به گزارش ایکنا، احمد خامه‌یار، مؤلف و محقق تاریخ اسلام، دوشنبه ۳۱ مردادماه در نشست علمی «مسئله دفن سر امام حسین(ع) و مزارات رأس‌الحسین(ع)» از سلسله درس‌گفتارهای تخصصی عاشوراپژوهی که از سوی مؤسسه آموزش عالی امام خمینی(ره) برگزار شد، گفت: موضوع دفن سر امام حسین(ع) از معماهای تاریخی است که شاید نتوان پاسخ صریحی برای آن یافت. مشهور نظر امامیه این است سر مقدس در کربلا و کنار بدن مطهر دفن شده است. البته غیر از این قول، نزدیک به 10 قول درباره محل دفن وجود دارد که بیشتر شایعه است.

10 روایت تاریخی درباره مکان دفن سر مطهر
وی ادامه داد: کربلا، نجف (کنار حرم امام علی(ع) یا مسجد حنانه)، دمشق، مدینه، رقه، عسقلان، قاهره، مرو و امام صاحب در افغانستان 10 قولی است که درباره سر مطهر بیان شده است؛ گرچه قول مشهور بازگشت سر و دفن در کنار پیکر مطهر امام(ع) در کربلاست. نخستین کسی که به این قول اشاره کرد شیخ صدوق بود که گفته حضرت علی بن الحسین(ع) به همراه زنان سر را به کربلا بردند و دفن کردند و سیدمرتضی هم با تعبیر «قیل» همین قول را روایت کرده است. ابن نمای حلی هم این قول را قابل اطمینان و دارای ترجیح می‌داند. ابن‌طاووس گفته اجماع علما بر این قول است و علامه مجلسی هم همین نظر را دارد. ابوریحان بیرونی گفته در روز اول صفر سر حسین وارد دمشق شد و ۲۰ همان ماه یعنی اربعین سر ایشان به کربلا برده و دفن شد. ابن جوزی هم بازگشت سر به کربلا را قید کرده است. قرطبی، قزوینی، حمدالله مستوفی و... هم قائل به این قول هستند.

احادیث دفن سر در نجف
وی افزود: در منابع حدیثی از جمله کامل‌الزیارات چند روایت درباره دفن سر در نجف داریم. دو روایت را کلینی نقل کرده و تنها قولی که حدیث از معصوم(ع) درباره آن داریم دفن رأس شریف در نجف است. امام صادق(ع) به همراه فرزندشان و راوی حدیث به قصد نجف حرکت کردند و امام(ع) به اسماعیل، فرزندش گفت به جدت سلام کن.
خامه‌یار بیان کرد: حدیث دیگر از ابان بن تغلب است که گفته همراه امام(ع) در کوفه بودم و در چند موضع نماز خواندم، امام(ع) فرمودند اینجا قبر امیرالمؤمنین(ع) و سر حسین(ع) است. ابن قولویه هم این روایت را نقل کرده و آورده وقتی به نجف رسیدند دو قبر بود؛ یکی بزرگ‌تر که قبر امام علی(ع) بود و دیگری رأس الحسین بن علی(ع). یونس بن ظبیان هم روایت مشابهی آورده که همراه امام صادق(ع) بود و امام در دو نقطه نزدیک به هم نماز خواندند و بعد فرمودند یکی قبر امام علی(ع) و دیگری سر امام حسین(ع) است. در پایان حدیث این قید آمده که سر با بدن و بدن با سر است که معلوم نیست این تعبیر چه معنایی دارد.
این پژوهشگر مزارات اسلامی تصریح کرد: از برخی احادیث برداشت می‌شود سر امام حسین(ع) در کنار مرقد امام علی(ع) در بالاسر است، ولی از برخی هم بدست می‌آید با فاصله از مقبره امام علی(ع) یعنی مسجد حنانه در نقطه‌ای بین کوفه و نجف امروزی قرار دارد. برخی با استناد به اینکه ما در حرم امام علی(ع) یک زیارت مخصوص برای امام حسین(ع) داریم، گفته‌اند این می‌تواند مؤید دفن سر در نجف باشد.
خامه‌یار با بیان اینکه برخی براین باورند این احادیث از نظر سندی مشکلاتی دارد و صحیح‌السند نیست، اظهار کرد: قول رایجی که منابع زیادی آورده‌اند دفن سر شریف در دمشق است، زیرا سرهای شهدا پس از کربلا به شام برده شد؛ یعنی رفتن سرها به دمشق قطعی است، ولی اینکه پس از دمشق چه شده مورد اختلاف است. خوارزمی، ابن عساکر، سبط بن جوزی، ابن‌نما و ابن‌کثیر گفته‌اند سر پس از دمشق در خزانه اموی‌ها باقی ماند و سپس آن را کفن و دفن کردند. خوارزمی و ابن‌عساکر گفته‌اند سلیمان بن عبدالملک اموی سر را از خزانه بیرون آورد و دفن کرد و برخی گفته‌اند عمربن عبدالعزیز سر را خارج کرد و شاید آن را به کربلا برده است. ابن‌عساکر هم از قول زنی گزارش دفن توسط سلیمان را مطرح می‌کند و پس از آنکه عباسی‌ها به حکومت رسیدند سر را نبش قبر کردند و به جایی بردند که معلوم نیست.
وی گفت: مقامی که امروزه در مسجد اموی دمشق وجود دارد محل قرار دادن سر در مجلس یزید بوده نه محل دفن سر و کنار آن محراب امام سجاد(ع) است.

از دفن در حرم حضرت رقیه(س) تا دفن در بقیع
این پژوهشگر مزارات اسلامی اظهار کرد: شواهد متعددی هست که سر کنار مقبره حضرت رقیه دفن شده؛ از جمله وجود کتیبه‌هایی از سال ۸۰۸ قمری که به وضوح در آن نوشته شده اینجا محل دفن سر حسین(ع) است و در کتیبه دیگری از سال ۱۱۲۵ نوشته شده اینجا موضع رأس‌الحسین است. برخی سفرنامه‌های قاجاری از جمله میرزا حسام‌السلطنه به جایگاه سر در حرم حضرت رقیه(س) اشاره کرده است. گزارشی داریم که در دوره عثمانی طاقچه محل سر امام حسین(ع) در حرم حضرت رقیه را باز کردند و دیدند سری وجود ندارد؛ یعنی در مورد این جایگاه هم نمی‌توان نظر قطعی ارائه داد و در طرح توسعه اخیر حرم حضرت رقیه(س) این جایگاه کاملاً از بین رفت چون متولیان متوجه اهمیت تاریخی این موضع نبودند.
خامه‌یار با اشاره به قول مدینه، بیان کرد: ابن‌سعد در طبقات خود اشاره دارد که یزید سر امام(ع) را برای والی خود در مدینه فرستاد و او سر را در کنار مقبره حضرت زهرا(س) به خاک سپرد. بلادزی عین این گزارش را آورده، ولی به دفن سر در مدینه اشاره نمی‌کند و گفته آن را به دمشق برگرداندند. برخی منابع به جای قبر حضرت زهرا(س) گفته‌اند در بقیع دفن شده است. البته براساس باور اهل سنت، منظورشان دفن سر در کنار قبر حضرت فاطمه(س) است.
خامه یار در ادامه این نشست، قول دفن سر در شهر رقه در شمال سوریه، عسقلان در خاک اراضی اشغالی سال 1948 و مرو در ترکمنستان فعلی را نیز بر اساس شواهد تاریخی مردود دانست و گفت: بنابراین به لحاظ تاریخی در مورد محل دفن نمی‌توان نظر قطعی ارائه داد و تنها از نظر عقیدتی می‌توانیم نظر دفن در کنار بدن را بپذیریم؛ گرچه تنها روایت دفن از قول امام معصوم(ع) دفن در نجف بیان شده است.