کاهش جمعیت و پیامدهای آن، ضرورت همراهی و همگامی تمامی نهادها و دستگاه‌های غیررسمی و رسمی کشور را دوچندان کرده است. در بخش فرهنگی و اجتماعی سیاست‌های کلی برنامه هفتم توسعه که بیستم شهریور امسال از سوی رهبر معظم انقلاب ابلاغ شد به «افزایش نرخ باروری و موالید به حداقل 5/2 طی پنج سال با حمایت همه‌جانبه از فرزندآوری و رفع موانع و ایجاد مشوق‌های مؤثر و اصلاح فرهنگی» تأکید شده است. 
اکنون باید دید ضرورت‌های لازم برای تحقق این هدف، نهادهای مخاطب و چالش‌های پیش روی آن چیست؟ 

هدف هوشمندانه 
صالح قاسمی، دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت در خصوص ضرورت‌های لازم برای تحقق این هدف به ما می‌گوید: نرخ باروری مهم‌ترین و اصلی‌ترین شاخص جمعیت‌شناختی کشور است؛ به این معنی که هر خانم چند فرزند در طول عمر خود به دنیا می‌آورد. اگر 1/2 فرزند به ازای هر زن باشد یعنی ما نرخ رشد صفر درصد خواهیم داشت. نه افزایش جمعیت و نه کاهش جمعیت. در واقع دو نفر از این نسل خارج و دو نفر جایگزین می‌شوند و آن 0.1 فرزند هم به لحاظ آماری یعنی حوادث، سوانح، تلفات و غیره. اما به طور حتم مطلوب ما این نیست نرخ رشد جمعیت ما صفر درصد باشد زیرا هدف‌گذاری نرخ باروری 1/2 فرزند به ازای هر خانم نیست. با این توضیح رسیدن به نرخ باروری 5/2 فرزند به ازای هر خانم یک هدف‌گذاری بسیار دقیق، هوشمندانه و منطبق بر واقعیت‌های کنونی جامعه ایرانی است. 
قاسمی با اشاره به پیمایش‌های انجام شده در حوزه جمعیت اضافه می‌کند: نتیجه این پیمایش‌ها نشان می‌دهد میل به فرزندآوری هر خانواده ایرانی حدود 8/2 تا سه فرزند به ازای هر خانم است، اما آنچه امروز وجود دارد حدود 6/1فرزند به ازای هر خانم است. 
مسئول کارگروه جمعیت مرکز ارزیابی اجرای سیاست‌های کلی نظام اضافه می‌کند: اکنون با گذار از مرحله جوانی و با میانگین سنی حدود 35سال، گَرد میانسالی بر چهره کشور نشسته و در آستانه افول جمعیتی است. براساس آمارها و داده‌های مستند، تحولات جمعیت کشور بسیار نامطلوب و نگران‌کننده گزارش شده و نرخ باروری کنونی کشور با حدود 6/1فرزند به ازای هر خانم، در طول تاریخ کشورمان بی‌سابقه بوده و حتی در میان کشورهای مسلمان و منطقه غرب آسیا نیز رکوردار شده است که نشان می‌دهد در حوزه ساختارهای جمعیتی با یک ابرچالش و بحران راهبردی روبه‌رو هستیم.
قاسمی با تأکید بر ضرورت‌های تحقق هدف‌گذاری 5/2فرزند به ازای هر خانم می‌گوید: از آنجا که موضوع جمعیت یک موضوع چندین متغیره میان‌رشته‌ای و در واقع یک مسئله همه‌جانبه و کامل است، باید برای رسیدن به هدف برنامه جمعیتی برنامه‌های جامعی داشت. ضرورت دارد رسیدن به نرخ باروری 5/2 در همه نهادها، سازمان‌ها و دستگاه‌ها کارویژه داشته باشد و همه دستگاه‌های کشور برای رسیدن به نرخ باروری 5/2 فرزند به ازای هر خانم کارویژه خود را پیدا و آن را تبدیل به آیین‌نامه، دستورالعمل و مرام‌نامه کنند و طی پنج سال پیش‌رو حتماً در صدر دستورکار و اولویت‌های سازمان خود قرار دهند. 

لغو دیرهنگام آیین‌نامه‌های تنظیم جمعیت
مینو اصلانی، رئیس اندیشکده زن و خانواده دانشگاه امام حسین(ع) نیز در گفت‌وگو با ما ضمن اشاره به اهمیت و نقش فضاسازی عمومی در افزایش نرخ فرزندآوری می‌گوید: یکی از چالش‌های اساسی در حوزه جمعیت لغو دیرهنگام آیین‌نامه‌های تنظیم جمعیت بود که البته نفوذ بسیار شدید جریان معارض در این مورد تأثیرگذار بوده است. با توجه به اینکه سال‌ها در کشور برنامه تنظیم جمعیت اجرا می‌شد و تبلیغات گسترده ملی و حتی بین‌المللی در زمینه کاهش جمعیت اتفاق افتاده این موضوع برای مردم نهادینه شده است. در حالی که برای هیچ موضوعی در کشور جریان‌های معارض این‌قدر پای کار نبودند که در مورد تنظیم خانواده سازمان ملل و سازمان بهداشت جهانی پای کار آمدند و با فراهم کردن سازوکارهای مختلف، رشد جمعیت ایران را کنترل کردند به‌طوری که حتی پس از ابلاغ لغو قانون تنظیم خانواده همچنان شاهد تمکین نکردن زیرمجموعه‌ها بودیم و دستگاه‌های نظارتی نیز برخورد جدی با آن‌ها نداشتند. البته امروز تا حدی این موضوع رفع شده ولی آثار خود را در کشور باقی گذاشته است.

اصلاح الگوی فرزندآوری
به گفته اصلانی اکنون ضرورت دارد با آگاه‌سازی و ارائه مشاوره به خانواده‌ها و حتی اگر لازم باشد از طریق آموزش و مشاوره فردی، زوج‌های جوان را از پیامدهای کاهش جمعیت آگاه کنیم. زمان آن رسیده که جامعه نخبگانی و مجامع اندیشه‌ورزی کشور رسالت ملی و دینی خود در تبیین ابرچالش جمعیت و اصلاح الگوی فرزندآوری را انجام دهند و با آگاه‌سازی مردم از اهمیت فرزندآوری کمک کنند بتوانیم طی پنج سال فرصتی که در قانون برنامه هفتم توسعه در نظر گرفته شده نرخ فرزندآوری را به 5/2 فرزند به ازای هر خانم برسانیم و کشور را از افتادن در سیاه‌چاله جمعیت نجات دهیم.

خبرنگار: اعظم طیرانی