​​​​​​​این باور در تمامی آثار ایشان، به‌ویژه در کتاب جاودان «طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن» که در سال 1353 نوشته شد، به‌وضوح و با دقت علمی و فلسفی مطرح شده است. ایشان توحید را به‌عنوان زیربنای همه ابعاد فکری و عملی اسلام معرفی کرده‌اند و بر ارتباط آن با مفاهیمی همچون عدالت، آزادی و تحقق حکومت اسلامی تأکید دارند. توحید در تفکر ایشان به‌ویژه در شرایط تاریخی و فرهنگی جوامع اسلامی، می‌تواند راه‌گشای تحولی عظیم در برابر تهاجم‌ها و چالش‌ها باشد.
برای فهم عمیق‌تر و دقیق‌تر ابعاد مختلف توحید، در گفت‌وگویی با دکتر رضا لکزایی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق(ع) به بررسی ابعاد مختلف این اصل در اندیشه رهبر معظم انقلاب اسلامی پرداخته‌ایم. برای آشنایی بیشتر با این دیدگاه‌ و روشن‌تر شدن جایگاه توحید در سیاست و زندگی اجتماعی امروز مسلمانان و بررسی نقش آن در تحقق جامعه‌ای اسلامی و عدالت‌محور با ما همراه باشید.

چگونه می‌توان توحید را در ابعاد اجتماعی و حکومتی جامعه اسلامی پیاده‌سازی کرد؟
برای پیاده‌سازی توحید در جامعه و حکومت، ابتدا باید توحید را از منظر رهبر معظم انقلاب بررسی کنیم. ایشان توحید را به معنای پذیرش یک قدرت و نفی سایر قدرت‌ها می‏دانند و افرادی که توحید را قبول دارند به دو دسته تقسیم می‌کنند. دسته نخست کسانی هستند که توحید را به معنای شناخت خداوند یکتا می‌پذیرند، اما این پذیرش تأثیری در رفتار آنان ندارد. مثلاً فرض کنید دو دوست در جاده‌ای در حال عبور هستند و در مورد حاصلخیز بودن یا حاصلخیز نبودن زمین کنار جاده صحبت می‌کند. این گفت‌وگو هیچ تأثیری بر مسیر سفرشان ندارد. دسته دوم کسانی هستند که توحید را همراه با تعهد و تأثیر عملی آن می‌پذیرند. در این صورت، توحید در رفتارهای اجتماعی و حکومتی آنان نیز اثر می‌گذارد. همانند دو مسافر که در حال سفرند و یکی از آن‌ها می‌گوید مسیر، شمال است و دیگری می‏گوید مسیر صحیح به طرف جنوب است. این بحث در سفر آن‌ها تأثیر مستقیم دارد. در حقیقت، وقتی توحید به معنای واقعی پذیرفته شود، باید در تمام ابعاد زندگی فردی و اجتماعی ازجمله در سیستم اقتصادی، حکومتی، آموزشی، بهداشتی و... حتی روابط بین‌الملل تأثیر بگذارد. این مدل دوم، نگاه به توحید به شکل متعهدانه، کاربردی و بنیادین است.
آیه اول در کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن آیه کریمه «وَأَطِيعُوا اللهَ وَرَسُولَهُ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُون» است. این آیه به این معناست که در سیستم نظام اسلامی و توحیدمحور، از کسانی باید اطاعت کرد که اطاعت از آن‌ها اطاعت از خدا باشد، کسانی که ارتباط نزدیکی با خدا دارند، یعنی پیامبر(ص) و جانشینان پیامبر که به نام یا نشان توسط ایشان معرفی شده‏اند. از اینجا مبارزه با استبداد، استکبار و ظلم و کسانی که خود را جای خدا قرار می‌دهند، مثل طاغوت‌ها و رژیم‌های ظالم مانند نظام فرعونی و نمرودی تا رژیم پهلوی و رژیم‌های استعماری، صهیونیستی و استکباری امروز کلید می‏خورد.
 
ارتباط توحید و وحدت اجتماعی
رهبر معظم انقلاب بارها به ضرورت حفظ وحدت و انسجام در جامعه اسلامی اشاره کرده‌اند. چگونه این وحدت می‌تواند در راستای تحقق توحید اجتماعی عمل کند؟
توحید یعنی یکی کردن، یعنی هماهنگی میان ظاهر و باطن انسان در مقابل خداوند. وقتی افراد جامعه به توحید ایمان دارند و به ریسمان الهی که رهبر است، تمسک می‏کنند، وحدت جامعه تحقق می‌یابد: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا»، توحید متعهدانه، محور وحدت است. رهبر، نقش اساسی در تحقق وحدت دارد. ارکان نظام سیاسی اسلام بر چهار رکن رهبر، مکتب، مردم و در نهایت حکومت استوار است. وحدت در جامعه حول محور رهبر شکل می‌گیرد. زمانی که مردم با وحدتی خیره‌کننده از امام خمینی(ره) تبعیت می‌کردند، ایشان به ایران بازمی‌گشتند و حکومت تشکیل ‏دادند. این وحدت یعنی تجمیع قدرت حول محور رهبر و امام جامعه. بنابراین، توحید عامل اصلی این وحدت است؛ هرچه از توحید دورتر شویم، دچار ظلمات و گمراهی می‌شویم.

به نظر شما، نقش رهبری در پیشگیری از انحرافات اجتماعی و سیاسی در جامعه اسلامی چیست و چگونه می‌توان رهبری را در این مسیر تقویت کرد؟
نقش رهبری در جلوگیری از انحرافات جامعه بسیار حیاتی است. در ارکان نظام سیاسی اسلام، رهبر به عنوان قلب و عقل نظام عمل می‌کند؛ پیامبر(ص) و امامان(ع) که معصوم هستند، ولی فقیه هم چون برخوردار از علم عدل است، وقتی دستوری می‌دهد، تکلیف شرعی دیگران اطاعت از ایشان است. مانند امام حسین(ع)؛ آن حضرت فرمود مشکل ما یزید است. اگر امت پشت سر ایشان حرکت می‏کرد، موفقیت‌ها رقم می‌خورد. اکنون هم همان نظام حاکم است. مشکل، آمریکا و رژیم صهیونیستی است و باید به دنبال رهبر، با یزیدیان زمان مبارزه کرد. تجربه نشان داده پیروی از رهبر، موجب موفقیت‌های بزرگ می‌شود و در هر موردی که توجه کمتری داشته‌‏ایم مانند سیاست‌های اقتصادی مقاومتی، موفقیت کمتر بوده است.

موانع پیاده‌سازی توحید در سطح اجتماعی و حکومتی
در اندیشه اسلامی، توحید تنها در سطح فردی مطرح نمی‌شود، بلکه باید در نظام اجتماعی و حکومتی نیز نمایان شود. چه موانعی ممکن است در تحقق این موضوع وجود داشته باشد و چگونه می‌توان آن‌ها را برطرف کرد؟
مهم‌ترین موانع، جنود جهل هستند که برای غلبه بر آن‌ها، ایمان و صبر باید در دستور کار قرار گیرد. ایمان آگاهانه و همراه با تعهد و عمل، سبب پیشرفت جامعه می‏شود. ایمان بدون عمل، بی‌اثر است. به عنوان مثال، وقتی به خداوند ایمان داریم، دیگر از مستکبران نمی‌ترسیم و در برابر آن‌ها مقاومت می‌کنیم. صبر، همان مقاومت در برابر موانع و مشکلات و به‌ویژه در معاصی و لغزش‏هاست که در زندگی سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ما پیش می‌آید. هر جا ایمان و صبر را در کنار هم داشته‌ایم، موفق بوده‌ایم، مانند دوران دفاع مقدس یا پیشرفت‌های صنعت موشکی کشور. اما اگر در برابر گناهان و مشکلات صبر نکرده و از شعارهای انقلاب فاصله بگیریم، موانعی ایجاد می‌شود که حرکت ما را کند می‌کند. یکی از این موانع می‌تواند ترس از دشمنان یا اعتماد به دشمن یا از دست دادن اعتماد به نفس باشد که ما را دچار مشکلات مدیریتی یا انحراف از اصول انقلاب می‏کند.

تقوا، معیار رفتار مسئولان
در مسیر حرکت به سوی توحید، تقوا نیز عامل مهمی است. تقوا به معنای مراقبت از خود در برابر اعمالی است که ممکن است جامعه را دچار تفرقه یا اختلاف کند. استعاره «ترمز» برای فهم تقوا راه‌گشاست. گاهی یک سخن یا تصمیم یک مسئول می‌تواند به دودستگی در جامعه منجر شود که باید ترمز بگیرد. بنابراین ایمان، صبر و تقوا سه ابزار اساسی برای حرکت در مسیر توحید و جلوگیری از انحرافات هستند و باید همواره در سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌های جامعه مدنظر قرار گیرند.

براساس فرمایش‌های آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، انقلاب اسلامی باید به هدف نهایی خود که تحقق یک جامعه توحیدی است، برسد. این هدف در عمل چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد و چگونه می‌توانیم به آن دست یابیم؟
هدف، تشکیل یک کشور اسلامی بود. ابتدا مردم برای تحقق این هدف، انقلاب اسلامی را رقم زدند. گام دوم برای تشکیل کشور اسلامی، تأسیس نظام اسلامی بود که در 12 فروردین 1358 با تصویب جمهوری اسلامی و بعد هم تصویب قانون اساسی، محقق شد. گام سوم، تشکیل دولت اسلامی است. دولت اسلامی یعنی آن سامانه‌ای که همه ارکان جامعه ازجمله قوه مقننه، اجرائیه، قضائیه و دیگر نهادها را براساس اسلام اداره می‏کند. گام بعد هم ساخت کشور اسلامی است؛ اکنون ما در این دو مرحله قرار داریم، این دو بر یکدیگر تأثیر متقابل دارند و نمی‌توانیم بگوییم تمام دولت یا تمام جامعه به‌طور کامل اسلامی است.
مرحله بعدی، تشکیل امت اسلامی است. نمونه‌های برجسته این روحیه را می‌توان در کمک‌های داوطلبانه مردم به لبنان و غزه مشاهده کرد که نشانه‌ای مهم و آشکار از وجود روحیه توحیدی و اسلامی در جامعه است. پس از امت‌سازی هم نوبت تمدن‌سازی خواهد بود.
 
تدابیر رهبر معظم انقلاب برای رسیدن به این اهداف
رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم، بر استفاده از فرصت‌ها تأکید دارند. ایران با داشتن یک درصد جمعیت جهان و 7درصد منابع طبیعی، بسیار ثروتمند است که باید از این ظرفیت طبیعی و انسانی استفاده کند. در گام بعدی، امام خامنه‏ای تأکید دارند باید تهدیدها را به فرصت تبدیل کرد، مثل اینکه باید تهدید تحریم را به فرصت اعتماد به نفس ملی و ابتکار و تولید تبدیل کنیم. در صورتی که تهدیدها قابل تبدیل به فرصت نباشند، باید خنثی و ریشه‌کن شوند. همان‌طور که رژیم پهلوی به عنوان یک تهدید ریشه‌کن شد. در مواقعی که نمی‏توان یا نمی‏شود تهدیدها را ریشه‌کن کرد، باید آن‌ها را کاهش داد. حضور مستشاری ایران در سوریه برای کاهش تهدیدات خارجی مانند داعش، نمونه‌ای از این سیاست است.

نقد به ساختارهای بین‌المللی و ضرورت تغییر
رهبر معظم انقلاب به ظلم و فساد موجود در ساختارهای بین‌المللی اشاره دارند. به عنوان مثال، ساختار سازما�� ملل به دلیل سلطه‌گری چند کشور بزرگ و برخوردار بودن آن‌ها از امتیاز ظالمانه وتو، براساس عدالت و توحید نیست. ایشان معتقدند در چنین نظامی، باید از ظرفیت‌های آن برای کاهش تهدیدها و نیز ایجاد فرصت‌ها استفاده کرد اما باید درصدد تغییر ساختار آن نیز باشیم تا عدالت محقق شود. بنابراین در چنین مواردی راه حل، ترک سازمان ملل نیست. پس راهکارها عبارت‌اند از استفاده از ظرفیت‌ها و فرصت‏ها، تبدیل تهدیدها به فرصت‌ها، ریشه‌کن کردن تهدیدات و کاهش تهدیدها تا سرانجام شاهد ظهور خورشید ولایت عظمی حضرت ولی عصر(عج) باشیم.

خبرنگار: مریم احمدی شیروان