حاصل نخستین کار پژوهشی در این حوزه، کتاب «بچه‌های مسجد بلال» است که درباره فعالیت‌های این مسجد، توسط گروهی از پژوهشگران به عنوان اتاق فکر در کنار نوید ظریف کریمی، نویسنده و پژوهشگر جوان مشهدی گردآوری و چاپ شده است.
اوایل هفته جاری انتشارات راه‌یار از چاپ کتاب «بچه‌های مسجد بلال» و توزیع آن در کتاب‌فروشی‌ها خبر داد؛ این موضوع انگیزه‌ای شد تا با نویسنده و پژوهشگر این اثر درباره جزئیات آن گفت‌وگو کنیم. نویسنده «بچه‌های مسجد بلال»، این اثر را نخستین کتاب در خصوص مسجد با رویکرد اتفاق‌هایی که در مسجد رخ می‌دهد، می‌داند.
در کارنامه ظریف کریمی اثر دیگری نیز با موضوع تاریخ شفاهی با عنوان «پرده دوم» دیده می‌شود که آن نیز با همکاری دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی مشهد و انتشارات راه‌یار سال گذشته روانه بازار نشر شده است. مشروح گفت‌وگو را در ادامه از نظر می‌گذرانید.  

با توجه به اینکه این کتاب با موضوع مسجد و مطابق مقدمه کتاب، پایگاه‌نگاری بسیج است، از نظر فنی چه ویژگی‌هایی را در آن لحاظ کردید تا برای مخاطب جذاب باشد؟
کاری که من انجام دادم هم نگارش بود و هم پژوهش. باوجود کم‌کاری‌هایی که در حوزه روایت مساجد شده و مشکلاتی که در روایت تاریخ شفاهی وجود دارد، امیدم این بود که رسانا باشد و مطلبم را به مخاطب برساند، اما اینکه آیا رسانده یا نه باید صبر کنیم تا به دست مخاطب برسد، بررسی شود و منتقدان بخوانند، اقبال به کتاب هم احتمالاً نشان می‌دهد چقدر در انجام این کار موفق بوده‌ام. 
اما از نظر فنی و تکنیکی تلاش کردم طوری روایت کنم که باوجود ساده، خوش‌خوان، سبک و روان بودن، هم حرفمان را در آن بزنیم هم فارغ از پیچیدگی‌هایی باشد که مزاحم خواندن شود تا مخاطب را پس نزند. پیش از آغاز به کار، نظر اعضای اتاق فکری که در دفتر مطالعات مشهد حضور داشتند این بود که یک کار سبک، چابک و خوش‌خوان ارائه دهیم که در عین موجز بودن بتواند حرفش را بزند، چون کتابی که موجز است می‌تواند در دست مخاطب قرار بگیرد به‌خصوص که این کتاب نخستین تجربه در این حوزه است. در زمینه این کاری که ما انجام دادیم شاید بهترین پاسخ این باشد که باید منتظر باشیم ببینیم مخاطب چه برخوردی با این کتاب می‌کند، البته به شرط اینکه درست پخش شود و در کتاب‌فروشی‌ها و در جاهای مختلف به دست مخاطب هدفش برسد. 

از ایده نگارش و پژوهش این کتاب بگویید.
ایده اصلی در واقع پیشنهادی از طرف دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی مشهد بود. دوستان در این دفتر از من خواستند با توجه به فعالیت‌ها و کارهایی که در گذشته با آن‌ها همکاری داشتم این کار را به عهده بگیرم. در چند جلسه به کلیات آنچه می‌خواستیم، رسیدیم و من پژوهش را آغاز کردم. پژوهش‌ها هم به صورت مطالعات در کتابخانه و هم به صورت میدانی در قالب گفت‌وگو با اهالی محله درباره فعالیت‌های بچه‌های مسجد انجام شد.
اما ایده اصلی دفتر مطالعات نیز از اینجا شکل گرفت که در مسجد بلال فعالیتی توسط یک گروه فعال پایگاه بسیج این مسجد انجام می‌شد و ما به صورت میدانی درباره این گروه و مشکلاتشان پرسیدیم، این مشکلات را واکاوی کرده و در کتاب آوردیم. 
کم‌کم به این موضوع رسیدیم که این کتاب می‌تواند چند بخش باشد؛ بخشی مربوط به جغرافیای محله، بخشی مربوط به پایگاه بسیج، بخشی مربوط به مسجد و پیشینه آن و در نهایت بخشی مربوط به فعالیت یکی از گروه‌های فعال مسجد.

حال که کتاب چاپ و روانه بازار شده، نظر شما درباره این اثر چیست؟
هنوز کتاب چاپ شده را ندیده‌ام، اما با توجه به فعالیت‌ها و اقداماتی که برای تهیه و تدوین آن انجام دادیم به نظرم این کتاب نمونه خوبی است، زیرا همه فعالیت‌هایی که انجام دادند در کنار فعالیت‌هایی که به ثمر نشسته، همراه با بخش‌های دیگر کتاب در پنج فصل جمع شد؛ درواقع تقریباً به ایده و آن هدف‌گذاری که داشتیم، رسیدیم. این موضوع نیز با اتحاد و مشورت‌هایی که با بچه‌های اتاق فکر داشتیم حاصل شده و فکر می‌کنم به هدف‌گذاری‌مان رسیدیم.

برای پژوهش و نگارش این کتاب با چه سختی‌هایی روبه‌رو بودید؟
تا به حال نمونه این کتاب در حوزه نهضت مسجدپژوهی به این شکل چاپ نشده و نمونه‌ای نداشتیم که بتوانیم از آن الگو بگیریم. در حوزه اهالی محله نیز با این مشکل رو‌به‌رو بودیم که بسیاری از آن‌ها از این منطقه به محله‌های دیگری نقل‌مکان کرده بودند و پیدا کردن هر کدام از آن‌ها زمان برد.

مشکل دومی که مطرح کردید به زمان نگارش و چاپ خللی وارد نکرد؟
تا حدودی شاید؛ زیرا  نگارش این کتاب در دو مرحله انجام شد، در مرحله نخست نگارش اثر را تمام کرده بودم که خبر دادند برخی از اهالی را پیدا کردند تا ما بتوانیم از آن‌ها مصاحبه بگیریم. در مجموع این بخش از کار یعنی نگارش کتاب 6 ماه زمان برد، ولی چاپ کتاب به دلایل مختلف شاید حدود یک‌سال طول کشید، نگارش و پژوهش درباره این اثر سال 99 انجام شد اما کتاب شنبه این هفته چاپ و روانه بازار شد. 

اگر بخواهید این کتاب را برای مخاطبان تعریف کنید چه می‌گویید؟ 
این کار شروعی است برای فعالیت‌ در عرصه نهضت مسجدنگاری؛ کاری که درباره مسجد شروع شده و به نام نهضت مسجدنگاری از آن یاد می‌کنند. قرار است اتفاقاتی که در مسجدها افتاده، مغفول مانده و گفته نشده را روایت کنند، حالا استارت این کار با محوریت سرگذشت‌پژوهی ‌مسجد، شهدای این مکان مقدس و پایگاه بسیج است. در عین حال این کتاب در نوع خودش اولین اثر در این زمینه محسوب می‌شود، درواقع در این حوزه کتابی نداریم که با این رویکرد وارد مسجد شوند و ناگفته‌هایش را بگویند، البته این‌گونه نیست که هر آنچه ناگفته بود را گفته باشیم. به‌هرحال ما یک سوژه را انتخاب می‌کنیم و تمرکزی روی آن می‌گذاریم مثلاً ممکن است در مسجدی گروه سرودش مطرح باشد یا در یک مسجد دیگری فعالیت پایگاه بسیجش بزرگنمایی می‌شود، بدین ترتیب در هر مسجدی یک یا دو فعالیت از بقیه فعالیت‌ها بیشتر و پررنگ‌تر است و بیشتر دیده می‌شود، رویکرد ما نیز این‌گونه است که کار با تمرکز بر یک محور، اما اشاره به حواشی دیگر پیش برود.

پیش از انجام پژوهش و نگارش این کتاب، تا چه اندازه از مسجد بلال شناخت داشتید؟
شناختی نداشتم، فقط اسم محله بلال را شنیده بودم که حوالی میدان امام حسین(ع) مشهد است، ولی مسجد بلال را نمی‌شناختم؛ به‌واسطه این کار مراجعه کردم و این موضوع منجر به شناخت شد، هم فعالانش هم کسانی که خاطره داشتند. یک عده فعال مسجدی و عده‌ای فعال پایگاه بسیج بودند، خانم‌هایی که در این مسجد فعالیت می‌کردند، نسل جوانی که حالا به میانسالی نزدیک شده بودند با همه آن‌ها گفت‌وگو کردم و کم‌کم ابعادی از مسجد که به‌درد کار می‌خورد و لازم بود، برای من مشخص شد و از آن استفاده کردم. 

با توجه به تجربه‌ای که در حوزه تاریخ شفاهی و پژوهش در این حوزه دارید اهمیت روایت موضوعاتی مانند مسجد در جامعه چگونه است؟ 
به نظرم این جمله  که «اگر روایت نکنیم روایت می‌شویم» یک واقعیت است، اینکه چگونه روایت کنیم هم مهم است، در این جنگ روایت‌ها اینکه کی (چه زمانی)، کدام نهاد و کدام جبهه چگونه روایت کند به اینکه مقدمات روایت کردن فراهم باشد یا خیر بازمی‌گردد.
این را هم اضافه کنم که این‌گونه کتاب‌ها می‌تواند الگویی برای فعالان و بچه‌های مسجد باشد تا فعالیت‌های خود را در قالب کتاب یا آثار دیگر برای علاقه‌مندان نشر دهند. فعالیت‌های خوبی در مسجدها انجام می‌شود که شاید جامعه با آن آشنایی نداشته باشد، این در حالی است که شهرداری امکا��ات لازم برای حمایت از این جریان را دارد و در حوزه اقدامات فرهنگی می‌تواند در ادامه فعالیت‌های نهضت مسجدنگاری و مسجدپژوهی نقش مهمی ایفا کند و در این عرصه پیش برود. به نظر من شهرداری مشهد باید از این‌گونه آثار حمایت بیشتری کند. 

خبرنگار: مهدیه قمری