46سال از روزی که گلوله جهالت و تحجر پیشانی آن یگانه دوران را هدف قرار داد و اسلامیان را در سوگ استادی گرانقدر نشاند، می‌گذرد، اما گویی که داغ مطهری همچنان تازه است و انگار نیاز ما در این دوران مشوش و متلاطم عقیدتی به چون اویی، بیش از هر زمان دیگری است.
استاد شهید در خراسان و شهر فریمان متولد شد؛ دوران کودکی را در آن شهر کوچک گذراند و از سرچشمه دانش و فیض پدری اهل علم و خاندانی دانشمندپرور بهره‌مند شد و در 12سالگی قصد کرد با مهاجرت به مشهد و تحصیل در حوزه علمیه دیرپای این شهر مقدس، گام بعدی را در مسیر علم‌آموزی محکم بردارد. استاد به مشهد مهاجرت و دروس سطح را در مدرسه ابدال‌خان آغاز کرد؛ دورانی که با سال 1311 خورشیدی و سخت‌گیری‌های پهلوی اول برای فعالیت مدارس حوزه علمیه مصادف بود. رضاشاه در جریان مقاومت مرحوم آیت‌الله شیخ محمدتقی بافقی در برابر هتک حرمت و بدحجابی همسر و دختران رضاشاه در حرم مطهر حضرت معصومه(س) در مراسم نوروز 1307 خورشیدی، آن عالم مجاهد را به‌شدت ضرب و شتم کرد. مورخان، این اقدام را سرآغاز ایجاد محدودیت‌های گسترده برای حوزه‌های علمیه ایران می‌دانند و طبعاً حوزه علمیه مشهد نیز نمی‌توانست از این امر مستثنا باشد. به هر ترتیب، حضور استاد شهید در مشهد فقط دو سال دوام آورد و او مجبور شد دوباره به موطن خود بازگردد و مدتی را به مطالعه شخصی روزگار بگذراند؛ اما همان دو سال، برای شکل‌گیری نگاه وی به مسائل سیاسی و نوع برخورد رژیم با جریان اصیل اسلامی کافی بود. با وجود محروم شدن موقت استاد از علم‌آموزی، شوق دانش‌اندوزی و فراگیری علوم دینی در وجودش قوی‌تر از آن بود که فرزند شیخ محمدحسین مطهری را در شهر کوچک فریمان نگه دارد. به همین دلیل و با وجود مخالفت برخی از اطرافیان، راهی حوزه علمیه قم شد و در سال 1316 خورشیدی، در حالی که هنوز 17سال داشت، در کسوت معدود طلابی درآمد که در حوزه علمیه قم فرصت فراگیری دانش یافته‌بودند. در آن زمان جمعیت همه طلاب مشغول به تحصیل در حوزه علمیه قم از 400 نفر فراتر نمی‌رفت. 
استاد در همین دوره، شاگردی نزد بزرگانی مانند آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی (شرح لمعه) و آیت‌الله محمد صدوقی (مطوّل) را تجربه کرد و در سال 1320 خورشیدی و همزمان با اشغال ایران توسط متفقین و فرار رضاشاه، در درس خارج فقه آیت‌الله محقق داماد حاضر شد. استاد شهید همزمان در درس استادان متعددی حضور می‌یافت؛ آیات عظام بروجردی، خوانساری و کوه‌کمری در زمره این استادان بودند، اما تأثیر هیچ‌کدام از آن‌ها به اندازه نفوذی که امام خمینی(ره) در وی پیدا کرد، نبود. 
رابطه استاد شهید با امام خمینی(ره) از حد شاگرد و استاد گذشت و به مرید و مرادی رسید. شهید مطهری یکی از اصلی‌ترین حاضران در جلسه درس اخلاق حضرت امام(ره) بود. توجه ویژه امام خمینی(ره) به تهذیب نفس و در همان حال، اهتمام به امور سیاسی و اجتماعی جامعه اسلامی، از وی شخصیتی ممتاز ساخته بود که می‌توانست عطش اشتیاق استاد مطهری را فروبنشاند و او را در وادی‌های گوناگون عقل و معرفت، از گردنه‌های صعب و سخت بگذراند. شهید مطهری که اهتمام فراوانی به علوم عقلی داشت و در محضر فیلسوف برجسته زمان، علامه سیدمحمدحسین طباطبایی به عنوان شاگردی ممتاز و خاص حاضر می‌شد، گاه هدف برخی تنگ‌نظری‌ها قرار می‌گرفت که درنهایت او را واداشت برای تدریس و تأمین معاش و از آن مهم‌تر، تبلیغ و برقراری ارتباط با نسل روشنفکر و جوان، به دانشگاه رو بیاورد و کرسی تدریس در دانشکده معقول و منقول (الهیات) دانشگاه تهران را بپذیرد. از این زمان به بعد، نقش استاد مطهری به عنوان شخصیتی که هم حوزوی و هم دانشگاهی محسوب می‌شد، به نقشی راهبردی در هدایت و تربیت نسل جدید جوانانی که اسلام را به عنوان یک دستورالعمل جهان‌شمول می‌شناختند، اما درباره‌اش اطلاعات دقیقی نداشتند، تبدیل شد. 
سخنرانی‌های علمی استاد مطهری، در کنار جلسات درس او و همچنین تألیفات ذی‌قیمتش در حوزه‌های گوناگون علوم اسلامی، دروازه‌ای تازه برای فهم ساده و به‌روز مبانی اعتقادی گشود و اسباب آشنایی بیشتر نسل جدید را با اسلام فراهم کرد. او برای بیان دیدگاه‌ها و شرح آنچه برای جوانان مفید بود، از هیچ فرصتی نمی‌گذشت تا آنجا که مجموعه مقالات مربوط به «مسئله حجاب» را در مجله «زن روز» آن دوران منتشر کرد. استاد مطهری عمیقاً به آگاهی‌بخشی و ارتقای جایگاه بینش و شعور جامعه در همه سطوح باور داشت و معتقد بود همین آگاهی، نیروی محرکه اصلی اجتماع برای تحولات عمیق و ارتقا و پیشرفت خواهد بود. در کنار این موج گسترده تبلیغاتی که همه انحرافات ناشی از تفکرات غربی و انحرافی را هدف قرار می‌داد، نگاه خاص او به جریان‌هایی که به عنوان گروه‌های اسلامی پا می‌گرفتند و ادعاهای گوناگون را در فضای سیاسی و اعتقادی آن زمان نشر می‌دادند، بسیار دقیق، موشکافانه و بدون کوچک‌ترین اغماض، شجاعانه بود. شهید مطهری نخستین کسی است که درباره انحرافات گروهک مجاهدین خلق (منافقین) هشدار داد و نخستین کسی است که در برابر دیدگاه‌های مغالطه‌گرایانه گروهک فرقان ایستاد و در بحبوحه اوج گرفتن مبارزات انقلاب اسلامی در سال 1356، خواستار گفت‌وگو و مناظره با آن‌ها شد و در مقدمه کتاب ارجمند «علل گرایش به مادی‌گری» با توانایی مثال‌زدنی خود در استدلال، به مصاف علمی با این جریان انحرافی رفت و چنان با بیان و قلم خود عرصه را بر آن‌ها تنگ کرد که درنهایت در 12 اردیبهشت سال 1358، همه نفرت خود را در قالب گلوله به سوی مغز استاد شلیک کردند. نگاهی به زندگی علمی، فرهنگی، سیاسی و عقیدتی استاد شهید مرتضی مطهری، درواقع بازخوانی و تبیین نوعی نگاه پیشران در اندیشه اسلامی است؛ نگاهی که امروزه سخت به آن نیازمندیم.

خبرنگار: جواد نوائیان رودسری