معنویت و مهدویت شاخص تمدن نوین اسلامی

حجت‌الاسلام حسن ملایی در گفت‌وگو با قدس مطرح کرد

معنویت و مهدویت شاخص تمدن نوین اسلامی

آمنه مستقیمی

کتاب «نماز و مهدویت بر اساس آثار محسن قرائتی» به کوشش حسن ملایی مدتی پیش و همزمان با هفته کتاب و کتاب‌خوانی رونمایی شد؛ کتابی که سخنان کوتاه و به قول خود استاد قرائتی ساندویچی و فست‌فودی ایشان در دو موضوع یادشده را جمع‌آوری و برای علاقه‌مندان به معلم درس‌هایی از قرآن در مجموعه‌ای مستقل ارائه داده است. به مناسبت نشر این کتاب با حجت‌الاسلام حسن ملایی، مدیر گروه اخلاق و تربیت مرکز تخصصی مهدویت گفت‌وگویی ترتیب داده‌ایم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می‌شود.

کتاب نماز و مهدویت بر اساس چه نیازسنجی‌هایی در عرضه نشر مهدوی و با چه اهدافی تدوین و منتشر شده است؟
دو مقوله نماز از سویی و مهدویت از سوی دیگر از موضوعات بسیار مهمی هستند که در اسلام مورد عنایت ویژه واقع شده‌اند، بنابراین وقتی به قرآن کریم و احادیث پیامبر اکرم(ص) و پیشوایان دین مراجعه می‌کنیم، می‌بینیم به صورت ویژه نسبت به دو مسئله نماز و مهدویت عنایت داشته‌اند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی از جمله علمایی که در این دو عرصه زحمت فراوان کشیده و به تبلیغ و ترویج معارف نماز و مهدویت پرداخته، حجت‌الاسلام والمسلمین استاد محسن قرائتی است، چنان‌که ستاد اقامه نماز به همت و عزم ایشان راه‌اندازی و سپس بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج) به همت ایشان تأسیس شد که هر دو این‌ها برکات فراوان داشته و دارند. در این میان کمبود تبیین مناسبات و تأثیر متقابل نماز و مهدویت در منبعی مستقل احساس می‌شد تا علاقه‌مندان به دانستن پیوند این دو مسئله، بتوانند در این باره مطالعه کنند. از سوی دیگر با توجه به گویا و مستند بودن بیانات استاد قرائتی به آیات قرآن و آشنا بودن مخاطب عام با ایشان در بیش از ۴۰ سال گذشته به عنوان معلم درس‌هایی از قرآن، تلاش شد در این کتاب سخنرانی‌ها و تألیفات استاد در این دو موضوع را در منبعی جمع‌آوری کنم که چنین شد؛ اتفاقی که پیش از این در آثاری همچون «پرتوی از آیه‌های مهدوی» و «شرایط ظهور از دیدگاه قرآن» افتاده است. از این رو، در پی درخواست بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)، با رعایت حفظ امانت، اندیشه‌های استاد قرائتی و نکات و بیانات گویای ایشان را به مخاطب عرضه کرده‌ام تا علاقه‌مندان به معارف دینی به‌ویژه نماز و مهدویت از آن بهره‌مند شوند.

کتاب در چه بخش‌هایی تنظیم شده و این بخش‌ها هر یک کدام بعد از ارتباط نماز و مهدویت را بیان می‌کنند؟
کتاب از سه بخش کلان تشکیل شده است؛ بخش نخست به مشترکات نماز و مهدویت، بخش دوم به تأثیر نماز بر مهدویت و بخش سوم به تأثیر مهدویت بر نماز می‌پردازد.
در موضوع مشترکات نماز و مهدویت، بیانات متکثر و متعدد استاد قرائتی، منسجم و مستندسازی شده و تدوین منطقی یافته است. این بخش از چند فصل تشکیل شده، فصل نخست آن به جایگاه مشترک نماز و مهدویت در اسلام می‌پردازد. در فصل دوم، آثار مشترک نماز و مهدویت همچون سازندگی فردی و جامعه مورد بحث و پرداخت قرار گرفته است. در فصل سوم شرایط مشترک صحت و قبولی نماز و انتظار مهدی(عج) به بحث گذاشته شده و دو عنوان مورد پرداخت قرار گرفته؛ یکی شرایط قبولی نماز و مهدویت و پس از آن شرایط کمال نماز و انتظار امام زمان(عج).
در فصل بعدی از بخش نخست، آثار مشترک نماز و انتظار برای ظهور امام زمان(عج) را بیان کرده‌ایم مثل آگاهانه، عاشقانه و خالصانه بودن و در آخرین فصل به آفات مشترک بین نماز و مهدویت و انتظار ظهور حضرت ولیعصر(عج) همچون تکبر، خودخواهی، روشنفکرزدگی و... پرداخته‌ایم.

در فصل دوم کتاب به کدام تأثیرات نماز بر مسئله مهدویت و نگرش و عملکرد منتظران پرداخته‌اید؟
در بخش دوم ۶ فصل به تأثیر نماز بر مهدویت اختصاص داده شده است مثل اینکه نماز دعوت‌کننده به امام زمان(عج) و معرفت به ایشان است. در فصل بعدی نماز امام زمان(عج) در آغاز قیام و حکومت ایشان مطرح می‌شود. پس از آن نماز را به عنوان عاملی مؤثر در دستیابی حکومت امام مهدی(عج) به اهداف ایشان تعریف کرده‌ و در فصل بعد به جایگاه نماز میان یاران حضرت حجت(عج) پرداخته‌ایم. فصل پنجم از بخش دوم که مفصل‌ترین آن‌هاست رابطه نماز و زمینه‌سازی برای ظهور را به بحث و بررسی گذاشته و در آن از دو عرصه فردی و اجتماعی با مخاطبان سخن گفته‌ایم و درنهایت آنکه در آخرین فصل، جایگاه نماز در عصر غیبت تبیین شده است.

تأثیر مهدویت بر نماز در این کتاب چگونه بیان شده و به چه برکاتی در اثر این ارتباط اشاره می‌شود؟
در آخرین بخش از این کتاب با عنوان تأثیر مهدویت بر نماز سه فصل طراحی شده، در فصل نخست به تأثیر مهدویت بر افزایش رغبت نسبت به نماز پرداخته شده، در فصل بعدی از اقامه کامل نماز به وسیله حکومت امام زمان(عج) سخن گفته‌ایم و در فصل آخر مهدویت به عنوان عامل قبولی و پذیرش نماز معرفی می‌شود؛ مسئله‌ای که بسیار اهمیت دارد چراکه عامل قبولی نماز طبق روایات، مهدویت است؛ درنهایت نیز به نمازهایی اشاره شده که از طریق آن‌ها می‌توان انس و ارتباط معنوی با امام زمان(عج) را تقویت کرد.

این جنس از تألیفات و نگاشته‌های مهدوی چقدر منطبق بر نیازسنجی است و به چه نیازهایی از مخاطب در عصر غیبت پاسخ می‌دهد؟
با توجه به اقبال عمومی که تقریباً از دهه ۸۰ شمسی به بعد در ایران اسلامی به مباحث مهدویت رخ داده و بسیاری از علاقه‌مندان به مهدویت می‌خواهند از آثار و برکات مهدویت در عرصه‌های مختلف مطلع شوند چنین رویکردی که بتوانیم نسبتِ بین آموزه مهدویت و فرهنگ انتظار را با مقولات عبادی اجتماعی برقرار کنیم تأثیرات معرفتی و عملی بسیاری را در مخاطب خود ایجاد می‌کند. با توجه به اینکه درخواست مخاطب نیز چنین است، این کتاب می‌کوشد در مطالعه‌ای میان‌رشته‌ای با مخاطب عام، مناسبات میان مهدویت و نماز را برقرار کند. این‌گونه کتاب‌ها به صورت تبلیغی ترویجی در اختیار مردم قرار می‌گیرد و اگر فرهیختگان حوزوی و دانشگاه همت کنند در مطالعه‌ای میان‌رشته‌ای می‌توانند این نشر را از سطح تبلیغی ترویجی به پژوهشی ارتقا دهند و به تناسب رویکرد نخبگانی این کتاب‌ها را در سطح بالاتری استفاده کنند؛ البته این کتاب‌ها با توجه به نو بودن حتی در سطح نخبگانی هم قابل مطالعه است تا ایده‌های پژوهشی را برای آن‌ها به ارمغان بیاورد و به کارهای علمی و عمیق و جدید ختم شود.

در جمع‌بندی کلی از رابطه نماز و مهدویت چه نتایجی برای دستیابی به سبک زندگی منتظرانه بدست می‌آید؟
یکی از ساحت‌های ارتباطی مهم در سبک زندگی منتظرانه را سبک زندگی عبادی و به عبارت دیگر ارتباط با خداوند متعال تشکیل می‌دهد. در این ساحت، منتظر امام زمان(عج) تلاش می‌کند با تقویت پیوند خود با خدای سبحان از مسیر ولایت مهدوی، بر غنای پیوند معنوی با ساحت قدس مهدوی بیفزاید.
از همین رو اگر ارتباط بین نماز(ارتباط با خدا) و مهدویت(ارتباط با ولی خدا و امام عصر(عج)) به خوبی برای منتظران واکاوی شود موجب می‌شودافراد منتظر احیاناً از سستی و کاهلی در مهم‌ترین فریضه عبادی یعنی نماز پرهیز نموده و با ارتقای کیفیت نماز، از لحاظ معنوی نیز رشد فوق العاده‌ای پیدا کرده و مورد عنایت حضرت ولی‌عصر(عج) قرار بگیرند. بدیهی است وقتی نماز به عنوان عمود خیمه دین به طور کامل اقامه شود خود دین و دستورات الهی نیز در فرد و جامعه به صورت کامل‌تری اجرا خواهد شد و در نتیجه آثار و برکات آن نیز در منظر همگان قرار خواهد گرفت و این گونه، سبک زندگی منتظرانه به هدف خود نزدیک‌تر می‌شود.

در آراستگی جامعه به اخلاق و معنویت موردنیاز برای تمدن‌سازی، پیوند نماز و مهدویت چقدر راهگشاست؟
نکته بسیار مهمی که در ترویج گفتمان نماز و مهدویت و ارتباطات متقابل آن‌ها با یکدیگر وجود دارد آن است که اگر بخواهیم بر اساس بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی که رهبر فرزانه انقلاب کلان آرمان انقلاب اسلامی را در آن به ساخت تمدن اسلامی و ظهور ولایت عظمای امام مهدی(عج) تفسیر کردند، دست یابیم باید به دو مقوله معنویت و مهدویت در برنامه‌های فرهنگی و تربیتی کشور اهمیت ویژه‌ای دهیم، زیرا این دو از شاخص‌های ممتاز تمدن اسلامی نسبت به تمدن غربی است.
با این توضیح، ترویج همزمان نماز به عنوان یکی از عوامل مهم ارتقای معنویت در جامعه با آموزه مهدویت می‌تواند پایه‌های فرهنگی معنوی نظام جمهوری اسلامی را در کشور مستحکم‌تر نموده تا در نتیجه آن نه تنها پیام انقلاب اسلامی به جهانیان برسد بلکه این تمدن بتواند به عنوان تمدن الگو خود را به جهان تشنه معنویت و عدالت معرفی کند.