​​​​​​​در این دوره برخی از وابستگان به خاندان امامت، به دلیل اشتباه یا فریب خوردن و گاه غلبه هوای نفس، در مقابل امام زمان خود می‌ایستادند و با اتخاذ رویه‌ای غیردوستانه و حتی خصمانه، قلب مطهر امام(ع) را بیش از هر دشمنی می‌آزردند. با این حال، در میان خویشاوندان ائمه معصومین(ع) کم نبودند امامزادگان و دیگر وابستگان بزرگواری که در راه اعتلای کلمه حق کوشیدند و حتی برخی از آن‌ها در این راه، شربت شهادت نوشیدند. زید بن علی(ع) که پیش از این درباره‌اش صحبت کردیم، یکی از این افراد است و به عنوان نمونه‌های بیشتر آشنا، می‌توان از احمد بن موسی(ع) معروف به «شاهچراغ» و عبدالعظیم حسنی(ع) نام برد که مرقد آن‌ها امروزه محل زیارت و علاقه اهل عبادت است. اسحاق بن جعفر صادق(ع) نیز یکی از آن امامزادگانی است که با پیروی از امام زمانِ خود، در تاریخ نامی نیک یافت. او به واسطه امانت‌داری به «مؤتمن» مشهور شد و می‌خواهیم امروز درباره او بیشتر بدانیم. 
اسحاق مؤتمن،  فرزند امام جعفر صادق(ع) و حمیده‌خاتون است؛ بنابراین باید او را برادر تنی امام کاظم(ع) و نیز عموی تنیِ امام رضا(ع) بدانیم. سال تولد اسحاق مؤتمن دقیقاً معلوم نیست اما با توجه به اینکه ظاهراً سن وی از موسی بن جعفر(ع) کمتر بوده ‌است، سال ولادتش نمی‌تواند پیش از 128ق باشد. «ابن‌عنبه» مورخ و نسب‌شناس مشهور شیعه در قرن‌های هشتم و نهم هجری، درباره اسحاق مؤتمن در کتاب «عمدة الطّالب في أنساب آل‌ أبي‌طالب» می‌نویسد: «کنیه وی ابامحمد بود و لقبش مؤتمن (امانتدار). وی در عریض (جایی نزدیک مدینه) به دنیا آمد و [از نظر قیافه در زمان خود] شبیه‌ترین مردم به رسول ‌خدا(ص) محسوب می‌شد. اسحاق محدثی جلیل‌القدر است و سفیان بن عیینه از وی روایت کرده است». شیخ مفید نیز در «الارشاد»، اسحاق مؤتمن را دانشمندی پارسا و پرهیزگار معرفی می‌کند و شیخ حر عاملی در «وسائل الشیعه» او را فاضل و مورد اعتماد می‌داند.

همراه جریان امامت
اسحاق مؤتمن از همراهان جریان امامت بود. او برادرش امام موسی کاظم(ع) را امام بر حق می‌دانست و درباره مقام و جایگاه وی، از پدرش امام صادق(ع) روایت نقل کرد. طبق گزارش کلینی در «اصول کافی»، اسحاق بعدها نیز پس از شهادت امام کاظم(ع)، از گواهان وصیت آن‌ حضرت و شهادت‌دهندگان به امامت امام رضا(ع) محسوب می‌شد. این در حالی بود که برخی از روی جهالت، پس از شهادت امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) مدعی امامت اسحاق مؤتمن شده بودند که او این موضوع را به صراحت رد کرد و مدعیان از سوی اسحاق به شدت توبیخ شدند. این مسئله نشان می‌دهد او در پاسداری از امانتی که امام زمانش به وی سپرده ‌بود، نهایت استواری و نیک‌رفتاری را داشت و به همین دلیل، در تاریخ به «مؤتمن» مشهور شد.

داستان ازدواج با نفیسه خاتون
اسحاق مؤتمن با نفیسه خاتون، دختر حسن بن زید، نواده امام مجتبی(ع) و از بانوان صاحب کرامت و تقوا ازدواج کرد. مرقد این بانوی گرامی، امروزه در مصر مورد توجه و احترام بسیار زیاد اهالی این کشور است. مرحوم عزیزالله عطاردی در کتاب «آل ‌النبی فی مصر» درباره خواستگاری اسحاق از نفیسه‌خاتون، روایت جالبی نقل کرده‌ است. وی می‌نویسد: در ابتدا حسن بن زید راضی به ازدواج دخترش با اسحاق نمی‌شد اما شبی خواب رسول‌ خدا(ص) را دید که به وی دستور داد دخترش را به عقد اسحاق درآورد و حسن بن زید نیز چنین کرد. اسحاق مؤتمن صاحب فرزندانی شد که در منطقه حلب در شمال سوریه امروزی سکونت کردند و رئیس سادات آن مناطق بودند و به «اسحاقیون» شهرت داشتند. نوادگان اسحاق امروزه عموماً در عراق و سوریه زندگی می‌کنند.

سکونت در مصر
درباره سال رحلت اسحاق مؤتمن نیز چیز زیادی نمی‌دانیم. طبق گزارش مورخان، او در سال 193ق به همراه همسرش نفیسه خاتون، به مصر هجرت کرد و در همین سفر بود که مردم از وی خواستند با سکونت نفیسه ‌خاتون در آن دیار موافقت کند تا مصریان بتوانند از برکات وجود آن بانوی باعفت، پارسا و صاحب کرامت برخوردار شوند و اسحاق موافقت کرد. نفیسه خاتون در سال 208ق درگذشت و اسحاق تصمیم گرفت پیکر وی را به مدینه منتقل و در قبرستان بقیع دفن کند اما مردم مصر اصرار کردند که مرقد آن بانو را در سرزمین آن‌ها قرار دهد. طبق یک روایت، اسحاق شبانگاه جدش رسول ‌خدا(ص) را در خواب دید که آن‌ حضرت به وی گفت نفیسه خاتون را در مصر دفن کند و اسحاق نیز چنین کرد. بنابراین سال رحلت اسحاق باید پس از 208ق باشد. مشهور است که پس از آن، اسحاق مؤتمن تا پایان عمر در مصر ساکن شد و در همان دیار دار فانی را وداع گفت. 

خبرنگار: محمدحسین نیکبخت