رقابت کتاب کودک با بزرگسال
در ابتدا به سراغ فروشگاه به‌نشر رفتیم. محسن فرهمند، مسئول فروش این فروشگاه به دسته‌بندی موضوعات کتاب و میزان فروش آن‌ها پرداخت و گفت: بیشترین فروش ما در ماه‌های گذشته در بخش بزرگسال، حوزه داستانی بوده است، سپس روان‌شناسی و بعد تاریخ و فلسفه که به ‌ترتیب فروش‌های قابل توجهی داشته‌اند. در حوزه داستان، بیشترین فروش در این بخش به ترجمه‌های داستان اختصاص دارد. حتی در حوزه روان‌شناسی هم آثار ترجمه نسبت به آثار ایرانی پیشتاز هستند که البته کتاب‌های زرد در این میان وجود دارد ولی تقاضا برای روان‌شناسی‌های جزئی در زمینه بازاریابی، کسب و کار و مدیریت بیشتر است. در میان کتاب‌های پرفروش، سفرنامه‌ها هم به شدت مورد توجه هستند و مخاطبان پیگیر خودشان را دارند.
وی ادامه داد: البته حوزه کودک و نوجوان مانند همیشه رقابت سرسختی در مقدار فروش با کتاب بزرگسال دارد. این کتاب‌ها در سال گذشته نیز مثل همیشه رونق بسیار خوبی داشتند. مهم‌ترین علت در پرفروش بودن آثار کودک و نوجوان، تغییر نسل و به تبع آن تغییر سلایق خانواده‌هاست. پدر و مادرهای نسل جدید حتی اگر خودشان وقت نکنند مطالعه کنند، علاقه دارند کودکان کتابخوانی داشته باشند. 

افزایش قیمت کتاب بر فروش آن بی‌تأثیر نیست
فرهمند ضمن اشاره به افزایش قیمت کتاب‌ها و تأثیر آن بر میزان کتاب‌خوانی گفت: قیمت کتاب بزرگسال به طور میانگین و تقریبی از 200 تا 300 هزار تومان شروع می‌شود ولی کتاب کودک به دلیل حجم کم قیمت پایین‌تری دارد و به راحتی فروش می‌رود.
وی افزود: حدود 70 درصد مشتری‌های ما کاملاً هدفمند و آگاهانه به فروشگاه می‌آیند و واقعاً قصد خرید دارند ولی تورم به قدری زیاد است که روی قیمت‌ها هم اثر قابل توجهی گذاشته، به طوری که برخی از کتاب‌هایی که مثلاً در ابتدای سال گذشته با قیمت 100 هزار تومان عرضه می‌شدند، در چاپ‌های بعدی با قیمت 300 هزار تومان و حتی بیشتر به بازار آمدند. البته برای جلوگیری از کاهش فروش کتاب هم طرح‌هایی اندیشیده شده است. به عنوان مثال آستان قدس رضوی در مناسبت‌های مختلف طرح‌های تخفیفی دارد و بیشتر شعبه‌های فروشگاه کتاب به‌نشر در سایت بازار کتاب که وابسته به خانه ادبیات و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است موجودی کتاب‌هایش بارگذاری می‌شود و افراد می‌توانند با وارد شدن به این سایت کتاب‌ها را با 25 درصد تخفیف تهیه کنند که هیچ گونه هزینه پستی ندارد و به طور رایگان به سراسر کشور برایشان ارسال می‌شود.

وقتی بلاگرها کتابخوان می‌شوند!
فرهمند با اشاره به یک اتفاق نادر در روزهای پایانی سال 1403 گفت: در دو هفته انتهایی اسفند ماه به طرز عجیبی 100نسخه از کتاب «معجزه شکرگزاری» فروخته شد. ابتدا فکر کردیم با توجه به اینکه به روزهای پایانی سال نزدیک می‌شویم مردم می‌خواهند این کتاب را بخوانند اما بعد متوجه شدیم یک بلاگر معروف که در ایران هم زندگی نمی‌کند این کتاب را معرفی کرده و مردم را تشویق به خرید این کتاب کرده بود. ما در همان دوران، رکورد فروش 100 نسخه از این کتاب را در مدت دو هفته زدیم که برایمان جالب بود. 
فرهمند با اشاره به اینکه فروشگاه به‌نشر در تعطیلات نوروزی تعطیل نبوده و با هدف خدمت‌رسانی فعالیت می‌کرده، در خصوص فروش آثار در تعطیلات نوروزی گفت: در ایام عید نوروز فروشگاه‌ باز بود و حتی در لحظه تحویل سال هم فروش داشتیم. مشتری‌ها در این ایام کتاب‌های نفیس خریداری می‌کردند تا آن را به عنوان هدیه به دوستان و اقوام در خارج از کشور ارسال کنند. 
فرهمند فروش کتاب‌هایی که تداعی‌کننده خاطرات کودکی هستند را جزو کتاب‌های پرفروش عنوان و بیان کرد: بسیاری از مشتری‌ها طالب کتاب‌های نوستالژی که خاطرات دهه 60 را تداعی می‌کند، هستند چون با این کتاب‌ها حال و هوای مدرسه برایشان یادآوری می‌شود.  
در ادامه این گزارش سراغ یکی دیگر از ناشران و فروشندگان کتاب رفتیم. سیدخلیل حسینی عطار، مدیر داخلی انتشارات محقق در خصوص میزان فروش کتاب در سال گذشته گفت: متأسفانه بازار نشر و کتاب ایران تعریفی ندارد و بیمار است اما در همین شرایط بیشترین تقاضا مربوط به کتاب‌هایی با موضوعات روان‌شناسی زرد و موضوعاتی در حوزه کسب و کار مانند چگونه یک شبه پولدار شویم یا ثروتمند شویم، بوده است. در ایام عید نیز نسبت به سال‌های گذشته فروش کمی داشتیم. البته کسانی بودند که بخواهند برای تعطیلات کتاب بخرند اما باز هم تقاضا به نسبت سال‌های گذشته کم بود.  
وی همچنین گفت: پیش‌تر مشتری‌های کتابخوان ما سه چهار جلد کتاب می‌خریدند اما اکنون میزان خرید‌ها به یک یا نهایتاً دو جلد خلاصه می‌شود. فروش کتاب‌های ایرانی و خارجی هم تفاوت چندانی ندارد و مخاطب از هر دو نوع کتاب می‌خرد. 
حسینی عطار نوع معیشت و وضعیت اقتصادی را دلیل مهم و مؤثر بر امر کتاب‌خوانی عنوان کرد و توضیح داد: وقتی مردم درگیر مشکلات مادی خودشان بوده و به نان شبشان محتاج هستند حمایت از فرهنگ و کالای فرهنگی معنایی ندارد و خرید کتاب می‌شود آخرین دغدغه یک خانواده.  

خلاقیت، حریف سرسخت قیمت‌ها
مدیر داخلی انتشارات محقق با بیان چرخه تولید و تخفیف‌ها عنوان کرد: در هر صنفی که محصولی برای تولید دارند، یک زنجیره تولید هم وجود دارد. در کتاب نیز بحث کاغذ از مهم‌ترین عوامل در زنجیره تولید آن است که افزایش قیمت آن تأثیر بسیاری بر افزایش قیمت کتاب گذاشته است البته راه حل‌هایی هم مانند طرح‌های تخفیف فصلی و یا فروش کتاب با کد ملی و تخفیف 20 تا 30 درصدی نیز وجود داشت که نمی‌دانم چرا حذف شدند. 
این فروشنده کتاب به نکته‌ای دیگر در امر فروش کتاب اشاره کرد و گفت: خلاقیت‌های نویسندگی بر فروش کتاب بی‌تأثیر نیست مثلاً ما کتابی گردآوری کردیم که به عاشقانه‌های شاهنامه پرداخته است. به این صورت که داستان‌ها و اشعار را از شاهنامه استخراج و گردآوری کردیم، این داستان‌ها را کنار یکدیگر قرار دادیم، شخصیت‌ها را معرفی کردیم و کتابی عاشقانه از دل جنگ‌های شاهنامه نوشته شد. این کتاب برای شاهنامه‌پژوهان و دانشجویان رشته زبان و ادبیات فارسی بسیار مناسب است. این نوع کتاب‌ها معمولاً با اقبال همراه هستند. حسینی عطار به شرایط نامناسب نویسنده‌اولی‌ها پرداخت و افزود: البته آثار نویسنده‌اولی‌ها دیده نمی‌شود حتی اگر کارهایشان با خلاقیت همراه باشد چون از سوی ناشران حمایت نمی‌شوند. شاید در فضای مجازی و در صفحه‌های شخصی‌شان از آثار آن‌ها استقبال شود اما ناشران معمولاً برای چاپ آثار نویسندگان ناشناخته و اول ریسک نمی‌کنند مگر آنکه خود نویسندگان به ناشر پول بدهند تا آثارشان را منتشر کنند. در گذشته البته، حوزه هنری از نویسندگان اولی حمایت می‌کرد ولی در حال حاضر این اتفاق نمی‌افتد چون فضای چاپ و نشر به سمت تجاری شدن و ابعاد اقتصادی رفته است.
این ناشر در خصوص تأثیر تبلیغات بر میزان فروش کتاب گفت: در حال حاضر فضای مجازی بستر مناسبی برای معرفی آثار است. البته جنس تبلیغ کتاب با تبلیغات فیلم متفاوت است و امکان تبلیغ فراگیر آن طور که برای سینما و فیلم‌ها وجود دارد برای کتاب وجود ندارد اما ناشران و نویسندگا�� از فضای مجازی به عنوان بستری مناسب برای تبلیغ کتاب‌ها استفاده می‌کنند که بسیار به معرفی کتاب و اطلاع‌رسانی درباره آن‌ها کمک می‌کند. صدا و سیما هم به عنوان رسانه ملی هنوز جایگاه تبلیغی خودش را دارد. وقتی کتابی در رسانه ملی معرفی می‌شود این کتاب مورد توجه قرار می‌گیرد به خصوص اگر این معرفی از سمت افرادی باشد که مخاطب به آن‌ها اعتماد کامل دارد. مثلاً هر زمان که در برنامه کتاب‌باز کتابی معرفی می‌شد آن کتاب مورد توجه قرار می‌گرفت و به فروش بالایی می‌رسید. به راحتی می‌توانم بگویم برنامه «کتاب‌باز» به تنهایی یک وزنه جریان نشر ایران بود چون کتاب‌هایی که در این برنامه معرفی می‌شدند به چاپ‌های مجدد می‌رسیدند. 

کتاب خوب دیده می‌شود؟ 
با توجه به گفته‌های کارشناسان ذکر این نکته در پایان گزارش الزامی است که اگرچه تقاضای کتابخوانی به دلیل افزایش قیمت و مسائل اجتماعی نسبت به گذشته کمتر است اما اگر کارشناسان فرهنگی برنامه‌ای برای این مسئله نداشته باشند، کمتر هم خواهد شد. مسئله‌ای مانند گرانی کتاب و از سوی دیگر پدیده کتاب‌سازی که بازار ایران را به سیطره خود درآورده، موجب بی‌اعتمادی قشر عظیمی از کتابخوان‌ها شده است. اما تجربه‌هایی مانند چاپ بالای کتاب‌ها در همین شرایط نشان می‌دهد کتابخوان‌ها اگر کتاب خوبی برای خواندن داشته باشند باز هم به هر نحوی آن را تهیه می‌کنند و می‌خوانند اما از آنجا که بستر مناسبی برای تبلیغ کتاب خوب وجود ندارد، کتاب‌های خوب دیده نمی‌شوند و کمتر به دست مخاطبانشان می‌رسند. پس بیشتر از هر چیزی باید به تبلیغ کتاب خوب توجه شود. اگرچه همیشه گفته شده کتاب خوب راهش را پیدا می‌کند تا دیده شود اما امکانات امروز فضای مجازی می‌تواند تسهیلگر این مسیر دشوار باشد. 

خبرنگار:  نیایش احمدی