افول تئاتر در خلأ سرمایه‌گذاری و بی‌توجهی مسئولان

در بررسی تئاتر از روزهای اول انقلاب تا امروز در مشهد مطرح شد

افول تئاتر در خلأ سرمایه‌گذاری و بی‌توجهی مسئولان

یکی از هنرهایی که در آغاز پیروزی انقلاب اسلامی در مشهد به‌صورت پررنگ و پرشور دنبال می‌شد، اجرای تئاتر به‌مناسبت دهه فجر در مساجد و مدارس بود؛ اما با گذشت 46 سال از پیروزی انقلاب اسلامی، اکنون خبری از آن گروه‌های مردمی و جوان تئاتر و برگزاری مراسم پرشور در مساجد مشهد نیست.


برای بررسی چرایی و دلایل افول این هنر در عرصه‌های انقلابی مشهد، به سراغ سیدهاشم جلالی از فعالان و علاقه‌مندان عرصه نمایش و معاون اسبق فرهنگی و تبلیغات سپاه امام رضا(ع) رفتیم تا سابقه اجرای تئاتر در دهه فجر سال‌های نخست پیروزی انقلاب در مشهد و استان و علت افول این هنر در این روزها را از او جویا شویم.
او در این باره می‌گوید: اوایل پیروزی انقلاب اسلامی افراد در شهرهای مختلف برنامه‌های نمایشی را بنا به ظرفیت و توانایی‌هایی که داشتند، شروع کرده بودند؛ به‌عنوان مثال در سال ۱۳۶۲ که در دهه فجر عازم جبهه بودم، ۱۷ نمایش داشتیم که در جشن‌های دهه فجر اجرا می‌شدند و برای این ایام در شهرهای مختلف استان به صحنه رفتند و برنامه‌هایشان را اجرا کردند؛ اما پدیده جشنواره در کل کشور دو سه سال پس از پیروزی انقلاب آغاز شد. بعد هم از سراسر کشور در این جشنواره مشارکت می‌کردند و نمایش‌هایی که در مسابقات محلات مختلف شهرها برگزار می‌شد، زیرمجموعه این جشنواره اصلی بود که پس از رقابت، بهترین‌ نمایش‌ها انتخاب می‌شدند و به جشنواره فجر انقلاب اسلامی راه پیدا می‌کردند.

تئاترهای انقلابی و تعامل پرشور مخاطبان با آن
جلالی با بیان اینکه در آن اوایل در اجرای نمایش‌های منطقه‌ای به دلیل فراهم نبودن امکانات صحنه و همچنین بازیگران توانمند، بیشتر افراد به اجرای نمایش‌های یک نفره یا دو نفره روی می‌آوردند، می‌افزاید: یکی از این نمایش‌ها «دهقان مسلمان» بود که دو بازیگر اصلی داشت و در آن نمایش، پدیده‌های انقلاب و مسائلی که پس از انقلاب در جامعه پیش آمده بود، به‌صورت طنز بیان می‌شد. 
معاون اسبق فرهنگی و تبلیغات سپاه امام رضا(ع) ادامه می‌دهد: در این نمایش به‌تدریج ارتباطی میان بازیگر و تماشاچی برقرار می‌شد و بسیار جذاب بود و مردم نیز از آن استقبال می‌کردند. این نوع نمایش‌ها به سالن نمایش و سن نیز وابسته نبود. گاهی در مساجد، خیابان، مدارس، نمازهای جمعه و هر جایی که اجتماعات مردمی بود، اجرا می‌شد و معمولاً هم مردم استقبال می‌کردند. 
او خاطرنشان می‌کند: نمایش و به طور کلی هنر جذاب است؛ به‌ویژه در آن سال‌های نخست انقلاب که حوزه‌های هنری در هنر نمایش، تئاتر و سینما خیلی فعال نبودند و یک خلأ احساس می‌شد و وقتی مردم با پدیده‌های نمایشی مواجه می‌شدند، استقبال می‌کردند و برایشان جذاب بود. 
جلالی با اشاره به اینکه مردم با عناصر نمایشی همراه می‌شدند؛ به‌ویژه آن موقع که نمایش‌ها با شعارهای انقلابی همراه بود و ارتباط خوبی میان تماشاچی و بازیگر برقرار می‌شد، یادآور می‌شود: گاهی اوقات تماشاچی و بازیگر با مشارکت یکدیگر نمایش را اجرا می‌کردند؛ به‌عنوان مثال بازیگر مطلبی را مطرح می‌کرد و مردم در مقابل آن شعار می‌دادند و نمایش به همین صورت نیز جلو می‌رفت. نمایش «دهقان مسلمان» نیز از این نوع نمایش‌ها بود. 
معاون اسبق فرهنگی و تبلیغات سپاه امام رضا(ع) می‌افزاید: افراد نیز آن زمان خط قرمزهایی داشتند و اگر به بعضی از موارد ارزشی در نمایش توجه نمی‌شد یا بی‌اعتنایی صورت می‌گرفت، مردم از آن استقبال نمی‌کردند و نمایش‌های انقلابی بیشتر مورد استقبال واقع می‌شد. 

هزینه‌های بالا، علت افول تئاتر در عرصه هنر انقلابی شد
او درباره علت اینکه تئاتر در گروه‌‌های مردمی مانند بسیج، همپای سرود جلو نیامد نیز می‌گوید: گروه‌های سرود با گروه‌های نمایش در کیفیت اجرا با یکدیگر تفاوت دارند؛ چرا که نمایش امکاناتی از قبیل مسائل فنی، نورپردازی، هنر بازیگری و دکور نیاز دارد و به‌طور طبیعی هم هزینه‌ها را بالا می‌برد و هم کار را مشکل‌تر می‌کند؛ چرا که به تمرین بیشتری نیاز دارد؛ اما در سرود این مسائل کمتر است. به‌طور کلی هنر نمایش که یک هنر پایه به شمار می‌آید، نیازمند سرمایه‌گذاری و توجه بیشتر مسئولان و واحدهای متولی در کشور بوده و در این بخش کم‌لطفی زیادی شده است. 
جلالی با بیان اینکه امروزه گروه‌های نمایشی مشغول به فعالیت، از حمایت‌ها و پشتیبانی‌ها گلایه‌مندند و به‌طور طبیعی این مسائل در این هنر تأثیرگذار است، خاطرنشان می‌کند: هر جا توجه و سرمایه‌گذاری صورت بگیرد، به‌طور طبیعی آثار مثبت خودش را نشان می‌دهد و اگر بی‌توجهی باشد نیز اثر خودش را نشان می‌دهد. اگر چنانچه برنامه‌ای برای استعدادیابی در نقاط مختلف انجام شود، این استعدادها نیازمند آموزش، مکانی برای تمرین و ابزار صحنه هستند و همه این مسائل به حمایت نیاز دارند و اگر این حمایت‌ها نباشد، آغاز کار در عرصه‌های اولیه را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. 
معاون اسبق فرهنگی و تبلیغات سپاه امام رضا(ع) متذکر می‌شود: زبان تئاتر، زبان گویایی است که نیازمند سرمایه خیلی زیادی هم نیست. تنها به حمایت نیاز دارد و فعالان حوزه تئاتر نیز توقع زیادی ندارند و تنها چشم‌انتظار حمایت هستند تا جایی برای تمرین و عرضه نمایششان داشته باشند. این در حالی است که اکنون گروه‌های تئاتر در تأمین هزینه‌های اولیه‌شان هم مشکل دارند؛ چرا که اجاره‌های مکان برای تمرین و اجرا سنگین است. از طرفی درآمد زیادی هم نسبت به هزینه‌هایی که پرداخت می‌کنند، ندارند. این یک مشکل جدی در این زمینه است و مسئولان باید توجه ویژه‌ای به این موضوع داشته باشند.
او بیان می‌کند: تئاتر امروز نیازمند توجه ویژه به ریشه‌های فرهنگی و اعتقادی است؛ چرا که همه این‌ها در دهه 50 زمینه‌های بروز انقلاب اسلامی را فراهم کرد. نسل امروز ما نیاز به آشنایی بیشتر با این حوزه‌ها دارد و در برخی از آثاری که مشاهده کردم، احساسم بر این بود که از این واقعیت‌ها فاصله گرفته‌اند.

وقتی «انقلاب» را از جشنواره فجر حذف می‌کنند
ماشاءالله شاه‌مرادی، بازیگر و کارگردان سینما و تلویزیون نیز از جمله مشهدی‌هایی است که کار خود را در عرصه تئاتر از همان اوایل انقلاب آغاز کرده بود. وی درباره آن روزها می‌گوید: سال 65 در مشهد در حال اجرای تئاتر دهه فجر بودیم که از سپاه تماس گرفتند و خواستند سریع به جبهه برگردیم؛ چرا که عملیات شروع شده بود و تا آخر دهه فجر نتوانستیم در مشهد بمانیم. پس از آن در جبهه برای رزمندگان تئاتر اجرا می‌کردیم.
او درباره پیشینه مسابقات هنری در مشهد نیز بیان می‌کند: ما سال 64 با کمک سپاه در مشهد جشنواره تئاتر و سرود راه انداخته‌ بودیم و برنامه‌هایی که در مشهد و سراسر استان خراسان انجام می‌شد، وجه اصلی آن انقلاب اسلامی و دهه فجر بود؛ اما اکنون وقتی برای جشنواره فجر به سینما می‌رویم، چیزی که اصلاً در آن جشنواره نیست، موضوعیت انقلاب اسلامی و دهه فجر است و اگر کسی در این جشنواره از انقلاب و امام(ره)، طاغوت و آمریکا صحبت کند، انگار کفر گفته و همه چیز وارونه شده است.
شاه‌مرادی با بیان اینکه اگر کسی اکنون تئاتر و فیلمی راجع به انقلاب، دفاع مقدس، غزه، لبنان و ظلم‌هایی که آمریکا به ما کرده، در این جشنواره بیاورد، می‌گویند سینما جای گفتن این حرف‌ها نیست، متذکر می‌شود: به‌نظرم نفوذ سبب ایجاد چنین وضعیتی در هنر تئاتر و سینما شده است؛ به‌عنوان مثال آقای امین حیایی در فیلم قلاده‌های طلا بازی کرد و تا وقتی به‌صورت علنی اعلام پشیمانی از بازی در این فیلم نکرد، دیگر او را در جشنواره راه ندادند.
این بازیگر و کارگردان مشهدی خاطرنشان می‌کند: اگر هنرمندی مانند من بخواهد از انقلاب و دهه فجر حرف بزند، او را خانه‌نشین می‌کنند، در حالی که رکورد فیلم‌سازی در پیش و پس از انقلاب را با ساخت 15 روزه فیلم «پنجشنبه آخر ماه» که همان سال نامزد جشنواره فجر شده بود، شکستم.
او می���افزاید: اکنون من را خانه‌نشین کرده‌اند؛ چرا که می‌خواهم از انقلاب و از اینکه ۲۵۰ بار کشور ما توسط شخص ریگان رئیس جمهور وقت آمریکا بمباران شیمیایی شده، حرف بزنم و متأسفانه این جو حاکم بر سینما و تلویزیون است.

کار فرهنگی 100 برابر موشک اثرگذار است
شاه‌مرادی علت کمرنگ شدن تئاتر در مساجد و محلات مشهد را بی‌سوادی مسئولان می‌داند و ادامه می‌دهد: یک روز مسئول فرهنگی ارگانی به من گفت «ما می‌خواهیم در مساجد مناطق مختلف مشهد 10 گروه تئاتر و 10 گروه سرود راه بیندازیم و پول هم هر چقدر بخواهید، موجود است». گفتم «چقدر پول دارید؟» گفت «مثلاً ۵۰۰ هزار تومان». گفتم «با این پول اگر بخواهیم تنها ۱۰ گروه سرود راه بیندازیم و هر گروه سرود مثلاً ۳۰ نفر باشند، برای جابه‌جایی آن‌ها برای اجرای سرود باید هزینه کرایه مینی‌بوس‌شان را بدهیم. همچنین هزینه پذیرایی و لباس این افراد هم وجود دارد و این 500 هزار تومان فقط هزینه رفت و برگشت و پذیرایی 30 نفر می‌شود. تمرین و دیگر موضوعات هم وجود دارد». آن مسئول گفت «می‌توانیم بسیجی‌وار عمل کنیم». گفتم «یعنی بسیجی را با تفنگ خالی پشت خاکریز بفرستیم و فشنگ به او ندهیم؟». متأسفانه این مسئول نمی‌تواند محاسبه کند که 10 گروه سرود یعنی 300 نفر که اگر تنها برایشان آب بخریم، هزینه‌اش می‌شود 500 هزار تومان. آن‌ها می‌خواهند با 500 هزار تومان 10 گروه سرود راه بیندازند و اصلاً هزینه‌های شعر، موسیقی، تمرین و سایر مسائل را در نظر نمی‌گیرند. متأسفانه این مسئولان بی‌سواد مسئولیت فرهنگی در جاهای مختلف را برعهده می‌گیرند و اگر با هنرمندان انقلابی نیز مغرضانه برخورد کند، دیگر هیچ امکاناتی به آن‌ها نمی‌دهد.
این بازیگر و کارگردان مشهدی در آخر تأکید می‌کند: مسئولان ما باید به این آگاهی برسند که اگر پول یکی از موشک‌هایی را که به عین‌الاسد زدیم، به ما بدهند، ما می‌توانیم یک موشک به هالیوود بزنیم؛ چرا که اثر کار فرهنگی 100 برابر بیشتر کمر آمریکا را می‌شکند. 

خبرنگار: فریده خسروی

برچسب ها :
ارسال دیدگاه