​​​​​​​براساس ماده۳۴ آیین‌نامه اجرایی قانون احداث آزادراه‌های کشور، سالانه باید نرخ عوارض آزادراهی به‌روز شود اما ابلاغ قبلی برای افزایش نرخ عوارض آزادراهی مربوط به سال ۱۳۹۹ بود و در سال گذشته این اتفاق نیفتاد. اکنون پس از تعیین نرخ عوارض جدید، دولت اقدام به لغو آن کرد.
درحالی‌که دولت در این اندیشه است رضایت عمومی را در افزایش سالانه عوارض مدنظر قرار دهد، بخش خصوصی در واکنش به عقب‌نشینی سیاست‌گذار از اصلاح قیمتی، می‌گوید عوارض فعلی آزادراه‌ها متناسب با رشد هزینه‌ها نیست و این مدل قیمت‌گذاری سرمایه‌گذاری در این حوزه را متوقف خواهد کرد.

رشد هزینه‌ها 2 برابر نرخ افزایش عوارض
براساس آمارهای منتشر شده از سوی کمیته شرکت‌های سرمایه‌گذار در آزادراه‌ها، از سال‌های 1395 تا 1401 نرخ عوارض عبور از آزادراه‌های کشور به‌صورت متوسط سالانه 5/12درصد افزایش ‌یافته است که قابل‌مقایسه با تورم، هزینه راهداری و راهسازی نیست، زیرا این سه فاکتور همواره بیشتر از نرخ عوارض افزایش داشته‌اند، به صورتی که از سال‌های 1395 تا 1400  تورم کشور به‌صورت متوسط سالانه افزون بر 5/26درصد افزایش داشته است.
بررسی‌ها درباره روند افزایش عوارض آزادراهی و مقایسه آن با رشد هزینه ساخت، تعمیر و نگهداری جاده‌ها حاکی از آن است که دست‌کم در هفت سال گذشته میانگین رشد هزینه‌ها تقریباً دو برابر نرخ افزایش عوارض بوده است.

کوچ سرمایه‌ها از بزرگراه‌ها
به گفته بخش خصوصی فعال در بخش بزرگراه‌های کشور، از ‌آن‌جایی که هزینه ساخت، تعمیر و نگهداری آزادراه‌ها که با سرمایه‌گذاری و مشارکت این بخش با دولت‌‌ از محل عوارض آزادراهی تأمین می‌شود، تثبیت نرخ عوارض و جلوگیری از افزایش سالانه آن موجب زیان سرمایه‌گذار و کوچ منابع مالی از این حوزه خواهد شد و بالطبع ایمنی جاده‌ای را کاهش خواهد داد.
براساس آنچه خدایار خاشع، دبیر کمیته شرکت‌های سرمایه‌گذار در آزاد‌راه‌ها در گفت‌وگو با قدس می‌گوید، در حال حاضر به خاطر سیاست‌های دوگانه دولت در تعیین نرخ عوارض آزادراهی، سرمایه‌گذاران زیادی از پروژه‌های فوق انصراف دادند.
وی با اشاره به اینکه منتفع اصلی آزادراه‌ها دولت و مردم هستند، می‌گوید: آزادراه اصفهان- شیراز یک مسافت 380 کیلومتری را حدود 140 کیلومتر نزدیک می‌کند و صرفه‌جویی ناشی از مصرف سوخت از این مسیر حدود هزار و 100میلیارد تومان در سال است، اما این پروژه 10 سال است که در حال ساخت است. دولت باید خود را ملزم بداند به قراردادی که با پیمانکار یک پروژه زیرساختی می‌بندد پایبند باشد.

روند کُند ساخت آزادراه در کشور
دبیر کمیته شرکت‌های سرمایه‌گذار در آزاد‌راه‌ها با یادآوری اینکه در برنامه توسعه کشور ساخت 15هزار کیلومتر آزادراه پیش‌بینی ‌شده است، می‌گوید: اگر با همین فرمان و راندمان برای ایجاد بزرگراه ادامه دهیم تا 100سال دیگر هم به طول آزادراه‌های کشور افزوده نمی‌شود. وی می‌افزاید: کشور ما 60سال پیش نخستین آزادراه تهران- کرج را ساخت درحالی‌که هنوز هیچ کشوری از همسایگان ما آزادراه نداشتند. چین 23 سال پس از ما نخستین آزادراهش را ساخت. اکنون ما 2هزارو700 کیلومتر آزادراه داریم یعنی متوسط سالی 45 کیلومتر ساختیم که روندی بسیار کند دارد، اما چین طی 40 سال، بیش از 140 هزار کیلومتر آزادراه ساخته است.

پیشنهادی برای عبور رایگان مردم از آزادراه‌ها
آن‌طور که خاشع می‌گوید در حال حاضر نرخ متوسط عبور خودرو سواری در آزادراه‌ها 139 تومان است که پس از دو سال افزایش برای هر کیلومتر حدود 190تومان یعنی حدود 5/0 سنت در نظر گرفته ‌شده است به عبارتی حدود 26درصد رشد داشته است. درحالی‌که این نرخ در کشور همسایه ترکیه حدود 5 سنت یعنی 10 برابر و در اروپا 10 سنت یعنی 20 برابر است. دبیر کمیته شرکت‌های سرمایه‌گذار در آزادراه‌‌ها پیشنهاد می‌کند: در بسیاری از کشورهای دنیا هزینه راهسازی به‌صورت غیرمستقیم تأمین می‌شود و بابت عبور در راه‌ها و بزرگراه‌ها عوارضی از مردم دریافت نمی‌شود. مثلاً در کانادا 5‌درصد از قیمت سوخت به این امر اختصاص داشته و دولت آن را به آزادراه‌ها اختصاص می‌دهد و عبور از آن‌ها برای مردم رایگان می‌شود.

منافع 20 هزارمیلیاردی صرفه‌جویی در سوخت
وی تأکید می‌کند: نتیجه بدعهدی با سرمایه‌گذاران احداث آزادراه‌ها موجب شده از یک‌سو آزادراه‌های بیشتری ساخته نشود و از سوی دیگر آزادراه‌های موجود مضمحل شده و ضرر آن به مردم و دولت برسد. همچنین آمار حوادث و تلفات جاده‌ای افزایش خواهد یافت. درنتیجه موجب محرومیت از منافع حدود 20 هزار میلیارد تومانی ناشی از صرفه‌جویی در مصرف سوخت، آلودگی محیط ‌زیست، زمان سفر، تلفات جاده‌ای و استهلاک خودروها خواهد شد.
وی با تأکید بر اینکه در حوادث جاده‌ای مثل این است که هر سه روز یک هواپیمای 150 نفره سقوط ‌کند و مقصر اصلی آن جاده است، خاطرنشان می‌کند: صرفه‌جویی آزادراه‌ها در سال1400 حدود 19 هزار میلیارد تومان تخمین زده ‌شده است.
وی می‌گوید: سرنوشت عوارض آزادراه‌ها به‌زودی در ستاد تنظیم بازار مشخص خواهد شد.

ضرورت توقف قیمت‌گذاری دستوری در آزادراه‌ها
 به اعتقاد محمودرضا مؤمن‌زاده، نایب‌رئیس هیئت‌مدیره شرکت احداث و بهره‌برداری آزادراه کنارگذر غربی اصفهان، نمی‌توان از یک طرف از سرمایه‌گذار بخش خصوصی برای اجرا و بهره‌برداری پروژه‌ها دعوت کرد و از سوی دیگر در هنگام بهره‌برداری دست سرمایه‌گذار را بست. نرخ عوارض آزادراهی در برخی کشورها حتی تا کیلومتری 45 سنت است، اما در کشور ما به علت دخالت بخش دولتی در قیمت‌گذاری، اکنون عوارض عبور از 100 کیلومتر آزادراه ما از 5/0 لیتر شیر ارزان‌تر است.
وی می‌گوید: قیمت عوارض آزادراهی در سال 1375 در آزادراه قزوین- زنجان 500 تومان بوده و در سال1401، 5هزارو500 تومان یعنی 10 برابر شده است. درحالی‌که قیمت پراید از 5/3 میلیون تومان به 180‌میلیون تومان رسیده و حدود 60 برابر شده است. این موضوع سرخوردگی سرمایه‌گذاران توانمند و علاقه‌مند این حوزه را به همراه داشته که دیگر به این حوزه ورود نمی‌کنند و افراد دیگری هم که قصد سرمایه‌گذاری در بخش ساخت آزادراه دارند را از این کار بازمی‌دارد.

خبرنگار: زهرا طوسی