وقف کتاب و حفظ آثار علما و فرهیختگان و رساندن آن به نسل‌های آینده به عنوان یکی از مصادیق باقیات‌الصالحات و سنت‌های حسنه بنگرند و همین نگرش یکی از دلایل  کسب نتایج و عملکرد شایسته در جوامع اسلامی در زمینه ترویج علم و فرهنگ و پیشرفت امت اسلامی تاکنون بوده است. مطالعه وقف‌نامه‌های مربوط به کتاب، موجب رسیدن به آگاهی‌های تاریخی بسیاری در این زمینه شده و نشر آن‌ها، زوایای تاریخی بسیاری را روشن خواهد کرد. علاوه بر اینکه این کار در تاریخ اسلام، سهم عمده‌ای در پیدایش کتابخانه‌های گوناگون داشته و بیشتر کتاب‌های خطی اسلامی موجود در کتابخانه‌های جهان، نتیجه همین عمل خداپسندانه مسلمانان بوده است.
در بررسی اسناد و سوابق موقوفاتی مربوط به کتاب و کتاب‌خوانی در دوره‌های گذشته در تشکیلات آستان قدس رضوی به برخی از این موقوفات در شهر مشهد برمی‌خوریم، از جمله موقوفه «یلداش بیک» مربوط به سال1158 هجری قمری (دوره افشاریان)، موقوفه «عبدالمجید خان» مربوط به سال1212 قمری(دوره قاجاریه)، موقوفه «مهدی قلی خان قرائی» مربوط به سال1289 قمری (دوره ناصرالدین شاه قاجار) و... در همه این رقبات موقوفه به‌صراحت بیان شده بخشی از درآمدهای موقوفه، صرف امور کتابخانه و مایحتاج آن، خرید کتاب و... در کتابخانه آستان قدس رضوی شود. به غیراز این موارد، موقوفات دیگری هم مربوط به کتاب، کتاب‌خوانی و کتابخانه در اسناد و مدارک موقوفاتی آستان قدس رضوی وجود دارد. در موقوفه مرحوم «سیدعلیمحمد وزیری» در شهر یزد (تاریخ وقف‌نامه سال1348 شمسی) اشاره شده منزل مسکونی وی و کتاب‌های خطی و چاپی به همراه مستغلات دیگری در جنب ساختمان کتابخانه، وقف آستان قدس رضوی شده است. برخی از واقفان دیگر هم در شهر یزد به تبعیت از وی، املاک و اموال خود را به عنوان «رقبات معین» برای کمک به هزینه‌های موقوفه مزبور (موقوفه مرحوم سیدعلیمحمد وزیری) تقدیم کرده‌اند. مانند موقوفه «مهدی فهیمی هنزائی» (مربوط به سال1366 شمسی)، موقوفه «مرحومه خانم رقیه عرب هادوی» (مربوط به سال1374 شمسی) و موقوفه «عزیزالله رضوانی مروست» و... .

کتابخانه‌های ثابت و سیار
استان کرمان هم از جمله مناطقی است که موقوفاتی مربوط به آستان قدس رضوی در زمینه کتاب و کتاب‌خوانی و کتابخانه در آن وجود دارد. در این زمینه، پنج کتابخانه ثابت و سه کتابخانه سیار که به نام‌های کتابخانه‌های حضرت امام رضا(ع) و حضرت جوادالائمه(ع) نام‌گذاری شده‌اند، وجود دارد. این کتابخانه‌ها شامل کتابخانه‌های متعلق به «مرحوم شیخ ابوالقاسم هرندی» (مربوط به سال1349 شمسی)، «سید یحیی مرتضوی» (مربوط به سال1364 شمسی)، «حاج عباس امین» در شهر انار استان کرمان (مربوط به سال1374 شمسی)، کتابخانه حضرت جوادالائمه(ع) شهر رفسنجان و کتابخانه حضرت امام رضا(ع) در شهر کرمان (مربوط به سال1374) هستند.
همچنین سه کتابخانه سیار در شهرستان‌های رفسنجان، راور و شهر یزد (این موقوفه  سیار در شهر یزد مطابق تشکیلات اداری و سازمانی، زیرمجموعه حوزه موقوفات استان‌های یزد و کرمان در آستان قدس رضوی قرار دارد)، خدمات‌رسانی در حوزه کتاب و کتاب‌خوانی در مناطق کم‌برخوردار استان کرمان را انجام می‌دهند.
شهرستان بروجرد هم از دیگر مناطقی است که موقوفه‌ای از آستان قدس رضوی در حوزه کتاب و کتاب‌خوانی در آن وجود دارد. در این زمینه باید به کتابخانه «حاج شیخ محمد بروجردی» در این شهر اشاره کنم که در سال 1368شمسی با چهار باب عمارت و منزل اختصاصی وی به همراه کتاب‌های خطی و چاپی متعددی، وقف آستان قدس رضوی شد. از رقبات معین این کتابخانه نیز واگذاری یک باب منزل مسکونی توسط یک بانوی واقف و نیک‌اندیش به نام «ثریا ترابی گودرزی» است که برای توسعه کتابخانه یاد شده در نظر گرفته شده است. همچنین موقوفه «حاج شیخ صادق خزعلی» در سال1367 شمسی شامل دو باب دکان هم از دیگر رقبات معین کتابخانه «حاج شیخ محمد بروجردی» است.
 در سفر به شهرستان شوشتر استان خوزستان می‌توانیم سراغ موقوفه‌ای از آستان قدس رضوی در حوزه کتاب و کتاب‌خوانی برویم، یعنی  کتابخانه «حاج شیخ محمد تقی شوشتری» که توسط وی و خانواده‌اش در سال1374 شمسی به انضمام تمامی کتاب‌های خطی و چاپی متعدد  وقف آستان قدس رضوی شده است. 
شهر «سوق» از توابع شهرستان «دهدشت» واقع در استان کهگیلویه و بویراحمد است. آنچه سبب ارتباط نام این شهر با موضوع مورد بحث ما می‌شود، توجه به وقف کتاب در موقوفه «سید علی موسوی سوق» است. این شخص یکی از جانبازان گرانقدر دوران هشت سال دفاع مقدس است که منزل مسکونی خود با تمامی موارد ارزشمند دیگر از جمله  کتاب‌ها و اشیای قدیمی و اسناد مربوط به انساب و سادات مدفون در منطقه جنوب غربی کشور در شهر سوق را در سال 1397 وقف آستان قدس رضوی کرده است.
شهرستان طبس استان خراسان جنوبی هم ازجمله مناطقی است که می‌توان نشانه‌ای از توجه و همت آستان قدس رضوی مرتبط با حوزه کتاب و کتاب‌خوانی را در آن یافت. در منطقه «محمدآباد» این شهرستان، کتابخانه‌ای متعلق به آستان مقدس حسین بن موسی الکاظم(ع) وجود دارد که از جمله کتابخانه‌های تشکیلات و نهادهای وابسته به آستان قدس رضوی است. 
در خارج از کشور و درعرصه وقف برای تشکیلات آستان قدس رضوی در مقوله کتاب و کتاب‌خوانی و کتابخانه هم اقداماتی توسط  واقفان و نیک‌اندیشان و فرهیختگان این حوزه انجام شده است. مانند نیات و اقدامات یک شخصیت و واقف هندی به نام «راجه محمد امیرخان» که در سال 1368 شمسی در منطقه محمودآباد «لکهنو»، مرکز ایالت اوتار پرادش هندوستان، کتابخانه‌ای را در این زمینه وقف آستان قدس رضوی کرده است. 

خبرنگار: محمدحسین مروج کاشانی