مسئله‌ای به مراتب فراتر از بودجه زیارت

مسئله‌ای به مراتب فراتر از بودجه زیارت

مهدی حسن‌زاده


دل‌هایی که به زیارت امام خود و ولی‌نعمتشان گره خورده است، از راه‌های دور و نزدیک؛ از خارج ایران‌زمین تا دورافتاده‌ترین نقاط این سرزمین، هر جا که گرهی به کارشان بیفتد یا دلشان هوای صحن و سرای امامشان را داشته باشد، راهی مشهد امام رضا(ع) می‌شوند. دیده‌ایم و شنیده‌ایم که امام رئوف(ع)، رفیق روزهای خوشی و ناخوشی همه ماست. در تلخی‌ها، شکست‌ها و بیماری‌ها، ایشان را واسطه کرده و در خوشی‌ها و وصلت‌ها و نعمت‌ها، کنار ایشان لحظه‌های خوشی‌مان را ثبت می‌کنیم. این‌ها شمه‌ای از حال و هوای عاشقان امام(ع) است؛ اما وظیفه حکومت در این موضوع چیست جز تسهیل دسترسی به امام رئوف؟ دهه‌های مستمر حتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این واقعیت که حکومت در کنار وظایف معمول خود باید تسهیلگر زیارت باشد، در سطوح مختلف حکمرانی مطرح نبود. توسعه مشهدالرضا(ع) و تکمیل زیرساخت‌های آن، موضوعی بود همانند توسعه سایر مناطق کشور در حالی که مشهدالرضا(ع) از نگاه عموم مردم ایران چیزی است فراتر از همه نقاط ایران‌زمین. معنوی‌ترین نقطه ایران که در گوشه این سرزمین واقع شده و دهه‌ها برنامه‌ریزی توسعه مرکزمحور و پایتخت‌زده، آن را از اولویت دستگاه‌های برنامه‌ریز و توسعه‌ساز دور کرده است. چنان‌که در پروژه‌های کلیدی نظیر آزادراه حرم تا حرم، حرمی که نقش محوری این پروژه را دارد، از مسیر ساخت عقب مانده و قطب نزدیک به پایتخت به پیش رفته و بخش عمده ساخت و ساز در محور استان‌های قم، تهران و سمنان انجام شده و سهم خراسان رضوی تقریباً فقط وعده بوده است.
اگرچه از دهه 80 نخستین تلاش‌های رسانه‌ای و سیاست‌گذاری برای دیدن مأموریت مهم «تسهیل زیارت» در ادبیات برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی انجام شد؛ اما فارغ از رویکرد کجدار و مریز دولت‌ها و مجالس نسبت به این مقوله و حذف و اضافه بودجه زیارت و کم و کاستی‌های آن و قرار دادن سایر شهرهای زیارتی به عنوان شریک بودجه ناچیز زیارت، در نهایت آنچه از رهگذر مسئولیت حاکمیت در قبال تسهیل زیارت محقق شده، تصمیم‌های محدود بودجه‌ای بوده است، نه پی‌ریزی رویکردی کلان و توسعه از مسیر و محور زیارت. 
به این ترتیب مسئله را از دو بُعد می‌توان دید؛ نخست، خواست عمومی مردم برای تسهیل زیارت و دوم، محوریت توسعه مشهدالرضا(ع) و خراسان رضوی به عنوان محیط پیرامونی آن برای ایجاد پیشرانی از توسعه در شرق و نقش‌آفرینی به عنوان یکی از اجزای نقشه راه توسعه کشور. 
از منظر نخست و با توجه به اینکه مشهدالرضا(ع) با وجود فاصله از مرکز و قرار گرفتن در حاشیه جغرافیایی ایران‌زمین، همواره مقصد نخست سفرهای داخلی بوده، از منظر سفرهای خارجی نیز آمارها نشان می‌دهد بیشترین حجم زائر از کشورهای اسلامی و شیعیان برای زیارت مرقد مطهر حضرت ثامن‌الحجج (ع) به کشور می‌آیند. از این رو تسهیل زیارت به این دلیل که معطوف به سالانه 40 میلیون زائر داخلی و خارجی است، باید در اولویت توجه و تمرکز سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان توسعه و متولیان بودجه‌ریزی و برنامه‌ریزی قرار بگیرد.
با این حال باید مسئله را از منظر دوم نیز مورد توجه قرار داد. اگر قائل به این هستیم که در قرن 21 و در دوره پرآشوبی که برخی مؤلفه‌های گذشته قدرت مثل نفت و نقش تنگه هرمز در تأمین امنیت انرژی جهانی افول کرده یا در حال از دست دادن جایگاه پیشین است، ایران برای ایفای نقش جدید در اقتصاد و امنیت جهانی، باید دستاویزهای جدیدتری داشته باشد. ادبیات توسعه بر محور کریدورها از این منظر مطرح شده که کشورها با توجه به داشته‌های داخلی از منابع انرژی و معدنی تا ظرفیت‌های صنعتی و علمی و قابلیت‌های تاریخی و فرهنگی، نقشی را در زنجیره ارتباطات اقتصادی و سیاسی و در تکمیل برنامه‌های توسعه‌ای کشورهای بزرگ و متحدان منطقه‌ای و جهانی خود بازی می‌کنند. سفر سالانه 40 میلیون نفر به مشهد برای زیارت امام رضا(ع) می‌تواند در قالب تکمیل کریدورهای منطقه‌ای و جهانی دیده شود. این مقدار زائر در کنار استقرار بیش از 4 میلیون نفر در مشهدالرضا(ع) به عنوان یکی از پرجمعیت‌ترین شهرهای آسیای میانه و نقشی که خراسان رضوی در توسعه آسیای مرکزی از افغانستان و پاکستان تا جمهوری‌های استقلال یافته از شوروی سابق و اتصال این کشورها به مسیرهای ریلی، جاده‌ای و دریایی می‌تواند ایفا کند، ظرفیتی را به این خطه می‌دهد که از مسیر آن می‌توان بخشی از نقش جدید ایران را در تحولات کریدورهای بین‌المللی تعریف کرد. از منظر گردشگری داخلی و حتی در مقایسه با سایر مناطق تاریخی ایران‌زمین، مشهدالرضا(ع) بیشترین قابلیت جذب گردشگر و زائر را دارد. در حقیقت مشهدالرضا(ع) مقصد مهم سفر 400 میلیون شیعه از سراسر جهان است که در عالم واقع اضافه شدن تدریجی بخشی از این جمعیت به خیل زائران حضرت(ع) به دلایل مختلف از جمله مزیت‌های مشهدالرضا(ع) و ایران در مقایسه با سایر شهرهای زیارتی شیعیان از جمله در عراق شدنی است و باید محور توسعه شرق کشور و یکی از ارکان توسعه کشور 
قرار گیرد.
از این منظر نباید فقط مسئله تسهیل زیارت را از دریچه بودجه چندصدمیلیاردی زیارت دید؛ بلکه باید مسئله را در سطحی کلان‌تر و راهبردی‌تر و افقی بزرگ‌تر تعریف کرد و مشهدالرضا(ع) را نگین محور توسعه ایران زمین دید.

برچسب ها :
ارسال دیدگاه