​​​​​​​چندی پیش یک «کمپین معلولان» از فوت سه فرد دارای معلولیت به دلیل مسمومیت در یک مرکز نگهداری از این افراد خبر داد یا چند روز پیش از آن، کلیپی از ضرب و شتم یک معلول ذهنی در یکی از مراکز نگهداری و حاشیه‌های آن منتشر شده بود.
با وجود آنکه آماری رسمی از میزان این‌گونه اتفاقات و سوءرفتارها با معلولان در دست نیست اما آن‌گونه که سخنگوی شبکه ملی تشکل‌های مردم‌نهاد معلولان جسمی حرکتی به قدس می‌گوید، وضعیت نگهداری معلولان در مراکز یاد شده چندان مناسب نیست به گونه‌ای که گزارش‌ها و شکایت‌های متعددی از سوی معلولان در این خصوص به انجمن‌های حامی آن‌ها شده است. 

باز هم پای تعارض منافع در میان است
علی همت محمودنژاد با بیان اینکه حدود 80 تا 90 هزار معلول ذهنی و جسمی حرکتی در مراکز روزانه و شبانه‌روزی نگهداری می‌شوند، به ما می‌گوید: مسئولیت این عده و کیفیت زندگیشان در این مراکز با سازمان بهزیستی است که این سازمان هرچند تاکنون آماری از بدرفتاری با معلولان توسط کارکنان مراکز نگهداری ارائه نداده ولی ما شکایت‌هایی از سوی معلولان داریم که از شرایط نگهداریشان در این مراکز نگهداری ابراز نارضایتی می‌کنند. 
محمودنژاد تعارض منافع را از جمله عواملی می‌داند که موجب می‌شود معلولان در برخی مراکز نگهداری مورد سوءرفتار قرار گیرند. وی در این خصوص توضیح می‌دهد: بسیاری از مدیران و کارشناسان سازمان بهزیستی به صورت پنهانی اقدام به تأسیس مرکز نگهداری معلولان کرده‌اند. البته در سال‌های اخیر خیلی از آن‌ها وادار به استعفا شده‌اند اما آن‌ها هم راه‌های دور زدن قانون را خیلی خوب بلدند. یعنی مجوز را به نام شخص دیگری می‌کنند اما همچنان پشت پرده، خودشان صاحب مراکز نگهداری هستند. 

بهزیستی نیروی کافی نظارتی ندارد
محمودنژاد از کمبود فضای نگهداری و بودجه و ضعف نظارت بهزیستی به عنوان دیگر عوامل سوءرفتار با معلولان یاد می‌کند و می‌افزاید: اگر به یک مرکز نگهداری برویم همه معلولان را در یک سالن می‌بینیم که در آنجا نگهداری می‌شوند. در واقع معلولان دسته‌بندی نمی‌شوند. برای مثال شکایتی از یک دختر معلول 28ساله داشتم که می‌گفت از وقتی به مرکز نگهداری رفته او را در جمع معلولانی که همگی بالای 70سال سن دارند نگهداری کرده‌اند. 
از سوی دیگر، نظارت سازمان بهزیستی بر مراکز نگهداری معلولان سیستماتیک، مداوم و همیشگی نیست. ضمن اینکه این سازمان نیروی کافی برای نظارت دقیق بر مراکز ندارد. 
وی می‌گوید: مراکز نگهداری نمی‌توانند رویکرد مناسب و اصلی برای نگهداری افراد دارای معلولیت و کیفیت زندگی آنان باشند. رویکرد اصلی در این حوزه باید توانبخشی مبتنی بر جامعه و خانواده باشد. اما در کشور ما چون حمایت‌های لازم از خانواده صورت نمی‌گیرد برخی خانواده‌ها به ناچار معلولشان را به این مراکز می‌سپارند.
محمودنژاد با اشاره به ضرورت تغییر در روش پرداخت یارانه نگهداری معلولان می‌گوید: بیشترین بودجه حوزه معلولان و توانبخشی به این مراکز تعلق می‌گیرد در صورتی که مادری که فرزند معلولش را در خانه نگهداری می‌کند از چنین بودجه‌ای برخوردار نیست. در واقع بهزیستی با دادن پول به مراکز نگهداری معلولان، خانواده‌ها را وادار می‌کند معلولشان را به مراکز نگهداری بسپارند. در حالی که یارانه این بخش باید به جای مراکز نگهداری، به حساب افراد معلول و یا قیم آن‌ها واریز شود تا خود تصمیم بگیرند فرد معلول در خانه بماند یا در مرکزی که دلشان خواست نگهداری شود. ضمن اینکه یارانه مراکز نگهداری باید افزایش پیدا کند و در کنار همه این موارد نیز نظارت‌ها سیستماتیک شود و مراکز نگهداری هم به صورت هیئت امنایی و توسط خانواده‌های افراد دارای معلولیت اداره شوند نه صرفاً از سوی کسانی که اقدام به سرمایه‌گذاری در تأسیس یک مرکز نگهداری می‌کنند. چون در گذشته خیران اقدام به تأسیس مراکز نگهداری می‌کردند اما الان سرمایه‌دارها صاحبان مراکز نگهداری‌اند که این افراد فقط به فکر تأمین منافع مالی خود هستند. 
وی با اشاره به اینکه باید معلولان را در مراکز شبه‌خانواده نگهداری کرد، می‌افزاید: دولت به ازای نگهداری هر معلول به مرکز نگهداری 2میلیون و 800هزار تومان یارانه پرداخت می‌کند که اگر همین پول را به معلول یا والدینش بپردازد بسیاری از خانواده‌ها به‌ویژه در روستاها خود اقدام به نگهداری معلولشان می‌کنند. 

نظارت را به مؤسسه دیگری بسپارند 
«محمود کاری»، مدیرعامل انجمن ندای معلولین هم ریشه اصلی وضعیت نه چندان مناسب معلولان در مراکز نگهداری را تعارض منافع و نبود نظارت بیرونی می‌داند و به ما می‌گوید: مدیران سازمان بهزیستی صاحب بیش از 80درصد مراکز نگهداری هستند و به همین خاطر مصوباتی که در سازمان دارند بیشتر به این سمت سوق می‌دهند. برای مثال نگهداری یک فرد در مرکز نگهداری در سال1399 حدود 650هزار تومان در ماه بود اما از یک سال پس از آن، این رقم به 2میلیون و 500هزار تومان افزایش یافته است. از سوی دیگر چنین مدیرانی اجازه نمی‌دهند کسی از بیرون به این مراکز برود و وضعیت آن‌ها را بررسی کند. بنابراین مراکز نگهداری با اینکه بابت نگهداری معلولان از دولت یارانه می‌گیرند و همچنین از کمک‌های مردمی برخوردار می‌شوند اما همچنان معلولان از وضعیت نگهداری خود چندان راضی نیستند. 
وی در همین خصوص می‌گوید: اگر می‌خواهیم وضعیت مراکز نگهداری معلولان بهبود پیدا کند و به حالت استاندارد برسد باید نظارت بر این مراکز از سازمان بهزیستی به مؤسسه دیگری سپرده شود که تحت نظارت وزارت کشور باشد. 

خبرنگار: محمود مصدق