​​​​​​​این در حالی است که ثامن‌الحجج(ع) به پرورش شاگردان برجسته اهتمام فراوانی داشت و شخصیت‌های بزرگی در محضر آن‌ حضرت کسب علم کردند و بعدها در ردیف مشهورترین دانشمندان جهان اسلام قرار گرفتند. یونس بن عبدالرحمان در زمره همین شاگردان بزرگ و علمای شایسته و دانشمند قرار می‌گیرد. فضل بن شاذان در روایتی که شیخ طوسی آن را در «إختیار معرفة الرجال» آورده ‌است، از امام رضا(ع) نقل می‌کند که فرمود: «ابوحمزه ثمالی، سلمان فارسی زمان خودش بود؛ او به چهار نفر از ما خدمت کرد، علی بن حسین، محمد بن علی، جعفر بن محمد و در برهه‌ای هم موسی بن جعفر – که درود خداوند بر آنان باد – یونس [بن عبدالرحمان] سلمان فارسی زمان من است». مقایسه یونس بن عبدالرحمان با سلمان فارسی برای اینکه بتوانیم درک و تصور کاملی درباره او داشته ‌باشیم، کافی است؛ یونس دانشمندی تیزهوش بود، او نه فقط در شناخت و درک مطالب توانایی بالایی داشت، بلکه به دلیل دارا بودن شجاعت و فصاحت کلام، بدون واهمه در برابر کج‌روی‌ها می‌ایستاد و از مرزهای اعتقادی شیعه دفاع می‌کرد. پسر عبدالرحمان در نگارش آثار علمی نیز ید طولایی داشت؛ او حدود 
30 کتاب در فقه، حدیث و تفسیر به رشته تحریر درآورد که همه آن‌ها مورد تأیید امامان(ع) بود و از جمله آن‌ها می‌توان به «كتاب السهو»، «كتاب الادب و الدلالة على الخیر»، «كتاب الزكات»، «كتاب الاحتجاج فی الطلاق»، «كتاب تفسیر القرآن» و «كتاب الحدود» اشاره کرد. ابوالعباس نجاشی در کتاب «رجال» خود، روایتی تأثیرگذار درباره یونس بیان کرده‌ است. او از ابوهاشم، داود بن قاسم جعفری نقل می‌کند که گفت: «کتاب یوم و لیله را خدمت امام حسن عسکری(ع) تقدیم کردم. حضرت [کتاب را از نظر گذراندند و] فرمودند: این کتاب نوشته کیست؟ عرض کردم: یونس بن عبدالرحمان. فرمود: خداوند به ازای هر حرف این کتاب، در قیامت به او نوری ببخشد».

پاسدار حریم ولایت
درباره اوایل زندگی یونس بن عبدالرحمان اطلاعات زیادی در دست نیست. برخی مورخان او را آزاد شده علی بن یقطین از اصحاب امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) می‌دانند. به همین دلیل در برخی منابع از وی با نام «مولی ابن‌ یقطین» یاد شده ‌است. سمعانی در کتاب «الانساب»، یونس را اصالتاً از اهالی قُم دانسته‌. از آنجا که ولادت وی را هم در دوره خلافت هشام بن عبدالملک گزارش کرده‌اند، یونس باید بین سال‌های 105 تا 125قمری متولد شده ‌باشد. به احتمال زیاد، ارتباط او با علی بن یقطین که از اصحاب خاص ائمه(ع) بود، موجب گرایش یونس بن عبدالرحمان به مکتب اهل‌بیت(ع) شد. وی فراگیری علم را در محضر امام کاظم(ع) آغاز و در محضر امام رضا(ع) تکمیل کرد. یونس از کسانی بود که پس از شهادت امام هفتم(ع) و تلاش برخی توطئه‌گران برای انکار امامت امام رضا(ع)، تمام‌قد به دفاع از حریم ولایت پرداخت. سخنان صریح و البته منطقی و مبتنی بر دانش یونس، گاه عوام را که متوجه گفتار و فکر او نمی‌شدند، به اعتراض وامی‌داشت، تا آنجا که یک بار جماعتی از آن‌ها، در مدینه به دیدار امام رضا(ع) رفتند و از یونس بدگویی کردند. اتفاقاً خودِ او در منزل امام(ع) میهمان بود و آن بدگویی‌ها را شنید و بسیار متأثر شد. امام رضا(ع) وقتی ناراحتی یونس را دید به وی فرمود: «ای یونس! وقتی که امامِ تو از تو رضایت دارد، از این‌ گونه سخنان دلگیر نباش. ای یونس! متناسب با فهم و شعور مردم با آنان سخن بگو و از بازگویی مطالبی که درخور فهم و استعداد آن‌ها نیست، خودداری کن».

نایب ثامن‌الحجج(ع) در حج تمتع
یونس بن عبدالرحمان مانند دیگر شاگردان خاص ائمه(ع)، از عابدان و زاهدان زمان خود بود. او در سال 208قمری درگذشت و بیش از 85 سال عُمر کرد و در این مدت، 54 بار به حج تمتع مشرف شد. نقل است امام رضا(ع) هنگام اقامت اجباری در مرو، برای یونس که در آن زمان ساکن بغداد بود، هدیه‌ای فرستاد و از او خواست که آن سال را به جای آن ‌حضرت به حج تمتع برود و یونس چنین کرد. پسر عبدالرحمان وکیل امام رضا(ع) بود و این وکالت تنها به پرداخت وجوه شرعی محدود نمی‌شد. نجاشی در کتاب «رجال» خود از عبدالعزیز بن مهتدی، یکی از بزرگان قُم و وکیل امام رضا(ع) در آن خطه نقل می‌کند که گفته ‌است: «[محضر امام رضا(ع) شرفیاب شدم و] عرض کردم: من بیشتر اوقات نمی‌توانم [برای فراگیری علوم دینی] به دیدار شما بیایم. حال بفرمایید با این وضعیت، چگونه و با استفاده از چه کسی، دانش دینی خودم را تکمیل کنم؟ امام(ع) فرمود: [علوم دینی را] از یونس بن عبدالرحمان بیاموز».

خبرنگار: محمدحسین نیکبخت