​​​​​​​در رفتار والای ایشان، هرگز نشانه‌ای از بی‌احترامی یا توهین به چشم نمی‌خورد؛ چرا که همواره حرمت و کرامت انسانی را پاس می‌داشت. در هر شرایطی، پایبندی به اصول اخلاقی و ارزش‌های انسانی، ویژگی بارز ایشان بود و این گواهی روشن بر نجابت و بزرگواری آن امام بزرگوار است.
توفیق پیدا کردیم چهارشنبه هر هفته خوانندگان عزیز را میهمان شرح یکی از القاب مبارک امام رضا(ع) کرده و در گفت‌وگو با علما و اندیشمندان حوزه و دانشگاه، از جام معارف ناب رضوی، جان تشنه خویش را سیراب کنیم. 
این هفته در محضر استاد و پژوهشگر حوزه علمیه حجت‌الاسلام والمسلمین محمد رهنما، شرح لقب دلنشین «نجیب» را بهره‌مند خواهیم شد؛ به امید آنکه گامی برای افزایش معرفت خود نسبت به آن امام همام برداریم.

امروز قصد داریم در خصوص لقب «نجیب» که در زیارت جوادیه به امام رضا(ع) نسبت داده شده است، با شما به گفت‌وگو بنشینیم. این لقب از چه مفهومی برخوردار است و چه دلیلی برای اطلاق آن به ساحت مقدس آن حضرت وجود دارد؟
لقب «نجیب» از نظر لغوی به معنای شریف، اصیل، پاک‌نهاد و بزرگوار است. این کلمه در فرهنگ عرب و اسلام، بار معنایی بسیار مثبتی دارد. وقتی این صفت به کسی اطلاق می‌شود، یعنی آن فرد در بالاترین سطح از فضیلت و کمال اخلاقی قرار دارد و از هر گونه پستی و رذیلت به دور است. در اصطلاح هم «نجیب» به کسی گفته می‌شود که هم از نظر نسب و حسب و هم از نظر اخلاق و رفتار، سرآمد و ممتاز باشد.

با توجه به این توضیحات، لطفاً مصادیق بارز نجابت را در سیره عملی و سبک زندگی حضرت امام رضا(ع) بیان فرمایید.
مظاهر نجابت در سیره این امام همام(ع) بسیار است. اجازه دهید چند مورد را ذکر کنم. نخستین مصداق از نجابت حضرت، بردباری و سعه صدر است. امام رضا(ع) در برابر مخالفان و کسانی که به ایشان توهین می‌کردند، بسیار بردبار و صبور بود. نقل شده شخصی به امام(ع) سخن زشتی گفت، ولی آن حضرت با متانت و آرامش پاسخ داد و حتی در پی اصلاح او برآمد. این مطلب مظهر اوج نجابت روحی و بزرگواری حضرت است. تواضع و فروتنی دومین مظهر نجابت آن حضرت است. آن حضرت با وجود مقام امامت و علم لدنی، بسیار متواضع و فروتن بود. هرگز خود را برتر از دیگران نمی‌دانست و با مردم عادی و حتی فقرا با احترام و محبت رفتار می‌کرد. نقل شده امام رضا(ع) با کارگران خود سر یک سفره می‌نشست و این بیانگر نهایت تواضع ایشان بود. سومین مظهر نجابت که در سیره امام رضا(ع) می‌توان بیان کرد، کرامت و بخشندگی است. امام رضا(ع) نسبت به فقیران و نیازمندان بسیار بخشنده بود. ایشان هرگز درخواست سائلی را رد نمی‌کرد و تا جایی که در توان داشت، به آنان کمک می‌کرد. این نشانه‌ای از نجابت قلبی و سخاوت طبع ایشان بود.
می‌توان احترام به دیگران را مظهر دیگری از نجابت، اصالت و پاکی آن حضرت دانست. امام رضا(ع) همواره به نظر دیگران احترام می‌گذاشت و به انتقادهای آنان گوش می‌داد. ایشان هرگز با بی‌احترامی با کسی برخورد نمی‌کرد و به کرامت انسانی پایبند بود. آن حضرت در هر شرایطی، بر رعایت اصول اخلاقی پایبند بود و این نشانه‌ای از نجابت عملی آن امام بزرگوار بود که این مطلب را به وضوح می‌توان در برخورد آن حضرت با پیروان سایر ادیان در مجلس مناظره مأمون ملعون مشاهده کرد. این موارد تنها چند نمونه از ابعاد مظاهر نجابت در سیره امام رضا(ع) است. اگر بخواهیم تمام ابعاد نجابت ایشان را بررسی کنیم، باید در مورد هر یک از این صفات و فضائل به صورت جداگانه کتاب‌ها نوشت.

با توجه به مباحثی که مطرح فرمودید، چه آموزه‌ها و پیام‌هایی را می‌توان از لقب «نجیب» امام رضا(ع) الگو گرفت و در زندگی فردی و اجتماعی به کار بست؟
از این لقب پرمعنا می‌توان درس‌های زیادی گرفت. نخستین درس این است که بدانیم نجابت فراتر از نسب و نژاد است. باید بدانیم نجابت واقعی تنها به نسب و نژاد برنمی‌گردد بلکه بیشتر به اخلاق، رفتار، کردار و فضائل انسانی بستگی دارد که مطابق آموزه‌های روایی چنین تلاشی از ارزشی والاتر از امور فطری برخوردار است یعنی افراد غیر از معصومین(ع) که با تلاش فراوان سعی در تحصیل این ویژگی ارزشمند در درون خود می‌کنند، از شخصی که به طور ذاتی نجیب است، مقام بالاتری دارند. 
بنابراین ما باید سعی کنیم با کسب صفات نیکو و دوری از رذائل، خود را به مقام نجابت نزدیک کنیم. تواضع و فروتنی دومین درسی است که می‌توان از نجابت آن حضرت(ع) آموخت. ما باید در عین داشتن مقام و موقعیت، متواضع و فروتن باشیم و هیچ گاه نباید خود را برتر از دیگران بدانیم. همچنین لقب نجیب به ما یادآوری می‌کند باید به مردم خدمت و برای حل مشکلات آنان تلاش کنیم. باید به فقیران و نیازمندان کمک کنیم و در راه رضای خدا قدم برداریم. از مهم‌ترین درس‌هایی که می‌توان از لقب نجیب آموخت، این است که باید همواره به اخلاق و ارزش‌های دینی پایبند باشیم. باید در هر شرایطی بر رعایت اصول اخلاقی پافشاری کنیم و از هر گونه رفتار ناپسند دوری کنیم. 

جوانان عزیز ما چگونه می‌توانند با الهام از سیره و منش امام رضا(ع) به ویژه با توجه به لقب «نجیب» ایشان، در زندگی خود نجابت و بزرگواری را تجلی بخشند و به آن حضرت اقتدا کنند؟
این پرسش، بسیار مهم و کاربردی است. جوانان به عنوان سرمایه‌های اصلی هر جامعه، با الگوگیری از امام رضا(ع) و تلاش برای نجیب شدن می‌توانند نقش بسیار مؤثری در پیشرفت و تعالی خود و جامعه ایفا کنند. در اینجا چند راهکار عملی برای اقتدای جوانان به امام رضا(ع) و آراسته شدن به نجابت عرض می‌کنم؛ یکی از راه‌های کسب نجابت، تقویت بنیان‌های دینی و اخلاقی است. ایمان و تقوا زیربنای هر گونه نجابت و فضیلت است. جوانان باید با انجام واجبات و دوری از محرمات، ایمان خود را تقویت و تقوای الهی را پیشه کنند. دومین راهکار، تلاش برای تخلق به اخلاق نیکو است. جوانان باید تلاش کنند با الگوگیری از حضرت رضا(ع)، صفات نیکویی مانند صداقت، امانت‌داری، تواضع، صبر، گذشت و مهربانی را در خود پرورش دهند. یکی دیگر از جهاتی که جوانان باید برای کسب نجابت از آن بهره‌مند شوند، رعایت حقوق دیگران از جمله والدین، دوستان و سایر مردم است. تلاش برای اصلاح جامعه، داشتن پشتکار و اراده قوی و شکست ناپذیری، همنشینی با نیکان و دوری از افراد فاسد، همه برای گام برداشتن به سوی نجابت تأثیر بسزایی دارند. در نهایت هم باید به خداوند متعال توکل کنند و از ذات ربوبی او در راه رسیدن به نجابت و کمال استمداد بجویند و به امام رضا(ع) و دیگر اهل بیت(ع) متوسل شوند و از آن‌ها بخواهند در این راه آن‌ها را یاری کنند.

سخن آخر شما برای خوانندگان رواق چیست؟
در پایان خدمت همه شیفتگان و پیروان حضرت رضا(ع) عرض می‌کنم که بدانیم لقب «نجیب» برای امام رضا(ع) فقط یک عنوان نیست بلکه یک راه است. راهی که ما را به سوی کمال و سعادت رهنمون می‌کند. ما باید با پیروی از این لقب و الگوگیری از سیره امام رضا(ع)، خود را به مقام نجابت واقعی برسانیم زیرا از آنجایی که به عمل کار برآید و با حلوا حلوا کردن دهان شیرین نمی‌شود، تا زمانی که عمل ما رنگ و بوی امام رضایی به خود نگیرد، پیمودن راه آن حضرت و اقتدا به آن امام همام بی‌معناست.