برخی کارشناسان بر آماری بیش از این تأکید می‌کنند و معتقدند گرچه فراگیری ویروس کرونا یکی از عوامل اصلی این چالش است اما دلایل دیگری را نیز برای آن می‌توان متصور بود.

نگاه نئولیبرالی در آموزش 
احمد نادری، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس آمار ارائه شده از وزیر آموزش و پرورش در خصوص بازماندگان از تحصیل را رد می‌کند و به قدس می‌گوید: در این زمینه آمار دقیقی در دست نداریم، اما بر اساس تجربه معتقدم آمار، دو تا سه برابر بیشتر از این رقم است.
این مردم‌شناس، همه‌گیری کرونا را یکی از عوامل افزایش ترک تحصیل بسیاری از دانش‌آموزان کشور می‌داند و می‌گوید: راهکار وزارت آموزش و پرورش هنگام شیوع کرونا آموزش مجازی بوده است اما بسیاری از دانش‌آموزان مناطق محروم، به امکانات آموزش الکترونیکی دسترسی نداشته‌اند. ضمن اینکه سامانه شاد ایرادهای زیادی داشت و به 
هیچ وجه در اهدافش موفق نبود و آموزش و پرورش در آموزش مجازی به این سامانه خیلی محدود اکتفا کرد.
وی پولی شدن آموزش را دلیل دیگر افزایش بازماندگان از تحصیل می‌داند و می‌گوید: مدارس ما روزبه‌روز خصوصی‌تر و امکانات مدارس دولتی کمتر می‌شوند. یعنی تمام 
هم و غم آموزش و پرورش روی مدارس غیردولتی است. متأسفانه سیاست نئولیبرالی که از 
دو سه دهه پیش اجرا شده نه تنها ادامه دارد بلکه توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی نهادینه‌تر می‌شود. برای نمونه می‌توان به مصوبه این شورا در زمینه کنکور اشاره کرد که دانش‌آموزان و والدین را ترغیب می‌کند فرزندانشان را به مدارس غیردولتی بفرستند، چون اساساً کسی که در مدرسه دولتی بماند شانس کمتری برای ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر و رفتن به دانشگاه دارد. به هرحال پولی شدن آموزش، انگیزه دانش‌آموزان محروم را برای فراگیری علم کاهش می‌دهد. 
نادری با اشاره به اینکه نبود فرصت‌های شغلی مناسب برای دانش‌آموختگان دانشگاهی هم در ترک تحصیل بعضی از دانش‌آموزان بی‌تأثیر نیست،  می‌افزاید: در هیچ جای دنیا درس خواندن به این معنا نیست که فرد پس از دیپلم حتماً وارد دانشگاه شود بلکه دانش‌آموزان مستعد وارد آموزش عالی می‌شوند و بقیه پس از گذراندن آموزش‌های مهارتی به سمت مشاغل دیگر می‌روند. بنابراین بی‌انگیزگی ناشی از نبود فرصت‌های شغلی برای دانش‌آموختگان دانشگاهی و تأثیر این قضیه برای ترک تحصیل بعضی از دانش‌آموزان نتیجه ضعف و نبود هدایت تحصیلی در آموزش و پرورش ماست. 
برای کاهش آمار بازماندگان از تحصیل، ابتدا باید موضوع هدایت تحصیلی را سامان داد. علاوه بر این نباید بر طبل غیردولتی کردن آموزش کوبید؛ باید به مدارس دولتی بهای بیشتری داد. 
همه دولت‌ها، از دولت پس از جنگ تا امروز، به آموزش و پرورش به چشم یک موجود هزینه‌بر نگاه کرده‌اند. این ‌نگاه نئولیبرال است که در کشور ما جا افتاده، درحالی که آموزش و پرورش محلی کلیدی برای سرمایه‌گذاری روی نسل‌های آینده است و اگر این دیدگاه اصلاح شود دولت‌ها بودجه بیشتری برای آن اختصاص می‌دهند. 
وی در پاسخ به اینکه چرا مجلس به نقش نظارتی خود عمل نمی‌کند و یا در این زمینه کوتاهی می‌کند، می‌گوید: دولت میزان اختصاص بودجه و لایحه را می‌نویسد و به مجلس ارسال می‌کند، مجلس تنها تا ۲۰درصد می‌تواند تغییراتی در آن ایجاد کند وگرنه لایحه از سوی شورای نگهبان رد می‌شود. از این رو می‌توان گفت این دولت‌ها هستند که در بحث بودجه آموزش و پرورش کم‌کاری می‌کنند، امسال هم همین موضوع تکرار شد و در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ و۱۴۰۱ متأسفانه رقم مناسبی برای آموزش و پرورش اختصاص نیافت.

در پیشرفت تحصیلی، وضعیت مناسبی نداریم
فرهاد کریمی، رئیس سابق پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش هم نگاه کم و بیش مشابهی به موضوع دارد و به قدس می‌گوید: ترک تحصیل بسیاری از دانش‌آموزان چند دلیل دارد؛ یکی از مهم‌ترین آن‌ها این است که آموزش و پرورش بودجه، ظرفیت و امکانات لازم را ازنظر نیروی انسانی و فضای آموزشی ندارد تا شاهد آموزش باکیفیت باشیم. مثلاً همین امسال و در آستانه بازگشایی مدارس حدود 100هزار معلم کم داریم که این یک فاجعه است. البته آموزش و پرورش این کمبود را معمولاً با خرید خدمت یا به‌کارگیری سرباز معلم در مناطق عشایری و دور افتاده جبران می‌کند که خود استفاده از چنین نیروهایی موجب می‌شود بچه‌ها رغبت لازم را برای تحصیل نداشته باشند و قید تحصیل را بزنند و به کار دیگری مشغول شوند. چون چنین نیروهایی با اینکه زحمات زیادی را متحمل می‌شوند اما کیفیت لازم را برای معلمی ندارند.
وی با اشاره به اینکه هدف از رفتن بچه‌ها به مدرسه پیشرفت تحصیلی است، می‌افزاید: البته پیشرفت تحصیلی تنها یاد گرفتن ریاضی، علوم و... نیست بلکه منظور پیشرفت همه‌جانبه است؛ پیشرفتی که موجب شکل‌گیری شخصیت و هویت بچه‌ها شود. با وجود این اگر در پیشرفت تحصیلی، خود را با کشورهای پیشرفته مقایسه کنیم می‌بینیم وضعیت مناسبی نداریم. 
وی در همین زمینه می‌افزاید: کیفیت آموزشی، خود به خود و یک‌شبه ایجاد نمی‌شود بلکه راهی دشوار و پُر سنگلاخ است که معمولاً 15سال طول می‌کشد تا یک نظام کیفیت خود را نشان دهد. البته در این مسیر تلاش‌هایی از سوی وزارت آموزش و پرورش انجام شده، اما نتیجه آن مناسب نبوده است، چون ابزارهای آموزش و پرورش کیفی را ندارد. در واقع یکی از مهم‌ترین ابزارهای آموزش و پرورش کیفی برخورداری از بودجه و امکانات کافی است. وقتی بودجه آموزش و پرورش ایران را با سنگاپور، کره، قطر، عمان و ترکیه مقایسه می‌کنیم به این نتیجه قطعی می‌رسیم که آموزش و پرورش ما در جایگاه آخر قرار دارد. 
وی با ابراز تعجب از اینکه سازمان برنامه و بودجه، دولت و مجلس پس از 10سال از تصویب سند تحول بنیادین آموزش و پرورش هنوز یک ردیف بودجه برای اجرای آن در نظر نگرفته‌اند، می‌گوید: دو چیز آموزش و پرورش را می‌سازد؛ یکی آموزش و پرورش با کیفیت و دیگر آموزش و پرورش عادلانه. متأسفانه الان هیچ کدام از این‌ها را نداریم چون دولت اهتمام لازم را به آموزش و پرورش ندارد. با این وضعیت، آموزش و پرورش ما، بازمانده از تحصیل تولید می‌کند. اگر قرار است آموزش و پرورش از چنین مشکلاتی رها شود باید به کوچک‌انگاری آموزش و پرورش پایان داده شود.

خبرنگار: محمود مصدق