روایت‌ها درباره علت درگیری‌ متفاوت است. گزارش‌ها حاکی از آن بود توپخانه و پهپادهای ارتش علی‌اف سایت‌هایی را در واردنیس، گوریس، سوتک و جرموک در شرق ارمنستان هدف قرار داده‌اند. این حملات در قلمرو ارمنستان و خارج از منطقه مورد مناقشه قره‌باغ رخ داده است و تنش‌زایی بزرگی توسط جمهوری آذربایجان محسوب می‌شود. با این حال، رسانه‌های باکو، ایروان را مقصر درگیری‌های مسلحانه معرفی و آتش‌باری این کشور را انتقام‌جویانه عنوان کرده‌اند. مقامات باکو همچنین از تلفات انسانی در بین نیروهای مسلح آذربایجان خبر داده اما از بیان جزئیات آن خودداری کرده‌اند. با این حال نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان اعلام کرد ۴۹سرباز این کشور در درگیری‌ها کشته شدند.
ارمنستان اما تلاش نظامیان آذربایجانی برای پیشروی به سمت خاک خود را عامل تنش معرفی کرده است. ایروان در ادامه رسماً از فدراسیون روسیه برای اجرای مفاد «معاهده دوستی، همکاری و کمک متقابل» و سازمان پیمان امنیت جمعی و شورای امنیت سازمان ملل درخواست کمک کرده است. در یکی دو روز گذشته روسیه، فرانسه و ایالات متحده درباره تشدید درگیری‌های دوباره طرفین ابراز نگرانی کرده بودند. مقامات کشورمان هم خواستار خویشتن‌داری و حل و فصل اختلافات از طریق مسالمت‌آمیز و بر اساس حقوق بین‌الملل بین دو کشور شده‌اند. 

توافق صلح باکو و ایروان ابهامات مهمی دارد
تنش پیاپی میان این دو جمهوری سابق شوروی ریشه تاریخی داشته و به دملی چرکین تبدیل شده است. آخرین بار دو سال پیش وارد جنگی فراگیر شدند؛ سفیر پیشین کشورمان در جمهوری آذربایجان با بیان این مقدمه در مورد علت تنش دوباره در قفقاز جنوبی می‌گوید: توافق صلحی که طرفین با میانجی‌گری روسیه در ۱۱ نوامبر ۲۰۲۰ و پس از جنگی 44 روزه منعقد کردند، هرچند به جنگ پایان داد ولی نکات مبهمی داشت که به ادامه‌دار شدن بحران انجامید. 
محسن پاک‌آیین تصریح کرد: یکی از ابهامات، تعیین تکلیف نشدن وضعیت قره‌باغ کوهستانی به مرکزیت خانکندی است. اگر چه پس از جنگ گسترده دو سال پیش بخش بزرگی از قره‌باغ به جمهوری آذربایجان پیوست اما موضوع اداره سرزمین‌های باقیمانده همچنان محل تنش باقی مانده است. 
مسئله دوم بحث کریدورهای حمل و نقل بود که در توافق‌نامه صلح آمده ولی مشخص نیست چگونه باید مورد استفاده قرار گیرد. پاک‌آیین با بیان این نکته ادامه داد: به‌طور نمونه کریدور ادعایی زنگه‌زور که از سوی باکو مورد استناد است و بخشی از آن از استان سیونیک ارمنستان می‌گذرد و نحوه مالکیت بر این کریدور جای پرسش است. ابهامات موجود سبب شده هر کدام از طرفین تعبیر خود را از صلح‌نامه داشته باشند و همین مسئله، تنش‌های امروزی را ایجاد کرده است.

سیاست معنادار ایران
دیپلمات پیشین کشورمان در مورد اینکه توسعه‌طلبی سرزمینی دولت باکو با پشتوانه ترکیه و رژیم صهیونیستی و ادعاهای موهومی چون کریدور زنگه‌زور چقدر می‌تواند عامل تنش اخیر باشد هم گفت: من به شخصه اعتقاد دارم جمهوری آذربایجان دنبال چنین ایده‌ای نیست. خبرهایی منتشر شده مبنی بر اینکه الهام علی‌اف گفته با کمک ترکیه می‌خواهیم این دالان را ایجاد کنیم، اما چنین چیزی مبهم است و من تاکنون خبری موثق در این باره نشنیده‌ام. رئیس‌جمهوری آذربایجان فقط در سال 2021 خواستار باز شدن دالان زنگه‌زور شد و گفت اگر چنین اتفاقی نیفتد ممکن است از طریق نظامی اقدام شود؛ در اینجا نه اسمی از ترکیه است و نه ادعایی در مورد قطع شدن مرز ایران و ارمنستان. پاک‌آیین با بیان اینکه حتی علی‌اف پس از دیدن مخالفت جدی ایران با تغییر مرزها در منطقه قفقاز، اعلام کرد به دنبال حل مسالمت‌آمیز مسائل است، عنوان کرد: بنابراین ریشه تنش، باقی ماندن مسائل ابهام‌آمیز است. اما آنچه به کشورمان مربوط می‌شود این است که ما به صراحت اعلام کرده‌ایم  مخالف تغییر جغرافیای منطقه هستیم. ولی رژیم صهیونیستی هم بدش نمی‌آید از چنین اختلافاتی به نفع خود بهره‌برداری کرده و روابط تهران با کشورهای همسایه را متشنج کند. با این حال جمهوری اسلامی کوچک‌ترین تحرکات تل‌آویو را زیرنظر داشته و اگر تهدیدی شود متناسب با آن پاسخ خواهد داد و در عین حال موضوع تهدیدی را به جمهوری آذربایجان هم گوشزد خواهد کرد. پاک‌آیین در مورد آینده تحولات هم با بیان اینکه به نظر نمی‌رسد تنش‌ها به درگیری فراگیر ختم شود، تصریح کرد: در زمان فعلی اراده بر توسعه مناسبات استوار است. باکو و ایروان در ماه‌های اخیر به سمت مذاکره رفته‌اند که آخرین دور آن 9 شهریور ماه با حضور 
«الهام علی‌اف» رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان و «نیکول پاشینیان» و به میزبانی «چالز میشل» رئیس شورای اروپا در شهر بروکسل برگزار شد. در مورد ایران هم موضوع مهم این است که برخی با استفاده از فضای تنش به دنبال ایجاد اختلال در سیاست دولت که روابط حداکثری با همسایگان است هستند. تهران فراتر از این فضا باید در راهبرد خود برای دستیابی به حداکثر منافع ملی مصمم باشد.

خبرنگار: مهدی خالدی