زهرا عباسی، مدرس و پژوهشگر کارگروه ادبیات کودک و نوجوان دانشگاه فردوسی مشهد است. او از سال 1390 فعالیت در حوزه ترویج خواندن را آغاز کرده و از سال 1394 با راه‌اندازی کتابخانه‌ای شخصی در مشهد فعالیت‌‌هایش را به شکل جدی‌تر دنبال کرده و همچنین در این سال‌ها به صورت تخصصی به پژوهش در این حوزه پرداخته است. اجرای برنامه‌های کتاب‌خوانی در مراکز کودکان بی‌سرپرست، مدرسه‌ها و مناطق محروم، کمک به ایجاد کتابخانه در مناطق حاشیه شهر و برگزاری جلسات حضوری و مجازی با کودکان، والدین، پژوهشگران و مربیان این حوزه از جمله فعالیت‌های اوست.  
به بهانه‌ روز کتاب و کتاب‌‌خوانی درباره روش‌های ترویج کتاب با او به گفت‌وگو نشستیم.

 در ابتدا توضیحاتی درباره فعالیت‌هایی که با هدف ترویج مطالعه انجام داده‌اید، بیان کنید.
 فعالیت‌های من در حوزه ترویج خواندن در دو بخش کودک و نوجوان و بزرگسال انجام گرفته است. کار ترویج خواندن در حوزه کودک و نوجوان را از سال 1390 با طراحی فعالیت‌هایی برای کودکان و نوجوانان حاضر در مراکز نگهداری کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست آغاز کردم و از سال 1394 این فعالیت‌ها را برای سایر کودکان و نوجوانان اجرا کردم که تاکنون ادامه یافته است. ترویج خواندن در حوزه بزرگسالان را نیز از سال 1399 آغاز کردم که تاکنون ادامه دارد.

 چطور شد به مسئله ترویج کتاب علاقه‌مند شدید؟ 
 دلایل بسیاری سبب شد به مسئله ترویج کتاب و ایجاد رغبت در افراد جامعه به مطالعه علاقه‌مند شوم.  
خواندن و مطالعه اثرهای کوتاه‌مدت و بلندمدتی بر بازسازی سلول‌های مغز و اتصالات نورون‌ها بر ذهن دارد. همچنین بر پایه پژوهش‌های مختلف دانشگاهی مطالعه در نوع نگرش به زندگی و ارتباطات افراد با یکدیگر هم مؤثر است. 
به خصوص نقش ادبیات را در افزایش تاب‌آوری، کنش مؤثر و درست و همچنین تأثیر آن بر رشد مهارت‌های فکری، تسکین آلام، تقویت توانایی نوشتن و بیان درست نیازها و برانگیختن خلاقیت را نباید دست‌کم گرفت. همچنین علاقه‌مندی بسیاری از افراد جامعه به کتاب‌درمانی و میل به این سمت برای من جالب بود. همه این‌ها دلیل شروع فعالیت‌ من در این حوزه بود و اهمیت برنامه‌ریزی درست برای خواندن را بیش از پیش برایم آشکار کرد. 
در کنار این موارد، آسیب‌های گسترده بخشی از فضای مجازی که درستی یا نادرستی بسیاری از مطالب مطرح شده در آن مشخص نیست، موجب متمرکز شدن من بر مسئله ترویج کتاب شد. 

 فعالیت‌های شما در حوزه ترویج خواندن به چه شکل اجرا می‌شوند؟ 
 تا پیش از همه‌گیری کرونا فعالیت‌ها به شکل حضوری و در قالب برنامه‌های هفتگی، برگزاری طرح‌های کتاب‌خوانی، کتاب‌رسانی و تجهیز کتابخانه‌های مناطق کم‌برخوردار و... اجرا می‌شدند. پس از شیوع کرونا و در دوران قرنطینه خانگی با استفاده از ظرفیت‌های فضای مجازی برنامه‌های ترویج خواندن به این فضا منتقل شد. در این راستا گروه‌هایی مجازی و رایگان با حضور مخاطبان، متخصصان، دانشجویان، مدرسان، مربیان و خانواده‌ها تشکیل و فعالیت‌های ترویجی در این گروه‌ها انجام شد.  
در این گروه‌ها به اعضا نکاتی در خصوص معرفی کتاب مناسب برای گروه‌های سنی مختلف، ایجاد فضای مناسب کتاب‌خوانی، آشنایی با روش‌های مختلف خواندن با کودکان و نوجوانان، ایجاد زمینه‌ای برای شنیدن نظر مخاطبان و متخصصان در مورد کتاب‌های کودک و نوجوان، بررسی ترجمه‌های مختلف موجود از یک کتاب در بازار نشر و... گفته می‌شد.  
از ابتدای دوره کرونا تاکنون بیش از 300 اثر داستانی و غیرداستانی کودک و نوجوان در حوزه‌های ادبیات دینی، زندگی‌نامه، فلسفه برای کودکان، محیط زیست، علوم و دائرة‌المعارف، هنر و تاریخ و... بررسی شده‌اند. در این جلسات در مورد کتاب‌های مختلف و آثار نویسندگان و مترجمان خاص گفت‌وگو انجام شده 
است.
در حوزه تخصصی بزرگسالان هم با تشکیل گروه‌های تخصصی برای بزرگسالان به ویژه مادران، مربیان، دانشجویان و پژوهشگران ادبیات کودک و نوجوان زمینه معرفی و گزینش بهترین کتاب‌های موجود فراهم شد یا جلساتی برای جمع‌خوانی کتاب‌های مناسب و بحث و گفت‌وگو درباره کتاب تدارک دیده شد. مثلاً برای مادران، کتاب‌هایی مرتبط با سلامتی و رشد و مهارت‌های زندگی، برای مربیان کتاب‌هایی مرتبط با آموزش و روش‌های آموزشی و برای دانشجویان و متخصصان ادبیات کودک کتاب‌های نظری تخصصی موجود در این رشته معرفی شده و مورد بررسی قرار گرفت.

 در حال حاضر برنامه‌های ترویج کتاب زیادی در کشور برگزار می‌شود. اگر بخواهید این برنامه‌ها را آسیب‌شناسی کنید به چه مواردی اشاره می‌کنید؟ 
 یکی از آسیب‌هایی که گاه در این حوزه مشاهده می‌شود عدم توجه به رعایت حقوق مؤلف و ناشر و ارائه فایل‌های کتاب‌ها در فضای مجازی بدون کسب رضایت آنان است. 
گاهی نیز انتخاب کتاب و تنظیم برنامه‌های کتاب‌خوانی بدون توجه به مسائل دوران رشد و نیازهای هر رده سنی یا جامعه هدف انجام می‌شود. توجه به نیازهای مخاطب و تنظیم درست برنامه‌ها در این راستا در موفقیت طرح‌های ترویج خواندن اثر زیادی دارد. 

 چه توصیه و پیشنهادی برای علاقه‌مندان به فعالیت در این حوزه دارید؟ 
  ترویج خواندن بدون توجه به نکات لازم و برنامه‌ریزی درست به نتیجه مناسب نمی‌رسد. فعالیت پرثمر در این حوزه هم نیازمند شناخت کتاب‌ها و هم نیازمند کسب دانش، آگاهی و مهارت است. تجربه 10سال اخیر بنده این بوده که آموختن و یادگیری مداوم، به طراحی و گزینش برنامه‌های مناسب‌تر در این مسیر کمک زیادی می‌کند.
در امر خواندن، توجه به مسئله و نیاز جامعه هدف ضروری است. در تنظیم برنامه‌های ترویج خواندن باید دید به دنبال تحقق چه هدفی هستیم و بر اساس آن برنامه‌ریزی کرد؛ بدست آوردن اطلاعاتی از کتاب، تقویت مهارت‌های فکری یا استفاده از جنبه‌های سرگرمی و هنری کتاب. گاهی هدف از برنامه کتاب‌خوانی کمک به تسکین آلام مخاطبان و به نوعی کتاب‌درمانی است پس لازم است مروج کتاب با توجه به اهداف برنامه خواندن و رده سنی افراد، برنامه‌ریزی لازم را انجام دهد.
کتاب‌ها به افراد در شناخت هویتشان کمک می‌کنند. باید دید چه ارزشی، در چه قالبی، چگونه و با چه کیفیتی در قالب کتاب منتقل شده است. لازم است کتاب‌های مناسب را بشناسیم تا انتخاب‌ها آگاهانه و درست‌تر صورت بگیرند. همچنین در تنظیم برنامه‌ها باید دقت کرد تا خواندن برای افراد به صورت یک فعالیت شادی‌بخش تعریف و اجرا شود. در واقع به عنوان یک تکلیف نباید به آن نگاه کرد. خواندن وقتی مداومت خواهد یافت که لذتبخش باشد. راه‌های زیادی برای لذتبخش کردن خواندن برای رده‌های سنی مختلف وجود دارد. 
علاقه‌مندان به فعالیت در این حوزه لازم است علاوه بر شناخت کتاب‌ها و گزینش کتاب‌های مناسب، روش‌های خلاقانه خواندن را برای هر رده سنی بیاموزند و در جایگاه درست به کار ببرند.

خبرنگار: لیلا خیامی