در این میان، بهره‌گیری از داده‌ها و آمار دقیق، ابزاری حیاتی برای تحلیل وضعیت موجود و برنامه‌ریزی برای آینده محسوب می‌شود و نبود اطلاعات دقیق یا اتکای صرف به برآوردهای کلی می‌تواند منجر به تصمیم‌گیری‌های ناکارآمد و تخصیص نادرست منابع شود. از این رو فهم عمیق از پدیده زیارت، تنها در سایه‌ بهره‌گیری از داده‌های علمی و مستند امکان‌پذیر است. 
رئیس پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فردوسی مشهد در گفت‌وگو با خبرنگار ما در تشریح ضرورت وجود آمار و داده‌های دقیق در موضوع زیارت عنوان کرد: به طور کلی برای هرگونه تصمیم‌گیری مؤثر، نیازمند داده‌های دقیق و به‌روز هستیم. زمانی که ابعاد یک موضوع محدود باشد، فرایند تصمیم‌گیری ساده‌تر خواهد بود؛ اما در مسائل گسترده و پیچیده مانند زیارت، دستیابی به داده‌های معتبر دشوارتر شده و فرایند تصمیم‌سازی نیز پیچیده‌تر می‌شود. بنابراین استفاده از ابزارهای علمی و نوین در جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها، ضرورتی انکارناپذیر است. 

جای خالی داده‌ها در حکمرانی زیارت
حسین افخمی روحانی یکی از پایه‌های حکمرانی نوین را حکمرانی مبتنی بر داده دانست و گفت: این رویکرد، زیربنای تصمیم‌گیری‌های منطقی و مؤثر در حوزه‌های مختلف؛ از جمله «حکمرانی زیارت» است؛ اما این پرسش مطرح می‌شود که حکمرانی داده‌محور در حوزه زیارت به چه معناست؟ امروزه داده‌هایی که در اختیار نهادها و مسئولان قرار دارد، به ‌شدت پراکنده و گاه ناقص هستند. برخلاف برخی کشورها که هرگونه جابه‌جایی شهروندان، به‌ویژه در سفرهای زیارتی باید در سامانه‌های مشخص ثبت شود، در کشور ما چنین الزامی وجود ندارد و مردم هر زمان که اراده کنند، می‌توانند سفر زیارتی خود را آغاز کنند و اگر سفر با وسایل حمل ‌و نقل عمومی انجام شود، احتمال ثبت بخشی از داده‌ها وجود دارد؛ ولی در صورت استفاده از خودرو شخصی، این داده‌ها معمولاً در جایی ثبت نمی‌شود و ما از مبدأ، مقصد یا حتی تعداد افراد اطلاعی نداریم.
وی افزود: از سوی دیگر، سازمان‌ها و نهادهایی که در مشهد خدمات ارائه می‌دهند، همه اطلاعات مربوط به زائران را به‌طور کامل و دقیق ثبت نمی‌کنند. برخی اوقات به ‌دلیل ملاحظات مالیاتی یا سایر مسائل، از ثبت یا ‌اشتراک‌گذاری داده‌ها پرهیز می‌شود و بعضی از داده‌های ثبتی، به‌ خاطر حساسیت‌های امنیتی، در اختیار مراکز تصمیم‌ساز قرار نمی‌گیرند؛ برای مثال انتشار داده‌های مربوط به تلفن همراه که به‌ دلیل حفظ حریم خصوصی یا امنیتی با محدودیت‌هایی همراه است.
رئیس پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اقدام‌های جزیره‌ای دستگاه‌های متولی در ثبت داده‌ها عنوان کرد: شاید داده‌های دیگری نیز وجود داشته باشند؛ اما یا به ‌صورت جزیره‌ای نگهداری شده و یا توسط نهادهایی ثبت می‌شوند که علاقه یا الزامی به اشتراک‌گذاری آن‌ها ندارند. در برخی موارد، حتی اگر این داده‌ها ثبت هم شده باشند، از کیفیت لازم برخوردار نیستند یا ساختار مناسبی ندارند؛ به طور مثال اطلاعات برخی سامانه‌ها فقط برای اهداف داخلی طراحی شده‌اند و امکان بهره‌برداری تحلیلی از آن‌ها دشوار است.

ضرورت تحلیل هوشمندانه داده‌ها
افخمی روحانی به سازمان‌های جمع‌کننده اطلاعات در حوزه زیارت پرداخت و گفت: هم‌اکنون مجموعه‌های مختلفی به‌صورت جداگانه اقدام به جمع‌آوری یا تحلیل داده‌هایی می‌کنند که مرتبط با موضوع زیارت است؛ اما نبود هماهنگی و هم‌افزایی میان این نهادها موجب شده ظرفیت عظیم این داده‌ها به‌ درستی در خدمت تصمیم‌سازی قرار نگیرد.
وی تصریح کرد: جمع‌آوری داده تنها آغاز راه است. گام مهم‌تر، تحلیل هوشمندانه این داده‌هاست. داده‌های خام بدون تحلیل، ارزشی ایجاد نمی‌کنند و حتی می‌توانند موجب گمراهی شوند. اینجاست که ضرورت بهره‌گیری از نخبگان علمی، مراکز پژوهشی، دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان احساس می‌شود. سازمانی مانند مرکز ملی آمار وظیفه ذاتی جمع‌آوری داده‌ها را دارد؛ اما باید گفت جمع‌آوری داده صرف کافی نیست و جمع‌آوری داده‌های تحلیلی‌تر توسط مراکز پژوهشی و علمی باید در دستور کار باشد. تحول در نظام زیارت در گرو تحولی بنیادین در نظام داده‌هاست؛ به‌ویژه داده‌هایی که به تصمیم‌سازی، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی در حوزه زائران و مجاوران منتهی می‌شوند.

وجود داده به تنهایی کافی نیست
رئیس پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فردوسی ادامه داد: تصمیم‌گیری در هر سطحی؛ اعم از سیاست‌گذاری‌های خرد و کلان، نیازمند داده‌های دقیق و منسجم است. وقتی مسئله به سطح کلان و پیچیدگی‌هایی مثل مدیریت زائران در یک شهر زیارتی چون مشهد می‌رسد، ضرورت حکمرانی داده‌محور بیش از پیش اهمیت دارد و باید در نظر داشت دقیق و واقعی بودن آمار، بیش از وجود آمار اهمیت دارد. 
افخمی روحانی اظهار کرد: تجربه‌های چند سال اخیر، به خصوص در ایام پرتردد مانند سالگرد شهادت امام رضا(ع)، نوروز و دهه کرامت نشان داده که نبود یک نظام آماری دقیق و فراگیر، هم به کیفیت خدمات‌رسانی لطمه زده و هم در بسیاری موارد منابع انسانی و مالی کشور را هدر داده است. برای مثال تجهیز مراکز اقامتی یا آماده‌سازی حمل و نقل عمومی، گاه بدون نیاز واقعی و گاه با کمبود جدی صورت گرفته و مسئولان تنها پس از پایان ایام، با واقعیت‌ها مواجه شده‌اند.
وی با اشاره به جزیره‌ای کار کردن نهادهای مرتبط با زیارت در شهر مشهد و استان گفت: تجربه کشورهای موفق و نیز رویکرد علمی به ما می‌گوید باید حکمرانی داده‌محور را جایگزین روش‌های سنتی کرد و این یعنی ترکیب سه دسته داده شامل؛ داده‌های ثبتی مانند اطلاعات تردد، اقامت، حمل ‌و نقل، خرید بلیت، داده‌های افکارسنجی و نظرسنجی که از طریق نمونه‌گیری‌های آماری ‌بدست می‌آید و داده‌های رفتارسنجی که از طریق رصد فضای مجازی، تحلیل پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی قابل دستیابی است.
رئیس پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فردوسی مشهد ترکیب و تحلیل این داده‌ها با کمک فناوری‌های نوین از جمله هوش مصنوعی را راهکاری دیگر برای تحلیل داده‌ها دانست و افزود: این روش می‌تواند پیش‌بینی‌های دقیق‌تری درباره حجم زائر، نوع نیاز، زمان اوج سفر و چگونگی خدمت‌رسانی ارائه دهد. چنین کاری البته نیازمند وجود مرکزی تخصصی، بومی و علمی است که هم اشراف میدانی بر زیارت داشته باشد و هم بتواند از ابزارهای تحلیلی مدرن استفاده کند که در این راستا طرح تأسیس «مرکز ملی داده‌های زیارت» در پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فردوسی مشهد در کارگروه ملی زیارت در دولت گذشته مطرح و حتی تصویب شد؛ اما متأسفانه اجرایی نشد.

خبرنگار: طاهره فجر داودلی