برخی از این آیین‌ها‌ و جشن‌های برپاشده در مطبوعات دوره قاجار منعکس و گزارش‌هایی از برگزاری آن در حرم مطهر و دیگر اماکن منتشر می‌شد که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

جشن میلاد؛ از چراغانی با فانوس‌ها تا آتش‌بازی و نقاره‌نوازی
قدیمی‌ترین مورد، گزارش بسیار مفصلی است مربوط به جشن میلاد امام رضا(ع) در سال ۱۳۲۰ قمری. مهم‌ترین موضوع مطرح شده در این گزارش، برگزاری جشنی باشکوه در عمارت نایب‌التولیه وقت یعنی ابوالقاسم نصیرالملک شیرازی است. ظاهراً در آن زمان برپایی جشن در منزل شخص نایب‌التولیه امری مرسوم بوده، چنان‌که در گزارش‌های سال‌های بعد هم به آن اشاره شده است. این موضوع در بخش نخست متن گزارش به این صورت اشاره شده است: «... شب چهارشنبه یازدهم شهر ذی‌القعده که لیله ولادت با سعادت سلطان سریرارتضا حضرت ثامن‌الائمه علی‌بن‌موسی‌الرضا علیه و علی آبائه الکرام و اولاده العظام الف آلاف تحیه و سلام بود، بر حسب سیره سنیه (به معنی نیکو) اقامه محفل سور و بزم سرور این لیله متبرکه را که جناب مستطاب اجل اکرم اشرف آقای نایب‌التولیه سرکار فیض آثار سالیان دراز است موفق می‌باشند در باغچه سرای جنب عمارت خود مجلس جشنی مینوصفت طراز و باب دعوت بر کافه انام باز داشتند...».
دومین موضوع مطرح شده در این گزارش که با عنوان «مکتوب شهری متعلق به جشن میلاد رضوی سلام الله علیه» به چاپ رسیده است، حضور میهمانان عالی‌رتبه و صاحب‌منصبان شهر و البته بسیاری از مردم است که به این صورت ذکر شده است: «حضرت مستطاب اشرف امجد ارفع اسعد والا شاهزاده نیرالدوله فرمان‌فرمای مملکت خراسان و سیستان دامت شوکه و نواب مستطاب اشرف امجد والا شاهزاده فتح‌السلطنه نایب‌الاسلام و رئیس قشون ظفرنمون دام‌اجلاله و جناب مستطاب اجّل اکرم افخم آقای نصیرالملک متولی‌باشی آستان ملائک پاسبان قدس دام‌اقباله و جناب مستطاب اجل اکرم افخم آقای امین همایون دام‌اجلاله، با طبقات اعیان کشوری و رؤسای افراد لشکری و تمام منتصبین آستان کروبی پاسبان قدس در آن محفل با صفا و باغ دلگشا با ملائک اولی اجنحه هم‌زانو بودند. بدون اغراق تقریباً 2هزار نفر در آن خوان نعمت از غنی مدعو و عائل غیرمجفو (به معنی غیر ستم‌دیده) صرف شربت، شیرینی و شام فرمودند...».
چراغانی، البته نه با چراغ‌های الکتریکی که با چیدمان انواع فانوس‌ها، آتش‌بازی و نقاره‌نوازی در عمارت نایب‌التولیه نیز از مواردی بوده که صاحب مجلس برای هرچه باشکوه‌تر شدن این جشن تدارک دیده است. این موارد نیز در این گزارش که در صفحات 201 و 202 از بیست‌وششمین شماره دومین سال روزنامه ادب منتشر شده، به این صورت وصف شده است: «به جهت شکوه این مجلس بهشت‌آیین یک دستگاه نقاره دربار ولایت‌مدار که بر بام بلند مقام عمارت حاضر بود هر ساعت ترانه سازد و بر بام سپهر بلندآواز بود و پس از صرف شام، آتش‌بازی بسیار ممتازی چشم ستاره را خیره و روی سپهر را تیره نمود. راستی این مجلس که چشم و چراغ ملت و موجب ازدیاد شکوه دولت است در خور هرگونه تحسین و آفرین است. خداوند سالیان دراز در زیر سایه رواق گردون انطباق این داستان قدس وجود محترم این مرد بلند همت را باقی و برقرار دارد».


گزارش «جشن مولود» در 1334
تا مدت‌ها پس از چاپ گزارش جشن میلاد امام رضا(ع) در سال 1320، این موضوع دیگر در مطبوعات مشهد انعکاس خبری نداشت تا اینکه در 1334 قمری در روزنامه «چمن» به آن پرداخته شد. برخلاف گزارش چاپ شده در روزنامه ادب، در این متن به خبری کوتاه بسنده و توضیحات مختصری درباره آن ارائه شده است. این مطلب در کنار اخباری از اوضاع مشهد، مانند عقب افتادن پرداخت حقوق پلیس نظمیه و یا اعطای لقب سالار ارفع به عمادالممالک حاکم طبس و... منتشر شده است.
«جشن مولود» عنوان گزارشی است که در دومین صفحه از چهل و ششمین شماره دومین سال این روزنامه به چاپ رسید و به این شرح بود: «شب شنبه یازدهم به مناسبت ولادت با سعادت حضرت رضا علیه آلاف تحیه والثنا در مسجد و جلو کشیک‌خانه مبارکه چراغانی نموده و منزل آقای نایب‌التولیه جشن مفصلی تشکیل و عموم طبقات و تجار دعوت داشتند. آقای نادری قصیده‌ای در مدح حضرت ثامن‌الائمه قرار نموده و مجلس ختم گردید».
چراغانی مسجد جامع گوهرشاد و جلو ‌کشیک‌خانه مبارکه از جمله مواردی است که به آن اشاره شده است. قصیده‌خوانی نادری نیز دیگر موضوع مطرح شده در آن است. محمد حسین میرزا، متخلص به نادری، فرزند ابوالقاسم افشار بود که در زمان عزیمت ملک‌الشعرای بهار به تهران، با گرفتن لقب امیرالشعرایی در آستان قدس خدمت کرد. 
برگزاری مراسم جشن در منزل نایب‌التولیه نیز مانند گزارش منتشر شده در روزنامه ادب، در گزارش روزنامه چمن انعکاس یافته بود. نایب‌التولیه آن زمان، حاج سید جواد ظهیرالاسلام، داماد مظفرالدین شاه بود که نخستین دوره تولیت خود را سپری می‌کرد.

جشنی ملی در صحن عتیق و صحن جدید
6سال پس از گزارش منتشر شده در روزنامه چمن، دو گزارش از مراسم برگزار شده در شب و روز میلاد حضرت رضا(ع) در روزنامه «فکر آزاد» به چاپ رسید. این گزارش‌ها در صفحه اول از ششمین شماره این روزنامه و در بخش خبرهای داخلی گنجانده شده بود.
نخستین گزارش با عنوان «جشن ملی» بود که در آن به چراغانی و برگزاری جشن در صحن عتیق و البته صحن جدید که حدود 100سال از تأسیس آن می‌گذشته، اشاره شده است. موضوع بعدی نیز مشارکت مردم و کسبه برای چراغانی خیابان‌های علیا و سفلی(بالاخیابان و پایین خیابان) است. متن این گزارش به این صورت بود: «شب گذشته به مناسبت اینکه روز آن مطابق مولود مسعود سلطان سریر ارتضا ثامن‌الائمه علی بن موسی الرضا(ع) بود در صحنین مقدس، مراسم جشن و چراغانی باشکوه و رونق زایدالوصف از طرف امنای آستانه به‌عمل آمده، کلیه دکاکین خیابان علیا و سفلی و بازار از طرف اهالی تزئین و چراغانی مفصلی در تمام شهر شده بود. شوق و اهتمام اهالی در گرفتن جشن، حاکی از یک روح اسلام‌پرستی بود که بحمدالله در قاطبه سکنه این شهر مقدس حکمفرماست. همین احساسات اسلامی است که یک‌روزی دیر یا زود، بلاد اسلام را از تحت نفوذ دشمنان خارجی بیرون آورده، حقایق مقدسه دین مبین است که عما قریب از زیر پرده‌های شکوک و شبهات خارج گشته عالم را به نور تمدن محمدی روشن خواهد ساخت».
دومین گزارش کوتاه «فکر آزاد» نیز درباره برگزاری مراسم سلام در حرم مطهر همزمان با روز ولادت است. این گزارش با عنوان «مراسم سلام» و به این شرح به چاپ رسیده است: «روز جمعه که مطابق با ولادت با سعادت حضرت ثامن‌الائمه بود طرف عصر جلسه سلام رسمی در آستانه مقدسه انعقاد یافت و عموم طبقات از اعیان و اشراف و رؤسای ادارات دولتی و صاحب منصبان نظامی حضور داشتند».

از سلام دوستی تا اهدای عیدی در 1341
یک سال بعد نیز همزمان با ولادت امام رضا(ع) سه گزارش درباره جشن شب میلاد، مراسم سلام نظامیان و مراسم سلام آستانه در روزنامه الکمال به چاپ رسید. این گزارش‌ها در سومین سال انتشار این روزنامه و در صفحه 49 از شماره 2و 3 آن منتشر شده است. چراغانی مفصل از طرف تولیت وقت و چراغانی بخش شمالی صحن عتیق توسط اعضای کشیک چهارم، موارد مطرح شده در نخستین گزارش است. همچنین در منزل یکی از صاحب‌منصبان خراسان نیز مجلس جشنی به پا شده است. این جشن برخلاف موارد قبل که در عمارت نایب‌التولیه‌ها برگزار می‌شده، در منزل صاحب اختیار، حاکم وقت خراسان بوده است.
این گزارش با عنوان «میلاد الرضا علیه السلام» و به این صورت بوده است: «لیله یازدهم ذی‌القعده که مطابق با میلاد مبارک امام هشتم(علیه و علی آبائه السبعه و ابنائه‌الاربعه التحیات) بود از طرف تولیت عظما چراغانی مفصلی در آستان قدس  به عمل آمد که کمتر سالی چنان چراغانی دیده شده بود، مخصوصاً در مسابقه چاکری عمال محترم کشیک چهارم از همقطاران خود در بن فدویت جلوتر افتاده بودم و قسمت شمالی صحن مقدس را تا نزدیک مأذنه گلدسته طلای نادری آیین و چراغ بسته بودند.
و در منزل غلام دربار امامت آقای صاحب اختیار هم جشن مفصلی که برتری بر اعیاد سالفه داشت گرفته شده بود و از تمام طبقات پذیرایی کریمانه که در خور غلامی دربار امامت بود به عمل آمد». 
دومین گزارش نیز با عنوان «سلام دوستی» درباره مراسم سلام نظامیان در ارگ دولتی و تشرف آنان به آستان قدس است. در گزارش سوم با عنوان «سلام آستانه مقدسه» نیز به برگزاری مجلس سلام در ایوان طلا توسط نایب‌التولیه وقت (حاجی میرزا محمدعلی رضوی قائم‌مقام‌التولیه) و اهدای یک سکه  پنج هزاری طلا به عنوان عیدی به هر یک از 300نفر خدام و حضار در مجلس پرداخته شده است.

خبرنگار: زهرا زنگنه