به گزارش ایکنا، آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست، استاد درس خارج حوزه علمیه قم در جلسه درس تفسیرش به بیان نکات تربیتی سوره حمد پرداخت که در ادامه گزیده‌ای از آن را می‌خوانید.
از دیرباز اندیشه‌های مختلفی درباره روش تعلیم و تربیت مطرح بوده است. یکی تربیت بر اساس خشونت و قاطعیت است. در طول تاریخ افرادی بودند که این اندیشه را داشتند. دوم، روشی است که می‌گوید تربیت بر اساس رأفت و رحمت باشد. مورد سوم این است که بگوییم روش تربیت بر اساس اقتضائات، متفاوت است؛ جایی خشونت جواب می‌دهد و جایی عطوفت و مهربانی و در این زمینه، اصلی نداریم.
در این سوره هیچ کدام از این سه روش مورد عنایت نیست بلکه روش چهارمی وجود دارد و آن، تربیت بر اساس رحمت و حکمت است. بر خلاف روش سوم که می‌گفت ما اصلی نداریم یا برخلاف نظر یک و دو که اصل را بر خشونت یا بر مدارا و گذشت می‌گذاشت، در نظر چهارم می‌گوییم ما اصل داریم، اما اصل، رحمت و حکمت است؛ یعنی تربیت باید در هاله‌ای از رحمت و حکمت باشد.
در آغاز سوره دو صفت رحمان و رحیم بیان می‌شود، سپس صفت «رب العالمین» می‌آید. ذکر این صفت برای پروردگار به فضای تربیتی سوره اشاره دارد. رب به سروری گفته می‌شود که عهده‌دار تربیت است. سپس دوباره بر صفت رحمان و رحیم تأکید می‌شود. این تأکیدی است که بر مبنای آن می‌گوییم اساس تربیت بر رحمت است. بلافاصله می‌فرماید «مالک یوم الدین». چرا از میان صفات خداوند این صفت مطرح شده است؟ مالک یوم‌الدین پازل تربیت را کامل می‌کند، چون می‌خواهد بگوید خداوند مالک روز جزاست و جزا حسابرسی دارد. اینکه به قیامت یوم‌الدین گفته می‌شود برای این است که در روز قیامت همه چیز بر اساس حق است. بنابراین آنجا محاسبه و عذاب هم هست. پایه حکمت باید هم بر اساس گذشت باشد و هم بر اساس محاسبه. این حکمت دو بال می‌خواهد؛ بال مجازات، بال عفو و بخشش و رحمت. چنان‌که در تراث ما هم از رحمت در قیامت گفته شده و هم از عقاب.
عرض من این است این چینش‌هایی که در سوره حمد می‌بینیم مفهوم دارد. کلمه رب‌العالمین پای تربیت را به میان می‌آورد. رحمن و رحیم یک ضلع تربیت و مالک یوم‌الدین هم ضلع دیگر را بیان می‌کند. این رویه در کل قرآن اعمال شده؛ بنابراین قرآن هم انذار دارد -و در انذارش شوخی ندارد- و هم بشارت. پس تربیت در قرآن دارای اصل بوده و آن اصل، حکمت است. حکمتی که هم در مالک یوم‌الدین است و هم در الرحمن‌الرحیم.
از اینجا متوجه می‌شویم فاتحه‌الکتاب شدن سوره حمد بی‌دلیل نبوده است. سوره حمد که اولین‌ سوره نازل شده بر پیامبر(ص) نیست. فرض کنیم قرآن به همین ترتیب زیر نظر پیامبر(ص) جمع‌آوری شده است. اگر این را قبول کنیم چطور می‌شود حمد، اولین سوره قرآن می‌شود، یعنی قرآن با این سوره آغاز و این سوره اساس قرآن محسوب می‌شود؟ آیا به خاطر اشتمالش بر همین جنبه تربیت نیست؟ وگرنه رب العالمین و الحمدلله در قرآن زیاد است، بسم‌الله هم در قرآن زیاد است.
 پس تربیت مبتنی بر حکمت، اصلی است که سبب شده سوره حمد نخستین سوره محسوب شود. این سوره درباره تربیت پیام دارد. خود این، اهمیت تربیت را می‌رساند.