​​​​​​​گرچه زیارت اربعین یک مقوله فرهنگی و اجتماعی است، اما می‌توان گفت تأثیرات این سفر زیارتی در حوزه‌های دیگر ازجمله اقتصاد می‌تواند زمینه‌ساز افزایش سرمایه‌گذاری، توسعه زیرساخت‌ها ازجمله شبکه‌های حمل‌ونقل، توسعه بازارهای استان‌های مرزی، افزایش درآمدهای مالیاتی و ایجاد فعالیت‌های جنبی درآمدزا مانند تأسیسات اقامتی، رستوران‌ها و... باشد.
محمدرضا آذرافروز، پژوهشگر دیپلماسی اقتصادی به قدس می‌گوید: با توجه به ساخت اجتماعی جامعه ایرانی و عراقی که دارای اشتراکات فراوانی در حوزه‌های زبانی، دینی، فرهنگی و اجتماعی هستند، زیارت اربعین خود به‌عنوان فرصتی بی‌نظیر می‌تواند به افزایش روابط بین مردمان دو کشور کمک شایانی کند.
وی توضیح می‌دهد: تجارت مبتنی بر برقراری ارتباط میان عرضه‌کننده و تقاضا‌کننده است، پس هرچه زمینه‌های برقراری این ارتباط گسترش یابد و تقویت شود، بی‌شک به توسعه روابط تجاری دو کشور منجر خواهد شد. گسترش ارتباطات میان مردمان دو کشور بزرگ‌ترین دستاورد این رویداد منحصربه‌فرد است. همچنین می‌تواند فرصتی برای برقراری ارتباط با اتباع دیگر کشورها باشد که در این مجال نمی‌گنجد.

فرصتی انحصاری برای ایران
ازآنجاکه اربعین جزو مناسک اختصاصی شیعیان است، شرکت‌کنندگان در این مراسم (چه عراقی‌ها به‌عنوان میزبان و چه ایرانیان به‌عنوان میهمان) فرصت دارند تا ارتباطی محکم با پیش‌زمینه‌ای عقیدتی و شیعی با یکدیگر برقرار کنند و رقبای اقتصادی ایران در عراق از این فرصت بی‌نظیر محروم باشند. ارتباطی که در این رویداد برقرار می‌شود دارای دو مؤلفه مهم است: 1. مبتنی بر عقیده مشترک و جاذبه شخصیتی امام شیعه(ع) 2. مبتنی بر قرابت‌های فرهنگی بسیار زیاد دو ملت.
وی با تأکید بر ارتباطاتی که در اربعین بین مردم شکل می‌گیرد، می‌گوید: ترکیه، عربستان و روسیه از رقبای جدی اقتصادی ایران در خاک عراق هستند، اما مردم این کشورها در این اجتماع میلیونی حضوری ندارند و این امر فرصت بی‌نظیری برای ایران به وجود می‌آورد تا به‌واسطه ارتباطات انسانی به سمت گسترش روابط اقتصادی خود با عراق برود.

تجارت محلی در غیاب روابط اقتصادی رسمی
این پژوهشگر حوزه اقتصادی با اشاره به اینکه برگزاری نمایشگاه و بازارچه‌های مرزی ازجمله مواردی است که برای گسترش روابط اقتصادی بین کشورها متداول است، می‌گوید: در اربعین این فرصت به‌رایگان در اختیار ایرانیان و عراقی‌ها قرار دارد که خودشان را به یکدیگر معرفی کنند. یکی از این فرصت‌ها ارائه خدمات و محصولات صنعتی به موکب‌ها در خاک عراق هست. آشنایی و معرفی خدمات و محصولات در اربعین صورت می‌گیرد و پس‌ازآن در دیگر ایام سال با توجه به آشنایی صورت گرفته، از این خدمات و محصولات استفاده می‌کنند و این فرصتی است تا بدون برگزاری نمایشگاه‌هایی که هزینه‌بر است، روابط اقتصادی میان دو کشور شکل بگیرد.
وی با اشاره به وجود موانع در تجارت رسمی از طریق دولت با کشور عراق می‌گوید: ما شاید نتوانیم با توجه به شرایط سیاسی که در عراق حاکم است و نبود انسجام ساختاری در کشور خودمان به پیشبرد روابط اقتصادی با عراق کمک کنیم، ولی تاجران محلی که آزادانه به فعالیت اقتصادی مشغول هستند، می‌توانند سطح تبادلات اقتصادی ما را بالا ببرند.

اقتصاد مردمی به‌جای امتیاز دهی
آذرافروز می‌گوید: اگر در ساختار روابط تجاری و اقتصادیمان با عراق دارای وحدت رویه و انسجام ساختاری باشیم می‌توانیم با رویکرد بلندمدت برای روابطمان برنامه‌ریزی کنیم، اما در این برهه با توجه به مورد قبلی که ذکر شد و همچنین فضای سیاسی و امنیتی حاکم بر عراق، می‌توانیم درخصوص تأمین نیازهای اساسی عراق مانند تولید و تأمین برق به این کشور کمک کنیم.
این پژوهشگر دیپلماسی اقتصادی می‌افزاید: کشور ما در تولیدات مواد غذایی و صنعتی از  برترین‌های منطقه است، اما به علت نداشتن برنامه منسجم و بلندمدت از سوی دولت در این زمینه، حضور ایران در عراق بسیار کم بوده و همچنین حمایت ساختارمند و جدی‌ای وجود ندارد. در عوض رقبای ایران به‌خصوص عربستان و ترکیه به‌صورت جدی در این حوزه‌ها نقش‌آفرینی می‌کنند و امتیازات ویژه‌ای هم برای عراق دارند، این پیشنهادهای ویژه از سوی دولت‌هاست. بااین‌حال وقتی اقتصاد مردمی ما شکل می‌گیرد و مردم باهم تعاملات تجاری می‌کنند، به‌مرور سطح مبادلات تجاری که بالا برود نیازمند تسهیلگری از سمت دولت‌هاست. مثلاً گمرک اعلام می‌کند درحال‌حاضر رقبای ما در عراق دارند در بازار مواد غذایی سرمایه‌گذاری می‌کنند، هرکسی از ایران در این حوزه ورود کند بدون دریافت مالیات یا بدون محدودیت‌های ترانزیتی می‌تواند با عراق تجارت کند، بدین شکل ما حضور جدی‌تری در بازار عراق خواهیم داشت.
این پژوهشگر حوزه تجارت خارجی می‌افزاید: مردم فراتر از تمام موانع دولتی و مشکلات سیاسی همواره با هم ارتباط دارند و به‌واسطه همین اقتصاد مردمی می‌توان پایه‌های اقتصاد مقاومتی را تقویت کرد.

کشف فرصت‌های اقتصادی توسط مردم
آذرافروز با اشاره به اینکه برخی افراد در این ایام به کشف فرصت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری در عراق می‌پردازند، می‌افزاید: به‌طور مثال در صنعت یخ‌سازی، دستگاه‌هایی توسط صنعتگران ایرانی ساخته‌شده که نیاز اساسی در عراق است. این دستگاه‌ها بسیار ساده و کاربردی هستند. فعالان اقتصادی ایرانی با حضور جدی در صنایع سرمایشی توانستند در کنار رقبای قوی اروپایی و آمریکایی و ترکیه‌ای حضور مؤثری در صنایع برودتی عراق داشته باشند، این فرصتی بوده که اربعین برای ما ایجاد کرده است.

امنیت و ثبات اقتصادی در سایه مراسم اربعین
این پژوهشگر اقتصادی با اشاره به دو عامل امنیت و ثبات به‌عنوان شروط لازم برای حضور و سرمایه‌گذاری فعالان اقتصادی در یک کشور می‌گوید: در شهرهایی که سیر سفر اربعین در آن‌ها انجام می‌شود، جو امنیتی و نظامی از بین رفته و زائران و مجاوران در این کشور با حضور فعالانه در سطح شهر به فعالیت می‌پردازند. این امنیت پایدار فرصتی است که اربعین در این کشور فراهم کرده است تا مردم و تجار به کسب‌وکار خویش مشغول باشند.

کشت فرا سرزمینی محصولات اساسی
آذرافروز با اشاره به ضرورت موازنه تجاری بین دو کشور می‌گوید: گاهی برای واردات خودمان باید زمینه‌سازی کنیم. به‌جای توسل به صادرات محصولات و خدماتی که توسط خود عراقی‌ها تأمین و سبب ایجاد جو منفی علیه ایران می‌شود، باید به حوزه‌هایی بپردازیم که عراق در آن‌ها ضعف دارد و یا ظرفیت بالایی برای بهره‌برداری دارد؛ مانند کشت فراسرزمینی. این کشور زمین زیاد و جمعیت کم، آب فراوان و خاک حاصلخیز دارد، با کاشت گندم و دانه‌های روغنی در این سرزمین می‌توانیم محصولات اساسی تأمین‌کننده امنیت غذایی کشور را با قیمت مناسب در آن منطقه کشت کنیم و سپس مازاد آن را به شکل محصول فراوری‌شده دوباره به این کشور صادر و به موازنه تجاری بین دو کشور کمک کنیم.

خبرنگار: زهرا طوسی