«منشور روحانیت» امام(ره) و پیام «حوزه پیشرو و سرآمد» حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، دو سند مهمی هستند که به فاصله ۳۷ سال توسط دو رهبر انقلاب اسلامی ایران، رسالت حوزه علمیه را تبیین کرده‌اند. منشور روحانیت در پایان دهه اول و دوران تثبیت انقلاب، درست زمانی نوشته شد که روحانیت با دو تهدید عمده مواجه بود؛ نفوذ دشمن خارجی و تحجر درونی. امام(ره) با این پیام درصدد صیانت از روحانیت به‌مثابه نیروی پیش‌برنده انقلاب برآمد و مهم‌ترین افتخار و مأموریت حوزه را در دفاع از اسلام و تثبیت اسلام سیاسی تصویر کرد. هویت روحانیت که در قرون اخیر به انزوای فردی رسیده بود، بازتعریف شد و بر مبنای یگانگی دین و سیاست، به هویتی مردمی و مسئول در برابر جامعه تغییر کرد تا حوزه علمیه را از انفعال تاریخی بیرون آورده و در جایگاه پیشگام یک انقلاب مردمی قرار دهد.
اما پیام اخیر رهبر معظم انقلاب در مرحله‌ای از تاریخ صادر شده که چالش اصلی حوزه علمیه دیگر نه تهدید امنیتی و سیاسی، بلکه کارآمدی و توانایی پاسخ به مسائل نوپدید و از آن مهم‌تر، نگاه به آینده و توان رقابت تمدنی است. روحانیتی که در دهه ۶۰ نقش رهبری میدانی مردم متدین و انقلابی را داشت، اکنون باید نقش «معمار جامعه اسلامی» را ایفا کند. گرچه امام(ره) در فرازهایی از منشور روحانیت اشاراتی گذرا به رویکرد تمدن‌سازانه فقه به مثابه «فلسفه عملی زندگی بشریت» دارد و قابلیت حکومت اسلامی را در تمامی ابعاد «اجتماعی، سیاسی، نظامی، فرهنگی و تئوری كامل اداره انسان و اجتماع» می‌داند، اما رهبر معظم انقلاب در این مرحله به بازتعریف نقش و کارکرد حوزه و روحانیت می‌پردازند و به صراحت طراحی نظامات اجتماعی و نوآوری تمدنی را به مأموریت‌های تاریخی حوزه اضافه می‌کنند.
تکامل نقش حوزه علمیه را بین این دو پیام به وضوح می‌توان دید؛ حرکتی که از تثبیت هویت حوزه سیاسی در خلال نهضت شروع شد و در «منشور روحانیت» تبلور یافت و امروز به تعریف نقش تمدن‌سازی در «حوزه پیشرو و سرآمد» رسیده است. بنابراین هر دو پیام را می‌توان در یک راستا و به‌مثابه دو مرحله از یک حرکت تکاملی تاریخی و در چارچوب راهبردی واحد تصور کرد؛ به ویژه اینکه رهبر معظم انقلاب در پیام خود بارها به پیام ماندگار امام(ره) ارجاع می‌دهند.اگر «منشور روحانیت» امام خمینی(ره) را بتوان بیانیه هویتی حوزه و روحانیت انقلابی نام نهاد، پیام «حوزه پیشرو و سرآمد» حضرت
 آیت‌الله العظمی خامنه‌ای را می‌توان ادامه نقشه راه حوزه انقلابی برای ورود به مرحله تمدن‌سازی و آینده‌نگری در گام دوم انقلاب اسلامی تصویر کرد.