در کنار مشاوران امور بانوان که همیشه مسئولانی با جنسیت زنانه هستند، دفاتر امور زنان و خانواده در استانداری‌ها هم فقط زنان را در قامت مدیرکل به خود می‌بینند.
چند ماه است «فاطمه حامد ابریشم ‌تاب» به دنبال روی کار آمدن مدیران استانی جدید در دولت چهاردهم، این مسئولیت را در خراسان‌رضوی به عهده گرفته است. در حوزه زنان دغدغه‌های فراوانی در استان وجود دارد که تفاوت در انتخاب راهکارهای آن به رویکردهای اتخاذ شده از سوی تصمیم‌گیران برمی‌گردد؛ اما وضعیت در استان ما چگونه است؟

شبکه مسائل زنان بر اساس جغرافیا متفاوت است
حامد ابریشم تاب در تشریح رویکرد دفتر امور زنان و خانواده استانداری خراسان‌رضوی در گفت‌وگو با خبرنگار قدس خراسان عنوان می‌کند: با توجه به مشکلات و موضوعاتی که در حوزه زنان و خانواده وجود دارد، باید رویه برنامه‌ها متفاوت باشد. بی‌شک مسائلی که زنان کلات با آن درگیر هستند، با مسائلی که زنان تایباد را درگیر کرده، تفاوت دارد. حتی اگر بگوییم طلاق به عنوان نخستین آسیب اجتماعی در استان برشمرده می‌شود، نوع و دلایل طلاق در کلات با تایباد متفاوت است. برای همین باید یک نگاه ویژه به این موضوعات وجود داشته باشد و برای مسائل و مشکلات حوزه زنان حتی به صورت شهرستانی برنامه داشته باشیم.
وی توضیح می‌دهد: نخستین اقدام ما راه‌اندازی «شورای هم‌اندیشی بانوان» در سطح تمام شهرستان‌های استان است تا با مشارکت بانوان دلسوزی که به دنبال حل مسائل واقعی حوزه زنان و خانواده هستند، این شوراها آسیب‌های اجتماعی هر شهرستان را شناسایی کند تا با احصای ظرفیت‌‌ها گام مهمی برای رفع مسائل برداشته شود. بنابراین در گام نخست، این مسائل باید در سطح همان شهرستان بررسی و تحلیل شوند و سپس با استفاده از راه‌حل‌های بومی و تخصصی، اقدام به رفع آن‌ها بکنیم.
مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده استانداری خراسان‌رضوی می‌گوید: تشکیل شورای مشورتی بانوان و شورای هم‌اندیشی در اولویت ما قرار دارد. ما منتظریم تمام فرمانداران استان مستقر شوند تا بتوانیم این برنامه‌ها را به مرحله اجرا برسانیم. آیین‌نامه داخلی این شورا نیز تهیه شده که پس از تأیید استاندار، وارد مرحله اجرا می‌شود.
حامد ابریشم تاب با اشاره به موضوعات مختلف در حوزه زنان تصریح می‌کند: وجود اتاق‌های فکر تخصصی در سطح استان در موضوعات مختلف مانند آسیب‌های اجتماعی، اشتغال، جمعیت و سایر مسائل ضرورت دارد تا موضوعاتی که از سطح شهرستان‌ها جمع‌آوری می‌شوند، در این اتاق‌ها بررسی شده و با حضور متخصصان و صاحبنظران، برنامه‌ای اجرایی برای حل مشکلات تهیه شود.
وی می‌افزاید: متأسفانه آسیب‌های اجتماعی هر روز شکل جدیدی به خود می‌گیرند و نسل جدید نیز بیش از پیش درگیر این مسائل شده است. بنابراین پیشگیری و رسیدگی به وضعیت بانوان و دختران آسیب‌دیده، از اولویت‌های ماست. برای این منظور بازدیدهایی از مراکز مواد ۱۵، ۱۶ و خانه سلامت داشته‌ایم تا برآورد دقیق‌تری از آسیب‌های اجتماعی را بدست بیاوریم و در مجموع باید دو رویکرد را در این زمینه دنبال کنیم؛ یک نگاه پیشگیرانه که همه دستگاه‌ها باید برنامه‌ای مدون برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی داشته باشند و دیگری رسیدگی به زنان آسیب‌دیده است. 

نبود برنامه مشخص برای فرد گرفتار آسیب‌های اجتماعی 
مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده استانداری خراسان‌رضوی ادامه می‌دهد: در حال حاضر در مراکز مواد ۱۵ و ۱۶ و  خانه‌های تلاش و سلامت، تعداد زیادی زن گرفتار اعتیاد یا آسیب‌های اجتماعی دیگر نگهداری می‌شوند؛ اما برنامه مشخصی برای آن‌ها وجود ندارد. این افراد پس از ۶ ماه نگهداری رها می‌شوند و چون توانمندسازی لازم صورت نگرفته، دوباره به جامعه آسیب‌زا بازمی‌گردند؛ به عنوان مثال برای خانمی که در مرکز ماده  16 نگهداری می‌شود، یک‌سری از دستگاه‌ها وظایفی دارند. وقتی به آنجا مراجعه می‌کنیم، شاهدیم وظایف انجام نمی‌شود یا در مرکز ماده 15 که مربوط به زنان آسیب‌دیده از اعتیاد است، کلاس‌هایی برگزار می‌شود؛ اما این کلاس‌ها به تنهایی برای کسانی که اعتیاد شدید دارند، کفایت نمی‌کند و برای رفع این مسئله طرح «ارتقای توانمندسازی زنان آسیب‌دیده» به مراجع کشوری ارسال شده تا به صورت آزمایشی در استان اجرا شود. طرح «خانه مادر و کودک» نیز در حال برنامه‌ریزی است که بر پیشگیری و درمان مادران آسیب‌دیده تمرکز دارد.
حامد ابریشم تاب در تشریح اهمیت جایگاه خانواده عنوان می‌کند: جامعه سالم در گرو خانواده سالم است و خانواده سالم نیاز به آموزش پیش از ازدواج دارد. در سال‌های گذشته آموزش‌ها در این زمینه کافی و پایدار نبوده و فصلی و دوره‌ای بوده و نتیجه لازم حاصل نشده و برای همین لازم است در بحث استحکام بنیان خانواده بیشتر کار کنیم. بنابراین طرح آموزش‌های پیش، حین و پس از ازدواج تهیه و به وزارت کشور ارسال شده تا در استان به مرحله اجرا برسد. اگر می‌خواهیم خانواده سالمی داشته باشیم، باید ابتدا شکل‌گیری خانواده منظم و منسجم باشد؛ یعنی باید همسرگزینی صحیح صورت بگیرد تا پس از آن بتوانیم یک خانواده سالم داشته باشیم.
وی در خصوص اشتغال زنان می‌افزاید: کسب و کارهای قدیمی دیگر پاسخگو نیستند. باید روی مشاغل خانگی تمرکز بیشتری بکنیم؛ اما مشکل اساسی، بازار فروش است. روزبازارها و شب‌بازارها به ویژه بازارهایی که در فضای باز برگزار می‌شوند، در شأن حضور زنان به ویژه در زمستان‌ها نیست. باید بازار فروشی در شأن زنان ایجاد کنیم و هدف ما به وجود آوردن بازارچه‌های دائمی برای حمایت از زنان است. بهره‌گیری از بازارچه‌های مرزی برای صادرات محصولات باکیفیت زنان کارآفرین نیز از دیگر مواردی است که می‌تواند فروش خوبی در اختیار زنان به ویژه زنان سرپرست خانوار بگذارد. برای ایجاد بازار فروش با شرکت‌های دانش‌بنیان همکاری کرده‌ایم تا به شبکه‌سازی در اشتغال زنان برسیم که در این زمینه از تجربیات استادان و کارآفرینان زن نیز استفاده خواهد شد.

متناسب‌سازی آموزش‌ها برای جوانی جمعیت
مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده استانداری خراسان‌رضوی جوانی جمعیت را طبق تأکید رهبر معظم انقلاب، یک دغدغه مهم عنوان می‌کند و می‌گوید: برای جوانی جمعیت باید رویکرد نو داشته باشیم. قشر جوان باید حمایت شود تا به سمت فرزندآوری برود یا برای دانشجویان متأهل خوابگاه‌های متأهلی تأمین شود. آموزش برای فرزندآوری باید متناسب با سبک زندگی شهری و روستایی باشد. خانمی که در جامعه روستایی زندگی می‌کند، فرزندآوری بخشی از سبک زندگی او است. بنابراین او نیاز به آموزش‌هایی درباره بارداری، تغذیه و تأمین  امکانات دارد یا برای جوانان و دختران جامعه شهری که نگران توقف پیشرفت خود به ‌خاطر داشتن فرزند هستند، آموزش‌های دیگری لازم است. از این رو ما در بحث جمعیت سعی می‌کنیم ورود اندیشمندانه و هوشمندانه داشته باشیم و در کنار این مسائل ��ا شرکت‌های دانش‌بنیان ارتباط گرفته‌ایم تا در بحث درمان نازایی به زوج‌هایی که تمایل به فرزندآوری دارند، بیشتر از گذشته کمک کنیم. 
حامد ابریشم تاب خاطرنشان می‌کند: ارتقای سلامت زنان و دختران اولویت ماست و متأسفانه ما با شیوع انواع سرطان‌ها مواجه هستیم. وقتی مادر خانواده بیمار می‌شود، شاکله خانواده از هم می‌پاشد. اگر بیماری‌ها درست و به موقع تشخیص داده شوند، بی‌‌شک هزینه‌های درمان کاهش پیدا می‌کند؛ اما خیلی از خانم‌ها به این سمت نمی‌روند؛ چون یا آگاه نیستند یا ترس مواجهه با این موضوع را دارند و در این زمینه به ویژه برای زنان سرپرست خانوار و افراد کم‌برخوردار که کمتر به سراغ تشخیص سریع بیماری‌ها می‌روند هم برنامه‌ریزی‌هایی داریم. غربالگری زنان در شهرک‌های صنعتی جدی‌تر مدنظر قرار دارد و به دنبال این هستیم در بحث درمان زنان سرپرست خانوار، خیران سلامت را پای کار بیاوریم.
وی با اشاره به تفاوت نسل‌ها و خواسته‌های آنان توضیح می‌دهد: باید از ظرفیت تشکل‌های دانشجویی، دختران جوان و تشکل‌های مردم‌نهاد استفاده شود. ارتباط با تشکل‌های دانشجویی و تشکل‌های دختران جوان اولویت ماست. اگر حرف‌های این بخش از جامعه را بشنویم، به ما کمک می‌کند بتوانیم برنامه‌هایی داشته باشیم و از خودشان برای رفع مسائل در حوزه‌های مختلف نسل جوان کمک بگیریم. به دنبال این هستیم رویکرد تشکل‌های مردم‌نهاد را در بحث آسیب‌های اجتماعی به خصوص زنان آسیب‌دیده تغییر بدهیم. متأسفانه خیلی از تشکل‌ها در مواجهه با زنان آسیب‌دیده ورود نمی‌کنند در حالی‌که بازگرداندن یک انسان به زندگی سالم، کاری بسیار ارزشمند است.

غفلت از ظرفیت زنان روستایی و عشایری
مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده استانداری خراسان‌رضوی به بازبینی ظرفیت زنان عشایر و روستایی می‌پردازد و عنوان می‌کند: بنا داریم در همه برنامه‌ریزی‌ها؛ چه آسیب‌های اجتماعی، چه اشتغال و چه افزایش روحیه نشاط، شادی و سلامت بانوان روستایی و  عشایری را در نظر بگیریم و حتی در بحث شورای هم‌اندیشی بانوان حتماً از ظرفیت تشکل‌های روستایی و عشایری استفاده شود؛ چون زنان خوشفکر و توانمند بسیاری در روستاها هستند که می‌توان از ظرفیت آن‌ها به خوبی در استان استفاده کرد. این ظرفیت‌ها سال‌ها نادیده گرفته شده‌اند و ما قصد داریم آن‌ها را فعال کنیم.
حامد ابریشم تاب به تشریح قوانین فراوانی برای حمایت از زنان در محیط‌های اداری اشاره می‌کند و می‌گوید: مرخصی ۹ ماهه زایمان از مواردی است که زنان می‌توانند به صورت قانونی از آن استفاده کنند. دور کاری، کاهش ساعت کاری برای مادران دارای فرزند زیر ۶ سال، حق عائله‌مندی و اختصاص زمان 40 دقیقه برای ورزش روزانه طبق قانون از مواردی هستند که نیاز به پیگیری و فرهنگ‌سازی دارند تا در عمل اجرا شوند.
وی به توضیح مسائل زنان سرپرست خانوار و بدسرپرست می‌پردازد و ادامه می‌دهد: وقتی زنی سرپرست خانواده می‌شود، در گام نخست باید به او کمک کنیم تا توانمند شود؛ چرا که در صورت توانمندی، دیگر نیازی به کمک مالی نخواهد داشت. از این رو ارتقای توانمندی زنان سرپرست خانوار باید در برنامه‌های اجرایی مورد توجه قرار گیرد. در حوزه زنان سرپرست خانوار، تمرکز ما بر افزایش توانمندی این بانوان است. برخی از آن‌ها ممکن است از نظر کسب درآمد توانمند باشند؛ اما پرسش اینجاست آیا می‌توانند به تنهایی زندگی کنند؟ زنانی هستند که همسرشان هزینه‌های زندگی را تأمین نمی‌کند و با وجود این مشکلات، طلاق هم نمی‌گیرند. این گروه از زنان، از آنجا که به صورت رسمی سرپرست خانوار شناخته نمی‌شوند، زیر پوشش نهادهای متولی مانند کمیته امداد یا بهزیستی قرار نمی‌گیرند. با این حال نمی‌توان آن‌ها را به حال خود رها کرد. بنابراین، در کنار بحث زنان بی‌سرپرست، باید به وضعیت زنان بدسرپرست نیز توجه ویژه‌ای داشت. توانمندسازی این زنان؛ به‌ویژه در مناطق حاشیه‌ای و روستایی اهمیت بیشتری دارد؛ چرا که آن‌ها نه‌تنها از سرپرست مناسبی برخوردار نیستند؛ بلکه با مشکلات اقتصادی زیادی مواجه‌اند و معمولاً چند فرزند هم دارند.

جای خالی سامانه‌ای برای حمایت از دختران فراری
مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده استانداری خراسان‌رضوی فرار دختران از منزل را یک آسیب‌ اجتماعی مهم می‌داند و می‌افزاید: این آسیب در اولویت‌های نخست تا پنجم مسائل اجتماعی قرار دارد. شهرستان مشهد به دلیل وسعت، مهاجرپذیری و حضور بارگاه مطهر امام رضا(ع) همواره مقصد بسیاری از زنان و دخترانی است که به دلایل مختلف خانه را ترک می‌کنند. اگر فضایی مناسب یا سامانه‌ای کارآمد ایجاد شود که این افراد بتوانند در همان روزهای ابتدایی فرار  -به ویژه در ۲۴ ساعت اول که در اصطلاح زمان طلایی رسیدگی به این بحران است- به آن مراجعه کنند، می‌توان از ورود آن‌ها به چرخه آسیب‌های اجتماعی جلوگیری کرد. متأسفانه اگر در این زمان کوتاه حمایتی صورت نگیرد، احتمال افتادن این افراد در دام آسیب‌ها بسیار بالا می‌رود. ایجاد چنین سامانه‌ای یا طرحی مشترک باید با همکاری متخصصان حوزه آسیب‌های اجتماعی مورد بررسی و پایش قرار گیرد تا نه‌تنها منجر به کاهش این نوع آسیب‌ها شود؛ بلکه از گسترش آن نیز جلوگیری کند.
حامد ابریشم تاب اظهار می‌کند: در حال حاضر سازمان بهزیستی سامانه‌ای دارد که افراد می‌توانند با آن تماس گرفته و کمک بگیرند. با این حال اگر بتوانیم از ظرفیت تشکل‌های مردم‌نهاد نیز بهره ببریم و در شهرستان مشهد پایگاه‌هایی برای اطلاع‌رسانی و مشاوره ایجاد کنیم، امکان دسترسی و کمک‌رسانی افزایش می‌یابد. این مراکز باید به گونه‌ای طراحی شوند که دخترانی که از منزل فرار کرده‌اند، بتوانند به آن‌ها مراجعه و خدمات حمایتی و مشاوره‌ای دریافت کنند که در این زمینه آستان قدس رضوی نیز می‌تواند نقش مؤثر و کمک‌کننده‌ای را ایفا کند. 
وی درباره بررسی و تدوین طرح‌های عملیاتی در حوزه آسیب‌های اجتماعی عنوان می‌کند: تاکنون پنج طرح عملیاتی به وزارت کشور ارجاع داده شده است. معتقدیم اگر قرار است طرحی اجرا شود و خروجی مؤثری داشته باشد، لازم است ابتدا پژوهش‌های گسترده و دقیقی صورت بگیرد. همچنین باید از متخصصانی بهره گرفت که نگاهی جامع به مسائل دارند. به عنوان مثال، در موضوع اعتیاد نمی‌توان فقط به طرح‌های بومی تکیه کرد؛ چرا که اعتیاد یک معضل جهانی است و در کشورهای مختلف، پژوهش‌ها و راهکارهای درمانی مؤثری ارائه شده است. ما می‌توانیم با بومی‌سازی نتایج این پژوهش‌ها، راهکارهای مؤثری برای کشور خود تدوین کنیم. البته در برخی حوزه‌ها؛ مانند آسیب‌هایی که مختص کشور ما هستند، نمی‌توان نگاه بین‌المللی داشت؛ چرا که ممکن است در سایر کشورها این نوع آسیب‌ها وجود نداشته باشد. در این موارد باید متناسب با شرایط فرهنگی، دینی و اجتماعی آسیب‌ها را تحلیل کرد و اقدام‌های  پیشگیرانه و اصلاحی لازم را در دستور کار قرار داد.

کودکان کار از بستر کار و اجتماع جدایی‌ناپذیرند
مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده استانداری خراسان‌رضوی در حوزه کودکان کار می‌گوید: دفتر بانوان و امور خانواده پیگیر بازگشت کمیسیون حقوق کودک به این دفتر است؛ چرا که به تازگی این کمیسیون به حوزه اجتماعی منتقل شده است. ما به ‌عنوان دستگاه سیاست‌گذار افزون بر نظارت، در اجرای برنامه‌ها نیز نقش داریم. نباید فراموش کرد که کودکان کار را نمی‌توان از بستر اجتماع و بازار کار جدا کرد؛ چرا که آن‌ها اغلب تأمین‌کننده بخشی از هزینه‌های خانواده هستند. همچنین خطر بهره‌کشی از این کودکان وجود دارد و گاه منافع حاصل از کار آن‌ها مستقیم به خودشان نمی‌رسد. بنابراین تا زمانی که خانواده‌های این کودکان توانمند نشوند، نمی‌توان از آن‌ها انتظار داشت فرزندانشان را در اختیار بازار کار یا گروه‌های سوءاستفاده‌گر قرار ندهند.

خبرنگار: طاهره فجرداودلی