من هم برای تهیه این گزارش به صحن قدس رفتم. مطابق برنامه تنظیمی، هیئت‌های عزاداری شیعیان شبه‌قاره هند (اردوزبانان کشورهای هندوستان و پاکستان) قرار است در شب سوم ماه محرم‌الحرام به عزاداری بپردازند. این هیئت، پس از اقامه نماز مغرب و عشا در رواق غدیر، به سوی صحن قدس حرکت می‌کنند. بنری که روی آن نوشته شده است: «... انجمن عزاداران بر صغیر هند و پاک، زائرین و مجاورین حرم مطهر رضوی...» پیشاپیش عزاداران این هیئت قرار دارد. پس از ورود به صحن قدس و مستقر شدن در محل پیش‌بینی شده، مراسم عزاداری این هیئت آغاز می‌شود. در فرصتی که دست داد با دو تن از مسئولان این هیئت از کشورهای هندوستان و پاکستان درباره برخی از آداب و روش‌های عزاداری شیعیان شبه‌قاره هند در ماه محرم‌الحرام، گفت‌وگوی مختصری انجام دادیم. در ادامه بخش‌هایی از آن را دنبال کنید. 

68 روز عزاداری از ابتدای محرم تا هشتم ربیع‌الاول
«سید مناظر حسین نقوی» چهل‌وهشت ساله، رئیس هیئت الجواد فاوندیشن و رئیس هیئت عزاداران شیعیان هندوستان در هیئت شیعیان عزادار شبه‌قاره هند در این مراسم است. در ادامه برخی از سخنان وی را به اختصار با هم مرور می‌کنیم.
سابقه عزاداری ماه محرم در میان شیعیان هندوستان بسیار طولانی و از ادوار گذشته تاکنون است. جمعیت‌ها و افرادی ایرانی، عراقی، عرب‌زبان و... از چهار یا پنج قرن پیش به این کشور مهاجرت کرده و در هندوستان اقامت گزیدند، از آن دوران عزاداری ماه محرم نیز در میان شیعیان هند رواج پیدا کرد و تاکنون ادامه دارد. هندی‌ها به سبک و سیاق و آداب خاص خود در همه حسینیه‌ها و تکایا در شهر‌های مختلف مانند لکنهو، حیدرآباد، دهلی و... در ماه‌های محرم و صفر به عزاداری برای امام حسین(ع) می‌پردازند.
همه شیعیان و همچنین اهل سنت در کنار هم به مدت 68 روز از ابتدای ماه محرم و سپس ماه صفر و هشت روز از ماه ربیع‌الاول به عزاداری می‌پردازند.
مردان و زنان با لباس مشکی به نشانه عزای سالار شهیدان در این 68 روز به عزاداری پرداخته و بانوان مسلمان و به‌ویژه بانوان شیعه، زیورآلات و آرایش کردن را کنار گذاشته و عزادار امام حسین(ع) هستند.
در مدت عزاداری، شیعیان حتی از تماشای برنامه‌های شاد و مفرح تلویزیون و فیلم و مجموعه‌های تلویزیونی شادی‌بخش و خنده‌دار پرهیز کرده و همه سوگوار امام حسین(ع) و یارانش هستند.

عزاداری‌های محکم و جانانه هندی‌ها با دو دست
نوحه‌خوانی هندی‌ها در هر جای دنیا که باشند به سبک خاص خود و با زبان اردو انجام می‌شود. به‌خصوص با صدای بلند و رسا نوحه می‌خوانند و به‌اصطلاح خیلی محکم و جانانه سینه می‌زنند. ضمن اینکه با دو دست محکم بر سینه خود می‌کوبند و سینه‌زنی با یک دست کمتر انجام می‌شود.
نوحه‌ها‌ هم از میان اشعار خوب شاعران دینی که به زبان اردو ترجمه شده و در مصائب اهل‌بیت(ع) است انتخاب شده و نوحه‌خوانان و مداحان معروف اردوزبان در هندوستان و در کشورها و مناطق مختلف جهان در این زمینه وجود دارند و با آهنگ، وزن و سیاق زبان اردو به نوحه‌خوانی می‌پردازند.
در بعضی هیئت‌ها و حسینیه‌ها هم زنجیرزنی مانند ایرانیان انجام می‌شود، با این تفاوت که بسیار محکم به بدن کوبیده می‌شوند.

عزاداری از اذان صبح تا پاسی از نیمه شب
عزاداری ماه محرم و به‌ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی بسیار ویژه‌تر و خاص‌تر است. عزاداران شیعه هندی از اذان صبح و پیش از طلوع آفتاب در منازل و هیئت‌ها بیدار هستند وعزاداری‌ها با نوحه‌خوانی، سینه‌زنی و مرثیه‌سرایی آغاز می‌شود و هیئت‌ها و مردان و زنان عزادار هندی از منزلی به منزل دیگر و از یک حسینیه به حسینیه دیگر می‌روند. عزاداران با اشک و ناله به یکدیگر تسلیت می‌گویند و پرچم‌های سیاه و سرخ و علم‌های خاصی برافراشته می‌شود. این پرچم‌ها از لحاظ شکل و شمایل به نوع خاصی طراحی شده‌اند. بعضی از این پرچم‌ها سه گوش همراه با شبکه‌های توری مانند هستند. طبل، سنج، کُتل و... در مراسم هندی‌ها خیلی کم و به‌ندرت استفاده می‌شود ولی زنجیرزنی هم به روش خاص خود انجام می‌شود.

80 منزل؛ 80 مجلس روضه و عزا
همان‌طور که گفته شد در هندوستان مراسم عزاداری ماه محرم و به‌ویژه روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی از صبح زود و بعد از اذان صبح آغاز می‌شود و تا پاسی از نیمه شب حتی بعضی مواقع بعد از ساعت12:30 نیمه شب هم برقرار است. عزاداران از یک خانه و حسینیه به خانه و حسینیه دیگر و... می‌روند و دسته‌جمعی به عزاداری می‌پردازند.
در یکی از روستاهای شیعه‌نشین هندوستان 80 خانوار حضور دارند و در روز تاسوعا و عاشورا در همه 80 منزل این روستا روضه‌خوانی و عزاداری به ترتیب انجام می‌شود.
در هندوستان به عزاداری امام حسین(ع) عقیده خاصی دارند و خود را ملزم به برپایی عزاداری با عشق و علاقه در منزل خود می‌کنند.

سنت «فاقه‌شکنی» و برپایی ایستگاه‌های «سبیل»
در روز عاشورا سنت «فاقه‌شکنی» میان عزاداران هندی رعایت می‌شود. یعنی عزاداران هندی از صبح زود چیزی نمی‌خورند و به غذا و آب و نوشیدنی لب نمی‌زنند، تا حدود ساعت 4 یا 5 بعدازظهرکه معروف است در بعد از ظهر عاشورا و نزدیک به غروب آفتاب، حضرت سیدالشهدا(ع) به شهادت رسیدند. این فاقه‌شکنی به نشانه سوگواری برای امام حسین(ع) و اهل‌بیت آن حضرت انجام می‌شود که در روزعاشورا و در دشت کربلا گرسنه و تشنه بودند و به نبرد با دشمنان اسلام پرداختند. البته «فاقه‌شکنی» به نوعی نذری هم گفته شده که در آن مقداری نان و قیمه و یا غذایی شبیه عدس‌پلو یا آش میان عزاداران و نیازمندان توزیع می‌شود.
مراسم ویژه بانوان و دختران عزادار هندی هم در منازل و حسینیه‌هایی که مردان به آنجا رفت‌وآمد ندارند، به‌طور اختصاصی ویژه بانوان و به یاد حضرت زینب کبری(س) و حضرت رقیه(س) و بانوان دشت کربلا برگزار می‌شود.
در هندوستان به یاد طفل شش‌ماهه امام حسین(ع) حضرت علی اصغر(ع) مراسم شیرخوارگان حسینی در ماه محرم برگزار می‌شود و زنان با طفلان شیرخواره در این روز به یاد علی‌اصغر(ع) جنب‌وجوش خاصی دارند و برای بانوان، کودکان و طفلان، شربت و شیر می‌گذارند و به‌اصطلاح ایستگاه «سبیل» برپا می‌کنند. در مراسم عزاداری محرم در هند، ایستگاه‌های صلواتی به نام «سبیل» برپا می‌شوند که در آن‌ها شربت و آب خنک برای پذیرایی از عزاداران توزیع می‌شود. این سنت به یاد امام حسین(ع) و یارانش و در مسیرهای اصلی عزاداری برپا می‌شود.
شیعیان هندوستان همچنین به حضرت ابوالفضل‌العباس(ع) عقیده خاصی داشته و احترام می‌گذارند و برای ایشان عزاداری می‌کنند. عزاداران هندی همواره با عشق و علاقه از وفاداری، شجاعت، دینداری، ایثار و فداکاری حضرت قمر بنی‌هاشم(ع) یاد می‌کنند به‌گونه‌ای که بزرگ‌ترین و بیشترین گریه‌ها پس از مصیبت شهادت امام حسین(ع) در میان عزاداران شیعه در هندوستان برای حضرت عباس(ع)، حضرت علی اصغر(ع)، حضرت زینب(س)  حضرت سکینه(س) و حضرت رقیه(س) است.

از عدس پلو تا بریانی هندی
شیعیان هندی در حد توان و امکانات خود اطعام و غذا دادن در دهه اول محرم و به‌ویژه تاسوعا و عاشورا و حتی تا 12 روز نخست ماه محرم را انجام می‌دهند. آنان با انواع غذاها مانند عدس‌پلو، چلوگوشت، بریانی هندی، مرغ،غذاهایی شبیه شله و حلیم ایرانی و... از عزاداران پذیرایی می‌کنند. هزینه‌های اطعام نیز از خیرات و نذورات و هدایای مردمی است و با عشق و علاقه به‌خاطرامام حسین(ع) انجام می‌شود.
همه این کارها را می‌کنند تا راه و رسم امام حسین(ع) زنده بماند و به قول امام خمینی(ره) رهبر کبیر ایران اسلامی، مسلمانان و شیعیان هرچه دارند از زنده نگه داشتن محرم و صفر است.

ماتم‌داری و سیاه‌پوشی گروهی برای محرم و عاشورا
در ادامه تهیه این گزارش، سراغ «عقیل حسین خان» پنجاه‌ساله از کشور پاکستان رفتیم. او اهل شهر «سرگودها» در 175 کیلومتری لاهور است. شهر او با مرز ایران حدود 3هزار کیلومتر فاصله دارد. وی همچنین رئیس مؤسسه شهید عارف‌حسین‌حسینی و نماینده مجل�� وحدت مسلمین پاکستان است. مرور برخی از سخنان این عزادار شیعه پاکستانی درباره موضوع این گزارش، خالی از لطف نیست.
معمولاً عزاداری در منطقه شبه‌قاره هند و در کشورهای هندوستان و پاکستان خیلی شبیه یکدیگر بوده و به سبک و سیاق مشابهی انجام می‌شود. شیعیان پاکستان اعتقاد و علاقه خاصی به اهل ‌بیت(ع) دارند و عزاداری‌ها همه براساس عشق درونی به پیامبر اسلام(ص) و خاندان ایشان انجام می‌شود، به‌ویژه عزاداری‌ها برای امام حسین(ع) و عاشورای حسینی.
در پاکستان حدود 250میلیون نفر زندگی می‌کنند و حدود 20درصد آنان شیعه هستند، یعنی جمعیتی حدود 50میلیون نفر. این افراد به نشانه سوگواری و عزاداری برای امام حسین(ع) با همان لباس‌های معروف پاکستانی در ماه محرم سیاه‌پوش می‌شوند و به‌طور واضح نشان می‌دهند عزادار امام حسین(ع) هستند.
سینه‌زنی و عزاداری در هند و پاکستان از لحاظ اینکه با دو دست سینه‌زنی کرده و بسیار محکم بر سینه می‌کوبند و ناله و شیون با صدای بلند و فریاد زدن دسته‌جمعی معروف است. 

عزاداری‌های شبانه‌روزی و 24 ساعته
در پاکستان عزاداری در ماه محرم و صفر ساعت و وقت مشخصی ندارد و در 24 ساعت شبانه‌روز، هر وقت ذاکران و خطبا حضور پیدا کنند، عزاداران برای سوگواری حاضر می‌شوند. حتی بعضی از مواقع شاید تا ساعت‌ها پس از نیمه شب و پیش از اذان صبح هم عزاداری انجام شود. بستگی به ساعت حضور علما، خطبا و ذاکران دارد. درواقع پاکستانی‌ها در روزهای تاسوعا و عاشورا هیئت‌ها در تمام شهر‌های پاکستان مانند لاهور، کراچی، پیشاور، مولتان و... به خیابان‌ها آمده و عزاداری می‌کنند. جایی در پاکستان نیست که در محرم و تاسوعا و عاشورا عزاداری برای سالار شهیدان انجام نشود.
علم‌ها و برخی از ادوات شبیه کُتل، بیرق و پرچم‌های هیئت‌ها به سطح خیابان‌های شهرها به‌خصوص شهرهای بزرگ آمده و جلوه خاصی به عزاداری می‌دهند.

شهرت نعره‌های عزاداری پاکستانی
یکی از مهم‌ترین مشخصات عزاداری پاکستانی‌ها، فریاد کشیدن آنان است که اصطلاحاً به نعره زدن معروف است، شامل نعره تکبیر (الله‌اکبر)، نعره رسالت (یا رسول‌الله(ص))، نعره حیدری (یا علی(ع))، نعره حسینی (حسینیّت زنده باد، یزیدیّت مرده باد) و... همچنین ناله و شیون کردن با صدای بلند و گروهی و دسته‌جمعی. 
«نعره حیدری» به‌طور خاص به شعار یا نوحه‌ای با عنوان «یا علی» (یا علی مدد) اشاره دارد که در میان عزاداران حسینی در پاکستان و سایر نقاط جهان اسلام، به‌ویژه در مراسم‌ عزاداری محرم و صفر، به عنوان ابراز ارادت به حضرت علی(ع) و فرزندان معصومش و به عنوان نمادی از شجاعت و ایستادگی در برابر ظلم و ستم استفاده می‌شود. 
ناله زدن، شیون کردن و نعره زدن در میان عزاداران کشور پاکستان بسیار معروف است. وقتی سخنران، ذاکر و مداح، مطلب مهم و حساسی را بیان می‌کند، همه با هم نعره حیدری (یا علی(ع)) و نعره حسینی (یا حسین(ع)) می‌زنند. این نعره زدن‌ها در میان شیعیان و عزاداران پاکستانی معمولاً مورد توجه مردم سراسر جهان بوده و به همین اسم هم معروف است.
شعار «حسینیت زنده باد، یزیدیت مرده باد...» نیز در میان عزاداران ماه محرم و روزعاشورا در پاکستان معروف است. این شعار به نوعی تأیید مفهوم سخنان مداح و ذاکر در مراسم عزاداری هم است. این نعره‌ها به‌ویژه نعره حسینی مخصوص عزاداران پاکستانی بوده و در دیگر نقاط جهان نیست.
به‌هرحال عزاداری پاکستانی‌ها شامل روضه خواندن، نوحه خواندن، سینه‌زنی و ناله و شیون و نعره‌های آن، همگی خاص و مخصوص خودشان است و کمتر در دیگر جاهای دنیا و فقط تا حدودی در شبه قاره یعنی هندوستان دیده می‌شود. گاهی 100 یا 200 نفر شاید بیشتر تا هزار نفر با هم نوحه می‌خوانند و نعره می‌زنند و این ناله و شیون گروهی جلوه زیادی دارد.
جواب دادن گروهی عزاداران در سینه‌زنی‌ها هم جالب و قابل توجه است. مثل تواشیح که می‌خوانند ولی اختلافش این است که اینجا به جای مدح و ثنا، مصیبت خوانده شده و عزاداری گروهی می‌کنند. 

حمل تابوت‌های نمادین به یاد شهدای کربلا حتی تا 72 تابوت
تابوت‌هایی نمادین به نشانه تشییع پیکر مطهر امام حسین(ع) و شهدای کربلا، ساخته و در مراسم عزاداری شهرها حمل می‌شوند. تعداد تابوت‌ها حتی به 72 عدد به تعداد شهدای کربلا هم می‌رسد.
در بعضی از مراسم عزاداری، اسبی به یاد مرکب امام حسین(ع) یعنی ذوالجناح در روز عاشورا تزئین شده و همراه هیئت عزاداری گردانده می‌شود. معمولاً مراسم به شکل نمادین به صورتی برگزار می‌شود که یادآور حوادث روز عاشورا باشد.
اطعام در مراسم و هیئت‌های عزاداری معمولاً با برنج و گوشت، بریانی، مرغ، خورشت، عدس پلو و... و نیز شربت و ایستگاه‌های سبیل (ویژه توزیع نوشیدنی) انجام می‌شود.
همچنین در مراسم عزاداری، نوحه‌خوانی و مقتل‌خوانی انجام می‌شود که 7 تا 10 نفر به صورت تواشیح دور هم جمع شده و نوحه‌خوانی کرده و عزاداران هم به صورت دسته‌جمعی و با صدای بلند جواب می‌دهند و سینه‌زنی می‌کنند. تقریباً شبیه مراسم کشور هندوستان است.
در مراسم روز هفتم ماه محرم که به روز حضرت علی اصغر(ع) طفل شیرخواره معروف شده، زنان عزادار پاکستانی طفلان شیرخواره و کودکان خود را به حسینیه‌ها و هیئت‌های عزاداری می‌آورند و با امام حسین(ع) و حضرت علی اصغر(ع) عهد می‌بندند؛ تقریباً شبیه مراسم شیرخوارگان حسینی در سایر کشورها از قبیل ایران، هند، عراق و... .ضمناً مراسم بانوان عزادار پاکستانی در محل‌های مخصوص و در حسینیه‌هایی که رفت‌وآمد مردان انجام نمی‌شود با عزاداری ویژه برای حضرت زینب کبری(س)، حضرت رقیه(س) و حضرت سکینه(ع) برگزار می‌شود که معمولاً سخنرانان مراسم هم از میان بانوان ذاکر، خطیب و حوزوی است. البته در مراسم مشترک با آقایان، محل حضور بانوان با پرده و حائل جدا شده و مجزاست.
حضرت عباس(ع) بسیار مورد علاقه پاکستانی‌هاست. عزاداران همیشه شجاعت، وفاداری و جان‌نثاری ایشان به برادرش امام حسین(ع) را بزرگ شمرده و در نوحه‌ها و عزاداری‌ها به آن اشاره می‌کنند.

عزاداری‌های چند کیلومتری
پاکستانی‌ها خیلی برای مصیبت امام حسین(ع) و فرزندانش حضرت علی‌اکبر(ع) و حضرت علی‌اصغر(ع) گریه و شیون می‌کنند. در دهه محرم دو روز معین برای عزاداری حضرت علی‌اصغر(ع) و حضرت علی‌اکبر(ع) اختصاص می‌دهند و بسیار باشکوه برگزار می‌شود. تقسیم‌بندی روزهای دهه اول محرم مانند هندوستان و مراسم ایران و سایر شیعیان است، یعنی روز سوم حضرت رقیه(س)، روز ششم حضرت قاسم بن الحسن(ع)، روز هفتم حضرت علی‌اصغر(ع)، روز هشتم حضرت علی‌اکبر(ع)، روز تاسوعا حضرت عباس(ع) و روز عاشورا حضرت امام حسین(ع) و روز یازدهم محرم حضرت زینب(س).قبلاً زنجیرزنی و قمه‌زنی میان پاکستانی‌ها رواج زیادی داشت اما به لحاظ رعایت مسائل شرعی و تذکرات رهبر فرزانه انقلاب اسلامی ایران حضرت آیت‌الله خامنه‌ای مبنی بر جلوگیری از اهانت دشمن به شعائر اسلامی، الان بیشتر سینه‌زنی می‌کنند. البته در شهر کویته پاکستان هنوز مراسم زنجیرزنی به سبک ایرانی‌ها انجام می‌شود.
در شهرهای بزرگ و به‌خصوص مولتان، کراچی، لاهور و... عزاداری‌های سنتی و اصیل برپا می‌شود. در این شهرها تجمع شیعیان بسیار زیاد است. عاشورا روز رستاخیز هیئت‌های پاکستانی در شهرهای بزرگ است و هیئت‌ها به خیابان‌ها آمده و به سینه‌زنی و عزاداری مشغول می‌شوند. محل تجمع هیئت‌ها در حسینیه‌هاست. عزاداران پاکستانی از یک حسینیه به حسینیه دیگر می‌روند و... شاید چندین کیلومتر این حرکت هیئت‌ها به سوی حسینیه‌ها و عزاداری ادامه داشته باشد.
در شهر مولتان پاکستان یک حسینیه بزرگ وجود دارد که همه هیئت‌ها پس از پیاده‌روی و عزاداری روز عاشورا در آنجا جمع شده و بسیار باشکوه عزاداری می‌کنند، به نوعی مراسم پایانی هیئت‌ها در روز عاشورا در آنجا برگزار می‌شود.
در سخنرانی‌های محرم و عاشورا هم تبلیغ اسلام و هم مصیبت امام حسین(ع) و هم زنده نگه داشتن دستورات امام حسین(ع) و هدف قیام ایشان بیان می‌شود.
حمل تابوت به نشانه حمل پیکر مطهر امام حسین(ع) و شهدای کربلا که در بعضی موارد به حمل 72تابوت می‌رسد، حمل گهواره طفلان شیرخواره به نشانه گهواره حضرت علی‌اصغر(ع)، گرداندن اسب به نشانه مرکب امام حسین(ع) به اسم ذوالجناح و پرچم‌های سرخ و سیاه با شکل و دوخت و طراحی خاص آن‌ها در پاکستان و در عزاداری عاشورا و محرم بسیار معروف است.

​​​​​​​خبرنگار: محمدحسین مروج کاشانی