​​​​​​​اما پیاده‌روی اربعین، این سنت سراسر شور و شعور، از زمان شکل گرفتن آن تا امروز، همیشه این ‌قدر بی‌واهمه برگزار نشده‌ است. شاید خیلی‌ها ندانند که در دوران استیلای رژیم بعث، پیاده‌روی اربعین جرمی نابخشودنی بود؛ زائران حسینی را به اعدام یا حبس ابد محکوم می‌کردند و شیعیان عراق خفقانی را در آن دوره تجربه کردند که فقط می‌شود مانندش را در دوره حکومت خلفای جائر اُموی و عباسی پیدا کرد. بهمن‌ماه سال 1355، سرانجام کاسه صبر شیعیان دلسوخته عراق لبریز شد و قیامی شکل گرفت که در تاریخ عراق از آن با عنوان «انتفاضه اربعین» یاد می‌شود؛ قیامی که هر چند با خشونت تمام و وحشی‌گری بعثی‌ها سرکوب شد، اما یادش در تاریخ ماند و به سند افتخار مردم مظلوم عراق تبدیل شد.

پیش‌زمینه‌های قیام
حزب بعث که در سال 1347شمسی زمام امور را در عراق به دست گرفت، اصولاً میانه‌ای با دین و مذهب نداشت. تفکرات بعثی‌های عراق، آمیخته‌ای ناهمگون از پان‌عربیسم، سوسیالیسم و دیدگاه‌های اقتصادی غربی بود. آن‌ها دین را مانعی بر سر راه اجرای نقشه‌های سیاسی خود می‌دانستند. به همین دلیل بلافاصله پس از روی کار آمدن این حزب در عراق، برنامه محدود کردن فعالیت‌های مذهبی به خصوص برای شیعیان که سر سازش با بعثی‌ها نداشتند، به مرحله اجرا درآمد. در سال 1348شمسی این محدودیت‌ها شامل برنامه عزاداری عمومی‌ ماه‌های محرم و صفر که از عمده‌ترین فعالیت‌های مذهبی شیعیان بود هم شد. بعثی‌ها تا سال 1351شمسی عملاً عزاداری‌ها را به حسینیه‌ها محدود کردند و به شیعیان اجازه راه انداختن دسته و عزاداری عمومی نمی‌دادند. با فرا رسیدن سال 1354شمسی بر اختناق موجود افزوده شد. حالا رژیم بعث قصد داشت پیاده‌روی اربعین را تعطیل کند؛ سنتی که سال‌ها بود در اربعین حسینی به اجرا درمی‌آمد. مأموران مانع هر اقدامی شدند؛ خودروها تفتیش و وسایل عزاداری توقیف می‌شد. به این ترتیب در سال 1354شمسی پیاده‌روی اربعین را عملاً تعطیل کردند اما مردم عراق و به ویژه شیعیان به دلیل دلبستگی فراوان به سیدالشهدا(ع) و پیاده‌روی اربعین حاضر نبودند دست از این عمل عبادی که ماهیت آن تجدید عهد با قیام امام حسین(ع) بود، بردارند.

پیاده‌روی برای قیام
به همین دلیل در دهه نخست ماه محرم سال 1397قمری / بهمن‌ ماه 1355 گروهی از شیعیان مقیم نجف اشرف تصمیم گرفتند راهپیمایی اربعین را به هر قیمتی برگزار کنند. آن‌ها پس از مشورت با علمای بزرگی همچون شهید آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر هر تردیدی را کنار گذاشتند و آماده برگزاری مراسم شدند.
 15 صفر سال 1397، زمان آغاز این پیاده‌روی تاریخی اعلام شد. در این روز، هزاران نفر از شیعیان دلسوخته در صحن حرم امیرمؤمنان(ع) گرد هم آمدند و ساعتی بعد، حرکت آن‌ها به سوی کربلا آغاز شد. این اقدام در واقع نوعی انقلاب در برابر رویکردهای ضددینی رژیم بعث بود. نیروهای نظامی بعثی در 10 کیلومتری نجف، راه زائران را سد کردند اما نتوانستند در برابر خیل عظیم زائران مقاومت کنند. به همین دلیل با دستور صدام که در آن زمان معاون رئیس‌جمهور رژیم بعث بود، واحدهای مجهز زرهی در 50 کیلومتری کربلا مستقر شدند. تلاقی زائران با این واحدها، مقاومتی خونین را رقم زد. 16 نفر از زائران امام حسین(ع) هدف گلوله مستقیم قرار گرفتند و به شهادت رسیدند. صدها نفر زخمی و بیش از 4هزار نفر بازداشت شدند. هشت نفر از این بازداشتی‌ها را بدون محاکمه و به سرعت تیرباران کردند و برای 16 نفر از آن‌ها، حکم حبس ابد صادر شد. با این حال، زائران اربعین متوقف نشدند و به مسیر خود تا رسیدن به کربلا ادامه دادند و در زمان مقرر به این شهر مقدس رسیدند؛ در واقع راهپیمایی اربعین با وجود شهادت مظلومانه تعدادی از زائران و بازداشت تعداد زیادی از آن‌ها، با موفقیت به انجام رسید. در پی این اقدام، رژیم بعث به سرکوب گسترده شیعیان رو آورد و برخی علمای بزرگ شیعه مانند علامه سیدمرتضی عسگری ناچار شدند از عراق خارج شوند. امام خمینی(ره) که در این زمان، دوران تبعید را در نجف اشرف سپری می‌کرد، به تأیید این راهپیمایی پرداخت و مراجع و علمای نامداری همچون شهید صدر، بیانیه‌هایی در تقویت این اقدام صادر کردند. حتی شهید آیت‌الله سید محمدباقر حکیم، شخصاً با راهپیمایان همراه شد و تا پایان مسیر همراه آن‌ها ماند. راهپیمایی اربعین سال 1397قمری در تاریخ عراق به انتفاضه اربعین مشهور شده ‌است؛ این اقدام، نخستین مقاومت مردم عراق در برابر رژیم بعث با اتکا به آموزه‌های حسینی و عشق به اباعبدالله(ع) بود.

خبرنگار: محمدحسین نیکبخت