13 هزار دستگاه اتوبوس در کلانشهرهای ایران فعال هستند که نیمی از آن‌ها با تن فرسوده مسافران را جابه‌جا می‌کنند.  ۶۸درصد مینی‌بوس‌ها و ۶۶درصد سواری‌های کشور نیز در رنج فرسودگی با اتوبوس‌های شهری شریک‌اند. وضعیت ناوگان حمل‌ونقل شهری به‌ گونه‌ای است که متولیان امور هر پیشنهادی که بتواند عمر ناوگان را کاهش بدهد، قابل ‌بررسی می‌دانند.
در این میان وضعیت اتوبوس‌های تهران (به جز بی‌آرتی‌ها) از بقیه شهرها اسفناک‌تر است. اغلب این اتوبوس‌ها از رده خارج‌ شده‌اند و عمر هشت ساله‌شان به پایان رسیده است، این کمبود اتوبوس با نبود نقدینگی گره نوسازی ناوگان در این کلانشهر را پیچیده‌تر کرده است.
در حالی ‌که تکاپو برای نوسازی اتوبوس‌ها در کلانشهرها ادامه دارد این پرسش در اذهان عمومی مطرح است که خرید اتوبوس از تولیدکنندگان داخلی، واردات اتوبوس‌های دست‌دوم اروپایی یا خریداری اتوبوس‌های نو از خارج، کدام‌ یک پیشنهاد بهتری برای نوسازی ناوگان حمل‌ونقل شهری است و کمبودها را سریع‌تر پوشش می‌دهد. در حال حاضر گزینه روی میز شهرداری تهران خرید اتوبوس دست دوم با عمر کمتر از پنج سال با هزینه کمتر است. موافقان خرید اتوبوس‌های کارکرده می‌گویند هزینه خرید این اتوبوس‌ها از هزینه تعمیر اتوبوس‌هایی که هم ‌اکنون در سطح شهر تهران وجود دارند بسیار کمتر است و هزینه خرید اتوبوس‌های نو را پنج برابر خرید اتوبوس‌های کارکرده اروپایی برآورد می‌کنند.
این گروه معتقدند وقتی می‌توان با هزینه بسیار کمتر اتوبوس‌های اروپایی اورهال شده‌ای را که می‌توانند ۱۰ سال در تهران خدمات‌دهی داشته باشند وارد کرد چرا باید اتوبوس‌های داخلی را اورهال کنیم؟ اما مخالفان واردات اتوبوس دست ‌دوم بر این باورند که با این کار عملاً نوسازی در ناوگان اتوبوسرانی صورت نمی‌گیرد چون تازه‌واردها دست‌دوم هستند و سه الی چهار سال بعد فرسوده و از رده خارج می‌شوند بدین ترتیب با این کار فقط به تعداد اتوبوس‌های فرسوده شهر اضافه می‌شود.
این گروه علاوه بر این افزودن اتوبوس کارکرده به ناوگان شهری را ضربه زدن به توان تولید داخل دانسته و معتقدند در شرایط فعلی که منابع ارزی کشور محدود است، خروج مقدار قابل ‌توجهی ارز برای واردات محصولات دست ‌دوم که توان تولید داخلی آن وجود دارد برخلاف ضوابط و راهبردهای کلان ملی است. کسانی که تکیه به تولیدات داخلی به‌ جای واردات اتوبوس‌های کارکرده یا نو را توصیه می‌کنند معتقدند با وجود ۱۲ شرکت تولید اتوبوس در کشور، نیازی به واردات در این حوزه نیست. تولیدکنندگان در این شرکت‌ها می‌گویند توانمندی تولید اتوبوس شهری را دارند و استاندارد اتوبوس‌های تولیدی آن‌ها به ‌مراتب از اتوبوس‌های دست‌دومی که شهرداری تهران می‌خواهد وارد کند بالاتر است. به گفته آن‌ها اگر شرکت‌های اتوبوس‌سازی تأمین مالی شوند به‌ راحتی تولید ۱۵ هزار دستگاه در سال دست‌یافتنی است.

رونق تولید داخل به ‌شرط داشتن مشتری
محمدحسین گودرزی، رئیس کارگروه اسقاط خودرو اتحادیه صنایع بازیافت ایران در گفت‌وگو با خبرنگار قدس به نکاتی درباره تولید داخل اشاره می‌کند که قابل ‌توجه است. وی می‌گوید: در بحث تولید داخلی از یک ‌سو باید توجه داشت که اتوبوس یک محصول خاص است که مشتری عام نداشته و خریداران اصلی آن شهرداری‌ها و شرکت تعاونی اتوبوسرانی هستند. از سوی دیگر بحث قطعه‌سازی و تأمین قطعات اتوبوس، ارتباط مستقیمی ‌با تیراژ تولید دارد. شاید اگر خرید محصولات تولیدی تضمین شود تا ۵۵درصد قطعات قابل داخلی‌سازی باشد اما در غیاب این ضمانت‌ها و نبود مشتری حدود ۲۰ تا ۳۵ درصد قطعات از داخل تأمین می‌شود.
به گفته وی، برای داخلی‌سازی قطعات باید هزینه‌های تولید، نیروی انسانی، تجهیزات و هزینه‌های قالب‌سازی و تحقیق و توسعه آن پرداخت شود ولی با خریداری نشدن اتوبوس از تولیدکنندگان طی یک دهه اخیر توان شرکت‌ها در این حوزه کاهش ‌یافته است.
وی با تأکید بر اینکه توان تولید داخل برای پوشش کمبودهای این بخش کافی نیست و نیاز به واردات هم داریم می‌افزاید: در حال حاضر بسیاری از خودروسازی‌های سطح کشور که اتوبوس تولید می‌کنند به تکاپو افتادند ولی متأسفانه از نظر تأمین قطعات وارداتی با مشکل مواجه هستند و با تحریم‌هایی که در این زمینه وجود دارد واردات قطعات به‌ صورت سی‌کی‌دی برایشان مشکل است و خیلی گران تمام می‌شود.
وی با اشاره به اینکه مجموعه‌های تولیدکننده اتوبوس به علت نداشتن مشتری، سطح فعالیت خود را پایین آوردند تأکید می‌کند: شهرداری‌ها می‌توانند با برنامه‌ریزی، بخشی از ناوگان اتوبوسرانی فرسوده را با تکیه ‌بر توان شرکت‌های داخلی نوسازی کنند تا رونق به این بخش برگردد.

هنوز مجوز واردات اتوبوس صادر نشده است
وی با یادآوری اینکه هنوز مجوزی برای واردات اتوبوس داده نشده است می‌گوید: در حال حاضر تنها کامیون‌های زیر سه سال کارکرد مجوز ورود به کشور را دارند و نوسازی ناوگان اتوبوسرانی هم با بهره‌گیری از قطعات اتوبوس‌های فرسوده انجام می‌شود تا دست‌کم نیمی از این ناوگان سرپا باشد.
وی یادآوری می‌کند: درست است که اتوبوس‌هایی با کارکرد کم، قیمت پایین‌تری به نسبت اتوبوس‌های نو دارند، ولی آلایندگی این اتوبوس‌ها نیز باید مورد توجه باشد و با توجه به پایین بودن سطح استانداردهای آلایندگی این اتوبوس‌ها، به نظر می‌رسد نظرات کارشناسی که بر واردات خودروهای نو تأکید می‌کنند به ‌صرفه‌تر بوده و بیشتر به منفعت دولت و مردم نزدیک است.
گودرزی با اشاره به اینکه ناوگان اتوبوس شهری سطح کشور در هشت سال گذشته فرسوده شده یادآوری می‌کند: با افزایش شدید قیمت‌ها امکان تأمین اتوبوس نو سخت است و استفاده از اتوبوس‌های کارکرده برای جلوگیری از بروز بحران در نظم حمل‌ونقل عمومی در کلانشهرها پیشنهادی است که می‌تواند در کوتاه‌مدت بخشی از مشکل در این حوزه را برطرف کند و نباید آن را نادیده گرفت.
وی می‌گوید: روند اسقاط خودرو در حال حاضر در کماست ولی با برنامه‌ریزی‌هایی که انجام‌ شده در 6‌ماهه دوم 1401 آمار چشمگیری از اسقاط خودرو در کشور خواهیم داشت.

خبرنگار: زهرا طوسی