در این روز والای ولادت با آیت‌الله سید هادی رفیع‌پور، استاد‌برجسته دینی و رئیس مؤسسه پیام امام هادی(ع) درباره زندگی سیاسی، اجتماعی و درس‌های این امام بزرگوار گفت‌وگو کردیم و از ایشان پرسیدیم در این زمان، چگونه می‌توانیم راه امام هادی(ع) را ادامه دهیم.

زندگی امام هادی(ع)؛ الگوی رفتار، رهروی و مقاومت در برابر ستم
آیت‌الله رفیع‌پور در آغاز صحبت خود با تأکید بر اینکه زندگی پرمعنای امام هادی(ع) باید الگوی رفتاری و اخلاقی ما باشد، می‌گوید:  امام هادی(ع) در نزدیکی مدینه به دنیا آمدند، در منطقه‌ای به نام صریا که فاصله‌اش با مدینه منوره کوتاه بود. 
حضرت در زمانی متولد شدند که خلفای جور بنی‌عباس به خوبی می‌دانستند ظهور امام دوازدهم، حضرت مهدی(عج) نزدیک است. این خلفا با توجه به اخبار موجود، از آمدن حضرت مهدی(عج) و قیام عدالت جهانی به دست او آگاه بودند و این امر موجب نگرانی آنان شده بود، زیرا می‌دانستند با ظهور حضرت، نظام آن‌ها نابود خواهد شد. به همین دلیل، خلفای بنی‌عباس تمام تلاش خود را می‌کردند تا نسل حضرت را از بین ببرند و از پا درآورند تا این امام منتظر(عج) به دنیا نیاید. اما با وجود تمام تلاش‌ها و خبث‌های آن‌ها، خواست الهی غلبه کرد و مانع عملیاتشان شد. امام هادی(ع) در مدینه به دنیا آمد و مدتی نیز در آنجا زندگی کرد. اما به دلیل اینکه خلفای جور می‌خواستند حضرت را بیشتر تحت کنترل و نظارت خود داشته باشند، ایشان را به شهر سامرا منتقل کردند، شهری که در نزدیکی بغداد، مرکز قدرت آن زمان قرار داشت. در آن فضا حضرت(ع) به ظاهر آزاد بودند، اما عملاً تحت مراقبت کامل قرار داشتند.
وی ادامه می‌دهد: امام هادی(ع) امامت شیعیان را از سال 220 تا 254 قمری، حدود 34 سال، بر عهده داشتند. در این مدت، چند خلیفه عباسی به قدرت رسیدند. آغاز امامت حضرت با خلافت معتصم، برادر مأمون و پایان آن با خلافت معتز همزمان بود. البته ابن‌شهرآشوب، پایان عمر مبارک امام هادی(ع) را در دوران خلافت معتمد ذکر کرده است. امام دهم شیعیان، هفت سال از عمر امامتش را در زمان خلافت معتصم، پنج سال را در زمان واثق (پسر معتصم)، 14سال را در خلافت متوکل (فرزند دیگر معتصم)، 6ماه را در خلافت مستنصر (پسر متوکل)، دو سال و 9ماه را در خلافت مستعین و بیش از هشت سال را در زمان خلافت معتز سپری کردند. در تمام این دوران، حضرت(ع) تحت نظارت دقیق این حکومت‌های ظالم بودند. با این حال، حضرت با هوشمندی و روش خاص خود توانستند شیعیان را هدایت کنند، آنان را در زمینه‌های آگاهی سیاسی رشد دهند و پایه‌های فکری و اعتقادی شیعه را محکم‌تر 
کنند.

راهبرد مقاومت فرهنگی و سیاسی در دوران محدودیت 
اما در شرایطی که امام هادی(ع) تحت نظارت دقیق حکومت عباسی قرار داشتند، چگونه توانستند با وجود این محدودیت‌ها، نقش خود را در زمینه‌های سیاسی، فرهنگی و اعتقادی به‌خوبی ایفا کنند؟
رئیس مؤسسه پیام امام هادی(ع) در پاسخ به این پرسش توضیح می‌دهد: امام هادی(ع) با وجود آنکه تحت نظارت شدید حکومت عباسی بودند، شبکه گسترده‌ای از وکلا را در سراسر سرزمین‌های اسلامی تشکیل داده بودند. این وکلا در مناطق مختلف فعالیت داشتند و نقش اصلی‌شان انتقال معارف شیعی و اجرای وظایف اداری و سیاسی لازم به جای امام(ع) بود. ازجمله این وکلا می‌توان به حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) و احمد بن اسحاق قمی که مسجد امام حسن عسکری(ع) را در قم بنا نهاد، نام برد. اما نکته‌ای که باید به آن اشاره کرد این است در دوران امامت امام هادی(ع)، فرزندان امام حسن(ع) و به‌طور کلی نوادگان حضرت علی(ع) در نقاط مختلف جهان اسلام قیام‌هایی را علیه ظلم و ستم بنی‌عباس انجام می‌دادند. این قیام‌ها اغلب بدون پیروزی و با شهادت این عزیزان همراه بود؛ مانند قیام محمد بن قاسم، یحیی بن عمر، حسن بن زید، حسین بن محمد بن حمزه و اسماعیل بن یوسف ابراهیم. البته این قیام‌ها فقط شامل نوادگان ائمه(ع) نمی‌شد، بلکه گاهی دیگران نیز قیام می‌کردند. با این حال، خلفای عباسی با به‌کارگیری سیاست‌های هوشمندانه، مکاری‌های دیپلماتیک و ارسال لشکرهای نظامی، این حرکت‌ها را سرکوب می‌کردند.
این مدرس علوم دینی تصریح می‌کند: امام هادی(ع) با برخوردی دانشمندانه و عالمانه، تلاش کردند جریان‌های انحرافی که خاندان بنی‌عباس برای ضربه زدن به مکتب شیعه و اسلام ناب اسلامی به وجود آورده بودند، سرکوب شوند. این جریان‌ها شامل مکاتبی مانند واقفیه و غلات بودند که در آن‌ها برخی افراد درباره ائمه(ع) غلو می‌کردند و حتی امام را در حد خدا می‌دانستند. گاهی اوقات امام(ع) دستور می‌دادند برخی از این افراد که سبب گمراهی عموم مردم می‌شدند، مجازات شوند. همچنین حکومت عباسی تلاش می‌کرد با نفوذ در میان علمای اهل سنت، جریانی علمی و عقیدتی را متضاد با مکتب اهل‌بیت(ع) شکل دهد و سدی در مقابل امام هادی(ع) ایجاد کند. اما حضرت با مبارزه مستمر با شبهاتی که ریشه‌شان در سیاست‌های حکومتی بود و با روشنگری در میان علما و مردم، نه تنها این خطرات را دفع کردند، بلکه با وجود تمام محدودیت‌های فیزیکی، در تقویت بناهای اعتقادی و فکری شیعه نیز بسیار مؤثر واقع شدند.

شبکه وکالتی امام هادی(ع) الگویی برای نظارت، رهبری و تأثیرگذاری در جامعه امروز
با توجه به صفت «هادی» امام علی‌النقی(ع) و نقش اصلی ایشان به عنوان هدایت‌کننده، اگر ما در جامعه امروز قصد داشته باشیم نقش هدایتگرانه‌ای در میان مردم داشته باشیم و روش و راهکارهای این امام بزرگوار را در عمل دنبال کنیم، چه توصیه‌هایی برای هدایت مؤثر در جامعه امروز دارید، به‌ویژه برای افرادی که علاقه‌مند به تبلیغ دین و انتشار اسلام ناب محمدی هستند؟آیت‌الله رفیعی‌پور در پایان در پاسخ به این پرسش بیان می‌کند: این موضوع پاسخ‌های متنوعی دارد، اما یکی از مهم‌ترین پاسخ‌ها، روش عملی شیعیان است. ائمه معصومین(ع) به ما فرموده‌اند: «كُونُوا دُعَاةً لِلنَّاسِ بِغَيْرِ أَلْسِنَتِكُمْ» یعنی ابتدا خودتان با غیرت باشید و به عنوان مسلمان عمل کنید تا دیگران به سمت اسلام، به‌خصوص اسلام ناب محمدی و شیعه اهل‌بیت(ع) گرایش پیدا کنند. در شرایط فعلی که خداوند نعمت حکومت اسلامی را برای ما فراهم کرده است، دولت‌های اسلامی نیز باید با هوشیاری کامل از نفوذ بیگانگان جلوگیری کنند. حوزه‌های علمی هم باید بسیار فعال و هوشیار باشند؛ نه تنها در زمینه انتشار علوم اهل‌بیت(ع)، بلکه در مقابله با شبهاتی که به‌طور مستمر از سوی گروه‌های انحرافی، به‌خصوص گروه‌های وهابی و حتی با لباس غیروهابی تولید می‌شود. امام هادی(ع) علاوه بر تربیت اصحاب و یاران، از طریق منابعی مانند زیارت جامعه کبیره و زیارت غدیریه که از ایشان نقل شده است؛ معارف عمیقی از توحید، نبوت، عدم شرک، صفات امام و ویژگی‌های لازم برای امامت را به شیعیان منتقل کردند. این زیارات حاوی یک دنیا معارف اسلامی هستند که به‌خوبی نقش هدایت‌گری و تربیتی را در جامعه شیعیان ایفا می‌کنند.

خبرنگار: نسرین نقدی