به دیوارها نگاه می‌کنم؛ نقش‌هایی که رویشان حک شده انگار زمزمه‌هایی از گذشته دارند. هر خط، هر پیچ‌و‌تاب، یک داستان است که هیچ کلمه‌ای نمی‌تواند آن را به‌طور کامل بازگو کند. جلو در ورودی می‌ایستم. زائران با بوسه‌ای بر درِ مقدس، عشق و احترامشان را نثار حضرت می‌کنند. چشمانم به سمت خطوط و برجستگی‌های در می‌رود. این‌ها فقط فلز نیستند، این‌ها نفس هنر هستند؛ هنری که انگار از جان خالقش برآمده و بر قلب‌های حاضر نقش بسته است. بیشتر نگاه می‌کنم، به ستون‌ها، به سقف، به نقوشی که در هر گوشه به‌وضوح خودنمایی می‌کنند؛ هنر قلم‌زنی با تمام ظرافت‌هایش، در اینجا زندگی می‌کند. دست‌ها و ذهن‌هایی که این نقش‌ها را خلق کرده‌اند، قطعاً با احساسی عمیق و عشقی بی‌پایان، این اثرها را پدید آورده‌اند. کنجکاوی‌ام بیشتر می‌شود. این هنرمندان چه کسانی هستند؟ چه کسی توانسته این جلوه‌های جاودانه را خلق کند؟ کمی جست‌وجو می‌کنم و به یک نام می‌رسم؛ محمد اسکندری. هنرمندی که آثارش در این حرم مقدس، نه فقط یک هنر، بلکه یک داستان، یک احساس و یک زندگی است. هنرمندی که از دیرباز آثارش در حرم مطهر حضور داشته و حالا پسر او، فرهاد اسکندری، راه پدر را ادامه می‌دهد. 

آثاری فراتر از هنر و صنعت
فرهاد اسکندری یکی از نام‌های برجسته در هنر قلم‌زنی ایران است. هنری که با هر ضربه قلم، پیام‌های فرهنگی، تاریخی و معنوی را به نمایش می‌گذارد. محل قرار ما برای گفت‌وگو با این هنرمند، کارگاه ساخت پنجره فولاد برای پروژه زیرسطحی محدوده بست شیخ بهایی بود. فضایی که هر گوشه‌اش روایتگر هنر و تلاش است. بوی فلز گرم و صدای ضربه‌های منظم چکش بر سطح فلز، نخستین چیزهایی هستند که توجه من را جلب می‌کنند. میزهای کار پوشیده از ابزارهای مختلف هستند. انواع قلم‌ها، چکش‌ها و ورقه‌های نقره و مس که منتظرند به نقوشی زیبا تبدیل شوند. هنرمندان، آقای اسکندری و آقای مهربان با دقت و تمرکز، روی طرح‌های پیچیده‌ای که از قبل روی فلز حک شده‌اند، کار می‌کنند. نور چراغ‌های کارگاه که بر فلز می‌تابد، درخشش خاصی به نقوش برجسته می‌دهد و شما را به دنیای جزئیات خیره‌کننده می‌برد و هر حرکت دست هنرمند، کاملاً حساب‌شده است. در گوشه‌ای از کارگاه، طرح‌های اولیه روی کاغذ دیده می‌شود، برخی ساده و برخی پیچیده و دقیق. دیوارهای کارگاه پر شده‌اند از آثار تکمیل‌شده؛ نقوش اسلیمی، خطوط قرآنی و طراحی‌های مدرن که همگی روح این هنر اصیل ایرانی را در خود دارند.
فرهاد اسکندری، هنرمندی است که با ده‌ها سال تجربه و تأثیر از میراث پدرش، توانسته آثار منحصربه‌فردی خلق کند که همواره یادآور اصالت و زیبایی هنر ایرانی هستند. این گفت‌وگو به روایت زندگی، فعالیت هنری و پروژه فعلی او در حرم مطهر رضوی اختصاص دارد.

وارث شایسته هنر پدر
فرهاد اسکندری که سال ۱۳۵۱ در خانواده‌ای هنرمند متولد و از کودکی با هنر قلم‌زنی بزرگ شد طبیعی است که نخستین مواجهه‌هایش با این هنر در کارگاه پدرش شکل گرفته باشد. استاد محمد اسکندری، پدر فرهاد، از چهره‌های ماندگار در قلم‌زنی ایرانی است. او ضریح‌ها و در‌هایی را خلق کرد که در تاریخ هنر ایران جاودانه شده‌اند. از آثار او می‌توان به کار روی ۲۷‌ضریح ازجمله ضریح حضرت‌رضا(ع)، درهای ورودی حرم مطهر در زیر چلچراغ و دو در ایوان طلای آن حضرت و در ورودی، ضریح حضرت ابوالفضل(ع)، در ورودی شاهچراغ شیراز و در ورودی حرم حضرت امیرالمؤمنین(ع) اشاره کرد. این آثار بازتاب‌دهنده تعهد بی‌پایان او به هنر و معنویت بوده و الهام‌بخش نسل‌های آینده ازجمله پسرش هستند.
آقای اسکندری با دیدن تعهد و مهارت پدرش، تصمیم گرفت این میراث خانوادگی را ادامه دهد. او از کودکی در نمایشگاه‌های مختلف داخلی و خارجی حضور پیدا کرد و از تجربه‌های پدر خود بهره‌مند شد. 

اگر کار از دل برخیزد...
فرهاد اسکندری در سبک هنری خود بر برجسته‌کاری تمرکز دارد. او باور دارد هر ضربه قلم می‌تواند احساسی عمیق و پیامی معنوی را منتقل کند. در آثار او نقوش اسلیمی، گل و مرغ، خطوط قرآنی و ترنج با دقت و زیبایی اجرا شده‌اند. او درباره تفاوت میان آثار مذهبی و غیرمذهبی خود توضیح داد: آثار مذهبی نیازمند دقت بیشتری هستند. در این نوع آثار، از نقوش اسلامی و مفاهیم عرفانی بهره می‌برم تا بتوانم حس آرامش و وقار معنوی را در مخاطب ایجاد کنم.فرهاد اسکندری با تعهد به اصالت هنر ایرانی و عشق به معنویت، توانسته آثار برجسته‌ای خلق کند که همواره یادآور اصالت، زیبایی و ایمان هستند. او با تکیه بر میراث خانوادگی و نگاه خلاقانه خود، هنر قلم‌زنی را به سطحی نوین رسانده است. آثار او، از کارگاه کوچک پدر تا پروژه‌های عظیم سبب شده تاکنون در نمایشگاه‌های مختلف داخلی و بین‌المللی شرکت کند. ازجمله این نمایشگاه‌ها می‌توان به نمایشگاه بین‌المللی هنر معاصر اصفهان و نمایشگاه هنرهای دستی در پاریس اشاره کرد. در این نمایشگاه‌ها، او با آثار خود و نقوش سنتی ایرانی و بدعت‌های جدیدی که در قلم‌زنی ارائه داده، توجه بسیاری از بازدیدکنندگان و کارشناسان هنر را به خود جلب کرده است. او درباره تجربه اخیرش از نمایشگاه هنرهای دستی در پاریس می‌گوید: در این نمایشگاه، بازخورد مخاطبان اروپایی به جزئیات کار و مفاهیم نهفته در نقوش اسلامی واقعاً شگفت‌انگیز بود. متوجه شدم زبان هنر فراتر از جغرافیاست و اگر کار از دل برخیزد، با هر فرهنگی ارتباط برقرار می‌کند. 

انتقال اصالت و زیبایی به آینده
یکی از فعالیت‌های مهم آقای اسکندری، برگزاری کارگاه‌های آموزشی در دانشگاه‌ها و مراکز فرهنگی است. او به جوانان و دانشجویان این امکان را می‌دهد که به‌طور عملی با تکنیک‌های قلم‌زنی آشنا شوند و تجربیات را به اشتراک بگذارند. آقای اسکندری در این کارگاه‌ها به هنرجویان نکات فنی و اصولی را آموزش می‌دهد که برای ورود به دنیای حرفه‌ای قلم‌زنی ضروری است. او بر این باور است که آموزش و انتقال دانش به نسل‌های آینده، یکی از مسئولیت‌های اصلی هر هنرمند است و از این رو، سعی همواره دارد زمانی را برای آموزش به دیگران اختصاص دهد. او درباره آموزش این هنر باتوجه به تغییرات نسل امروز می‌گوید: ایده‌ برگزاری کارگاهی با عنوان «ادغام هنر و تکنولوژی» برای من بسیار جذاب است. این می‌تواند برای معرفی تکنیک‌های دیجیتال بستر مناسبی باشد؛ در حالی‌که اجرای نهایی هنوز به دست انسان انجام می‌شود. البته چنین ادغامی، هم مخاطب نسل جدید را جذب کرده و هم به پایداری این هنر کمک می‌کند.هرچند فرهاد اسکندری در مسیر هنری خود موفقیت‌های زیادی کسب کرده، اما او نیز با چالش‌هایی روبه‌رو بوده است. یکی از چالش‌های اصلی، حفظ اصالت هنر قلم‌زنی در دنیای مدرن و پیشرفت فناوری است. او در این باره می‌گوید: فناوری به‌خودی‌خود تهدید نیست؛ مسئله چگونگی استفاده از آن است. اگر هنرمند بتواند از ابزارهای مدرن برای ارتقای کیفیت کار و تجربه مخاطب استفاده کند، نه‌تنها اصالت حفظ می‌شود، بلکه هنر، زندگی‌پذیرتر و ماندگارتر هم خواهد شد. برای من، اصالت در «روح اثر» است؛ نه صرفاً در ابزار یا تکنیک سنتی. ما باید مراقب باشیم در این مسیر، هویت و معنا قربانی سرعت نشود.

آغاز همکاری با آستان قدس رضوی؛ افتخاری بزرگ برای هنرمند
یکی از مهم‌ترین پروژه���های فرهاد اسکندری، همکاری با آستان قدس رضوی است. او در این برنامه، پنجره فولاد پروژه زیرسطحی محدوده بست شیخ بهایی را زیر نظر سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی قلم‌زنی می‌کند. پروژه‌ای که از آذر آغاز شده و ادامه دارد. این اثر با نقوش برجسته اسلامی، خطوط قرآنی و گل‌های زیبا تزئین شده‌ است.
آقای اسکندری درباره این پروژه می‌گوید: این نخستین پروژه‌ای است که برای آستان قدس رضوی انجام می‌دهم. از طرف آستان قدس با من تماس گرفته و پیشنهاد اولیه مطرح شد. بدون تردید، این پروژه برای من افتخاری بزرگ بود و از همان ابتدا با نیت خالص و احترام کامل به فضای معنوی حرم، آن را پذیرفتم. آثار مذهبی از نظر محتوا، پیام و تقدسی که دارند، نیازمند نگاهی متفاوت و بسیار دقیق‌تر هستند. در چنین آثاری، از خطوط قرآنی، نقوش اسلیمی و ترکیب‌بندی‌های متناسب با مفاهیم عرفانی استفاده می‌کنم. همچنین سعی می‌کنم روح اثر آرامش و وقار معنوی داشته باشد.او برای خلق این اثر برجسته در حرم مطهر رضوی، از تکنیک‌های پیشرفته‌ای استفاده می‌کند و در این باره توضیح می‌دهد:در این پروژه‌ از تکنیک‌های ترکیبی بهره گرفته‌ام. از جمله ریزقلم‌زنی برای جزئیات ظریف آیات، برجسته‌کاری برای ایجاد عمق و بعد در نقوش و همچنین سایه‌پردازی برای جلوه بصری بهتر. علاوه بر این، نحوه پرداخت نهایی فلز و استفاده از ابزارهای خاص برای ایجاد بافت‌های متفاوت، به انتقال مفهوم کمک شایانی می‌کند.

ترکیب شاهکارهای معنوی با جلوه‌ای از نوآوری
فرهاد اسکندری باور دارد هنر قلم‌زنی می‌تواند زبان بی‌صدایی برای بیان معنویت و عرفان باشد. او با استفاده از نقوش اسلامی و خطوط قرآنی، حس آرامش و ارتباط معنوی را در آثار خود به نمایش می‌گذارد. این آثار نه تنها زیبا بلکه تأثیرگذار بر قلب و ذهن مخاطبان هستند. ماده اصلی مورد استفاده در این اثر فاخر، نقره است، زیرا نقره علاوه بر ارزش مادی، قابلیت فوق‌العاده‌ای برای اجرای ظرافت‌های قلم‌زنی دارد. همچنین به دلیل درخشندگی خاص و دوام بالا، برای فضاهای مذهبی مانند حرم مطهر که محل عبور هزاران زائر است، انتخاب بسیار مناسبی به‌شمار می‌رود. در برخی بخش‌ها برای استحکام بیشتر، از زیرساخت‌های مسی یا برنجی نیز استفاده می‌شود.
یکی از جنبه‌های شیرین کار فرهاد اسکندری، بازخوردهایی است که از زائران و مسئولان حرم مطهر امام رضا(ع) دریافت می‌کند. او درباره احساسش از انتقال حس مثبت به زائران، می‌گوید: هنر اصیل ایرانی همواره حامل پیام و معنا بوده است. وقتی زائر به یک اثر قلم‌زنی نگاه می‌کند که با آیات قرآن و نقوش اسلامی آراسته شده، ناخودآگاه حس آرامش، توجه به زیبایی معنوی و ارتباط عمیق‌تری با فضای حرم پیدا می‌کند. از نظر من هنر می‌تواند زبان بی‌صدایی باشد که با دل‌ها سخن می‌گوید و اگر درست اجرا شود، اثری ماندگار در ذهن و قلب زائر خواهد گذاشت.

تجلی شکوه معنویت در هنر
پروژه فعلی فرهاد اسکندری، شامل چندین قطعه بزرگ قلم‌زنی نقره‌ای است که فرایندی چندین ماهه را دربرمی‌گیرد. این اثر برجسته از طراحی مفهومی آغاز می‌شود، سپس طرح‌ها با دقتی بی‌نظیر روی فلز منتقل شده و مراحل قلم‌زنی آغاز می‌شود؛ فرایندی که گاهی تا ۱۰ ساعت در روز به طول می‌انجامد. در پایان، مراحل پرداخت و جلادهی صورت می‌گیرد تا زیبایی و کیفیت اثر به اوج خود برسد. بخش عمده زمان این پروژه، به اجرای دقیق جزئیات و کنترل نهایی کیفیت اختصاص دارد تا اثری خلق شود که سالیان سال ماندگار باشد. طراحی خطوط قرآن، با همکاری استادان خوشنویسی انجام می‌شود. پس از انتقال این خطوط به فلز، با دقت بالا و هنرمندی خاص قلم‌زنی می‌شوند. در ترکیب‌بندی نهایی اثر، از نقوشی مانند اسلیمی و گل استفاده می‌شود تا هماهنگی بصری و مفهومی میان متن قرآنی و زمینه هنری ایجاد شود.هدف اصلی این پروژه، انتقال حال و هوایی عرفانی و معنوی به مخاطب است. اثری که تنها یک هنر نیست، بلکه سفیر احساس و پیام معنویت خواهد بود. فرهاد اسکندری با بهره‌گیری از هنر بی‌بدیل قلم‌زنی، فضایی خلق می‌کند که هر بیننده‌ای را به درک عمیق‌تری از زیبایی و معنا دعوت می‌کند.

خبرنگار: الهه ضمیری