​​​​​​​ الله‌وردی‌خان در 14 ربیع‌الثانی سال 1022 دار فانی را وداع گفت و پس از تشییعی باشکوه در اصفهان، پیکرش را به مشهد انتقال دادند و در مقبره‌ای واقع در زیر گنبدی که ساخته‌ بود، به خاک سپردند. در رواق امروز قصد داریم کمی درباره این سیاستمدار و سپهسالار واقف، با شما عزیزان صحبت کنیم.

نبوغ نظامی و فرماندهی سپاه
الله‌وردی‌خان اصالتاً گرجی‌تبار بود؛ او در زمان حمله شاه‌تهماسب یکم صفوی به گرجستان، به اسارت درآمد و به عنوان غلام، به جرگه سربازان مخصوص فرمانروای صفوی پیوست. در همین دوره بود که به دلیل هوش، پاکدستی و وفاداری مورد توجه بزرگان صفویه قرار گرفت و به تدریج تا مقام زرگرباشی دربار بالا رفت. او در جریان نزاع بر سر قدرت میان شاهزادگان صفوی، جانب شاه‌عباس را گرفت و به این ترتیب با آغاز حکومت او به سرعت مدارج ترقی را طی کرد؛ ابتدا حاکم گلپایگان و محلات شد و سپس به فرماندهی لشکر مخصوص شاه‌عباس صفوی منصوب گردید. الله‌وردی‌خان بعدها به حکومت فارس رسید و به دلیل شجاعت و نبوغ نظامی‌ای که از خود نشان داد، شاه‌عباس، سپهسالاری سپاه ایران را به او واگذار کرد و الله‌وردی‌خان در این سِمَت توانست پیروزی‌های فراوانی بدست آورد که بیرون راندن پرتغالی‌ها از گمبرون (بندرعباس بعدی) و نیز سرکوب فتنه حاکم قراچه‌داغ، پیروزی بر سپاه عثمانی در چند جنگ، آزادسازی بحرین و... از جمله موفقیت‌های اوست. شاه‌عباس پس از دیدن این قابلیت‌ها، هنگام انجام تغییرات در ساختار نظامی سپاه ایران، الله‌وردی‌خان را دوباره به عنوان فرمانده کل سپاه منصوب کرد و به وی مقام «صدر لشکر» داد. او تا پایان عمر از اعتبار و امتیازات ویژه برخوردار بود.

فرهنگ‌دوستی یک نظامی سیاستمدار
با توجه به آنچه گفتیم، چنین به نظر می‌رسد که الله‌وردی‌خان به دلیل اشتغالات نظامی، اصولاً سربازی بود که میانه‌ای با هنر و فرهنگ نداشت؛ اما این تصور اشتباه است. او را باید یکی از فرهنگ‌دوست‌ترین سیاستمداران تاریخ 500 سال اخیر ایران بدانیم. الله‌وردی‌خان پس از رسیدن به حکومت فارس، دست به عمران و آبادانی گسترده‌ای زد و در همان حال مدرسه‌ای تأسیس کرد که به مدرسه «خان» مشهور شد. دلیل تأسیس این مدرسه، ایجاد فضایی برای فعالیت‌های علمی و آموزشی ملاصدرا بود که به دلیل تنگ‌نظری برخی از وابستگان به دربار صفوی، از اصفهان به روستای «کهک» در قم تبعید شده بود و به سختی روزگار می‌گذراند. نقل است که الله‌وردی‌خان در نامه‌ای به ملاصدرا نوشت: «من نمی‌توانم به کهک بیایم تا بتوانم از محضر درس شما استفاده کنم و به همین جهت در شیراز بنای مدرسه‌ای را برای شما شروع کرده‌ام و همین که تمام شد اطلاع می‌دهم که بیایید و در این مدرسه تدریس کنید». الله‌وردی‌خان توجه ویژه‌ای به حال رعایا داشت؛ او راه‌های محدوده حکومت خود را بازسازی کرد و کاروانسراهایی بسیار عالی ساخت. به همت او، پل‌های بسیار زیبا و مستحکمی در مسیر جاده‌های غرب و مرکز ایران و همین ‌طور در اصفهان بنا شد که به سی و سه پل یا پل الله‌وردی‌خان شهرت یافت. الله‌وردی‌خان در شیراز با ساخت نهر عباسی، بخش مهمی از نیاز مردم این شهر به آب آشامیدنی را مرتفع کرد.

ارادت به آستان ثامن‌الحجج(ع)
الله‌وردی‌خان به مشهد و حرم مطهر رضوی، علاقه و ارادت فراوانی داشت؛ به همین دلیل، پس از آغاز فعالیت‌های عمرانی گسترده در عهد شاه‌عباس صفوی و توسعه اماکن متبرکه، الله‌وردی‌خان نیز به عنوان یکی از سیاستمداران نامدار و ارادتمندان به ثامن‌الحجج(ع)، سنگ بنای رواقی بسیار مجلل را در شرق روضه منوره گذاشت و گنبدی مِسی هم بر فراز آن ساخت. این رواق و گنبد از نظر معماری و کاشی‌کاری در زمره بهترین نمونه‌های جهان هستند. با این حال، الله‌وردی‌خان تنها در فکر ساخت بنا در حرم مطهر برای رفاه حال زائران و مجاوران نبود. او املاک متعددی را در مشهد وقف کرد؛ یک کاروانسرا، چند مغازه، یک رشته قنات و چند مزرعه در نزدیکی این شهر توسط الله‌وردی‌خان وقف شد تا درآمد آن به مصرف «فقرای مجاور و زوار حرم رضوی» برسد. 

خبرنگار: محمدحسین نیکبخت