هفته گذشته قاسم عمو عابدینی، معاون آموزشی وزارت علوم اعلام کرد بیش از ۴۰درصد داوطلبان کنکور امسال انتخاب رشته نکرده‌اند. سازمان سنجش آموزش کشور نیز پس از گذشت حدود 20روز از پایان فرصت انتخاب رشته برای داوطلبان مجاز در کنکور امسال، بار دیگر از تمدید آن از ۱۵ تا ۱۷ شهریور خبر داده است.
البته بررسی‌ها ‌نشان می‌دهد روند انصراف داوطلبان مجاز برای انتخاب رشته از سال ۱۳۹۰ شکل گرفته و به‌تدریج افزایش‌یافته است؛ به این معنا که اگر در سال ۱۳۹۰، ۷۵درصد داوطلبان خواهان انتخاب رشته دانشگاهی بودند در سال 1401 این رقم به 40درصد کاهش پیدا کرده است. 
کارشناسان می‌گویند شاید بتوان پاسخ چرایی انصراف 60درصد داوطلبان را در سرخوردگی آن‌ها در کسب کرسی‌های محدود و به قول معروف نان و آب‌دار به‌ویژه در حوزه پزشکی و علوم پزشکی جست‌وجو کرد.

ظرفیت کاذب 
هامون سبطی، دبیرکارگروه آموزش دیده‌بان شفافیت و عدالت به ما می‌گوید: آمارهای اعلام شده سنجیده نیست. بسیاری از ظرفیت‌هایی که از آن‌ها نام برده می‌شود، ظرفیت کاذب است؛ یعنی یا رشته مورد نظر در آینده تضمین شغلی ندارد و یا مربوط به دانشگاه‌های پولی است. همان‌طور که به‌تازگی اعلام شد رشته ارزشمند زیست‌شناسی و بسیاری از رشته‌های علوم پایه و علوم انسانی مثل جامعه‌شناسی، تاریخ، باستان‌شناسی و غیره و حتی رشته‌های فنی و مهندسی به جز چند رشته، فعلاً بازار کار ندارند. بنابراین طبقه ضعیف و متوسط جامعه که تنها راه فرارفت سطح اجتماعی خود را تحصیلات عالی می‌بینند و راه دیگری 
پیش پای آن‌ها نیست، دنبال رشته‌ای هستند که در آینده بازار کار داشته باشد، از این رو رشته‌هایی که بازار کار ندارد، به هیچ عنوان در محدوده انتخاب این داوطلبان نیست و نباید در آمارهای تحلیلی وارد شوند. ما با تعداد زیادی رشته-محل کاذب روبه‌رو هستیم که در آمارها مطرح می‌شوند.

دیگر دکتر و مهندس شدن جذابیت ندارد 
اما روح‌الله دهقانی فیروزآبادی، رئیس جهاد دانشگاهی پاسخی متفاوت به پرسش ما می‌دهد. او می‌گوید: فلسفه دانشگاه رفتن در دهه‌های 60 و 70 این بود که هر کسی وارد دانشگاه می‌شد پس از پایان تحصیل شاغل می‌شد و در واقع شغل تحصیلکرده‌های دانشگاهی تضمین شده بود چرا که دو دهه پس از انقلاب، کشور در حال سازندگی بود و بسیاری از جایگاه‌های دولتی و وزارتخانه‌ها خالی و به نیروی انسانی تحصیلکرده نیاز داشت. به همین دلیل مردم حاضر بودند هزینه کنند تا فرزندانشان درس بخوانند. اما از اوایل دهه 80 دانشگاه این کارکرد را از دست داد، با این‌حال هنوز دانشگاه رفتن برای مردم جذابیت داشت و به نوعی هویت و اعتبار اجتماعی تبدیل شده بود. یعنی دانشجویان برای دکتر یا مهندس شدن دانشگاه می‌رفتند. اما امروز با توسعه علم و فناوری و تغییر سبک زندگی و افزایش رفاه، نیازهای مردم متفاوت شده است. البته هنوز دانشگاه‌های خاص مخاطبان خود را دارند. اما دانشگاه به معنای عام دیگر توانایی جذب دانشجو برای اشتغال و یا حتی اعتبار اجتماعی را ندارد، ضمن اینکه جمعیت دانشجویی در مقایسه با دهه 60 و 70 کاهش چشمگیری داشته است. بنابراین طبیعی است میل داوطلبان به انتخاب رشته در دانشگاه‌ها کمتر شده باشد. 
معاون سابق فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد با تأکید براینکه ضرورت دارد نظام آموزش عالی کشور به طور جدی بازنگری شود، اضافه می‌کند: بیشتر بازنگری‌هایی که در دانشگاه‌ها اتفاق افتاده بازنگری تعمیر و نگهداری بوده و اصلاحاتی جزئی در رشته‌ها و روش تدریس انجام شده درحالی که اکنون ضرورت دارد دانشگاه‌ها تغییر رویکرد دهند و از دانشگاه نسل اول و دوم به دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم یعنی دانشگاه‌های کارآفرین و دانشگاه‌هایی با تأثیرگذاری اجتماعی تبدیل شوند.

ترس از محرومیت از تحصیل
محمدمهدی زاهدی، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس نیز به ما می‌گوید: هر سال 90درصد داوطلبان گروه آزمایشی علوم تجربی تمایل دارند در یکی از سه رشته پزشکی، دندانپزشکی و یا داروسازی تحصیل کنند که در عمل امکان‌پذیر نیست. بنابراین وقتی بخشی از آن‌ها نمره کافی برای قبولی در این رشته‌ها را کسب نمی‌کنند انتخاب رشته نمی‌کنند.
وزیر اسبق علوم ادامه می‌دهد: علاوه بر داوطلبان رشته علوم تجربی، داوطلبان رشته‌های فنی و مهندسی و علوم انسانی نیز تمایل دارند در چند رشته مهندسی و یا علوم انسانی که مقبولیت بیشتر و بازار کار تضمین شده‌ای دارد تحصیل کنند، اما وقتی می‌بینند در رشته‌های موردنظر قبول نمی‌شوند، ترجیح می‌دهند انتخاب رشته نکنند زیرا در صورت انتخاب رشته و قبولی در رشته‌ای که تمایل به ادامه تحصیل در آن را ندارند و قبولی در دانشگاه‌های روزانه با محرومیت دو ساله از شرکت در کنکور دانشگاه‌های دولتی روبه‌رو می‌شوند.
زاهدی اضافه می‌کند: علاوه بر این، بیشتر داوطلبانی که از انتخاب رشته انصراف داده‌اند نگران آینده شغلی خود هستند و می‌خواهند در رشته‌ای تحصیل کنند که آینده شغلی تضمین شده دارد، به همین دلیل ترجیح می‌دهند یک سال دیگر پشت کنکور بمانند تا در رشته موردنظر قبول شوند، ضمن آنکه ممکن است تعداد کمی از این داوطلبان که معدل دبیرستان آن‌ها پایین بوده بخواهند از طریق سازوکار تعریف شده برای کنکور سال آینده معدل خود را ترمیم کنند تا در کنکور 1402 رتبه بهتری کسب کنند که البته تعداد این عده بسیار کم است. 

خبرنگار: اعظم طیرانی