​​​​​​​در مجموعه منابع سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، آثار ارزشمندی از نسخه‌های خطی، چاپ سنگی و چاپی نفیس وجود دارد که مربوط به حضرت جوادالائمه(ع) است.
 این نسخ شامل احادیث و روایات، ادعیه و زیارات، حرز حضرت و مانند آن است که در گفت‌وگو با سیدرضا صداقت حسینی، کارشناس مرکز نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی به معرفی تعدادی از آن‌ها پرداختیم. 

نسخی از بحارالانوار
در مرکز نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی بیش از 58هزار کتاب خطی و 22هزار قرآن و جزوه قرآنی نفیس نگهداری می‌شود که در میان آن‌ها، آثار مرتبط با ائمه معصوم(ع) از جمله قرآن‌های منسوب به ایشان روی پوست به خط کوفی نیز وجود دارد. از میان این کتب چاپی، پایان‌نامه‌ها، نسخ خطی و کتاب‌های چاپ سنگی، 363 عنوان مرتبط با امام محمدتقی(ع) است. کارشناس مرکز نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی با ذکر این نکته به یکی از ارزشمندترین این آثار اشاره کرد: «یکی از آثاری که در آن به شرح فضائل، مکارم اخلاق و مناقب امام جواد(ع) پرداخته‌ شده، جلد دوازدهم نسخه خطی بحارالانوار تألیف علامه مجلسی است. البته در این نسخه مطالبی بر احوال، مناقب و فضائل امام رضا(ع)، امام هادى(ع) و امام حسن عسكرى(ع) نیز با ترجمه‌ای از یاران نزدیک ایشان وجود دارد. اين جلد مشتمل بر 12هزار بيت است كه نگارش 39 باب آن در جمعه 17 ذی‌الحجه سال ۱۰۷۷ هجری به پایان رسیده است. خط استفاده شده در آن، نسخ بوده و در هر کدام از ۱۵۸ برگ نخودی رنگ ۵/۲۵*۱۶ سانتیمتری آن، ۱۳ سطر نوشته شده است. آغاز آن «الحمد لله الذى زيّن سمآء الدين بالشمس و القمر» و عبارات پایانی‌اش «و اهل بيته الطاهرين» است». این اثر نفیس با شماره 1926 توسط رضا نائینی در مرداد 1311 وقف شده است.
دیگر نسخه‌ای که از این کتاب با شماره اموال ۱۲۲۹۳ در گنجینه کتابخانه آستان قدس رضوی وجود دارد نیز در مرداد ۱۳۶۱ توسط سیدجلال‌الدین تهرانی وقف شده است. سیدرضا صداقت حسینی درباره آن چنین توضیح داد: «این نسخه مشتمل بر 39باب در بیان حالات، فضائل، مناقب، معجزات، کرامات، مکارم اخلاق و نصوص وارده بر امامت حضرت رضا(ع)، حضرت جواد(ع)، امام عسکری(ع) و احوال خلفای جورگستر زمان ایشان و ترجمه برخی از یاران آن بزرگواران است». این نسخه در قرن دوازهم هجری قمری کتابت شده اما نام کاتب آن مشخص نیست. اوراق آن کاغذهای حنایی رنگ و جلدش تیماج عنابی ضربی است که با ترنج و سرترنج تزئین شده است.

در پناه امام جواد(ع) 
از حرز حضرت جوادالائمه(ع) نسخه‌های ارزشمندی در گنجینه مخطوطات و نسخ خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی موجود است که برخی از آن‌ها طومارهایی کتابت شده بر پوست حیوانات است. یکی از آن‌ها نسخه ارزشمندی است که توسط عباس شیخی نارانی وقف شده است. کارشناس مرکز نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی درباره این نسخه می‌گوید: «این اثر یکی از نسخه‌های خطی حرز جوادالائمه(ع) در قطع طوماری به طول 697 و عرض 7 سانتیمتر است که با خط نسخ روی پوست دل آهو کتابت شده است. این حرز یک نسخه کامل است و با عبارت «هذا حرز حضرت جواد» با خط ثلث در سرلوحی ظریف و زرین و سوره فاتحة الکتاب در آغاز است و با «العلي العظيم الحمد لله رب العالمين» به پایان رسیده است. جداول آن به طلا و تحریر مزین شده و يک سرلوح ظريف کم‌کار دارد». 
کتابت این اثر بسیار هنرمندانه است؛ چنان‌که کل قرآن روی آن به خط خوانا نگاشته و متن حرز حضرت با ظرافت زیاد لابه‌لای آن گنجانده شده است. پوست استفاده شده برای کتابت آن به‌قدری ظریف است که خطوط سیاه و سرخ متن و جدول‌بندی مضاعف طلا و لاجورد آن از طرف دیگر قابل رؤیت است. این اثر که متعلق به قرن دوازدهم قمری است در مهر 1373 وقف شده و اکنون با شماره اموال 19339 در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.
دومین نسخه خطی حرز حضرت جواد(ع) نیز که در مهر 1386توسط رهبر معظم انقلاب اهدا شده با شماره ثبت اموال ‏‎۳۶۴۶۹ در همین مکان حفاظت می‌شود. این اثر به قلم محمد علی بن مرتضی در قرن سیزدهم هجری کتابت شده است؛ «این حرز به خط نسخ ‎۲۲ سطری، روی چهار برگ کاغذ نخودی‌رنگ نگارش شده و جلد تيماج مشکی ضربی آن با ترنج و دو سرترنج منقش شده است. آغازین عبارت آن «بسمله. قال الشيخ علی بن عبدالصمد حدثنا الشيخ الفقيه ابوجعفر محمد بن الحسن... بسم الله الرحمن الرحيم الحمدلله رب العالمين... الم تر ان الله مسخر لکم ما في الارض» و پایانش «و اسئلک النجات يوم ينفخ فی الصور انتهی ما اردت استنساخه من مهج الدعوات للسيد الجليل علی بن طاوس قدس سره فی طهران سنه ‎۱۲۹۷» است.

اشعاری از حضرت جوادالائمه(ع)
کارشناس مرکز نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی در ادامه اثر دیگری درخصوص نهمین امام معصوم(ع) معرفی کرد: «مؤلف اين رساله یعنی ميرزا ابوالقاسم بن محمد گيلانى شفتى قمى، آن را در پاسخ به سؤال فتحعلى‏شاه قاجار نوشته و به همين مناسبت آن را به «فتحيه» موسوم كرده است. موضوع رساله رفع ابهامات و پاسخ سؤالاتى است درباره خطبه نكاحيه حضرت جوادالائمه(ع) براى ازدواج با ام‌الفضل. مؤلف آن را در سال 1218 قمری در يک مقدمه و سه فصل و خاتمه به پايان رسانده است. مقدمه آن در نقل عبارت خطبه و طرح اشكال است و سه فصل دیگر رساله در بيان جواب‏‌هاى مختلف به اشكال و در خاتمه آن تفسير سوره حمد بیان شده است. کاتب، این اثر را بر ۱۸ برگ كاغذ نباتى آهارمهره با اندازه ۱۵*۲۱ سانتیمتر‌ نگاشته است. زمان کتابت این اثر نفیس قرن۱۳ بوده و در خرداد۱۳۷۳ توسط رهبر معظم انقلاب اهدا شده است.
دیگر نسخه ارزشمند این کتابخانه شامل اشعاری منسوب به امام جواد(ع) است که هنگام زیارت پدر بزرگوارش سروده‌اند. صداقت حسینی درباره آن چنین توضیح داد: «این نسخه خطی کتاب مشارق انوارالیقین فی حقایق اسرار امیرالمؤمنین(ع) است و مؤلف آن، رضی‌الدین رجب بن محمد بن رجب حافظ برسی حلی نام دارد. او که فقیه، فاضل، محدث، صوفی و شاعری از اکابر و افاضل قرن نهم قمری است این کتاب را مشتمل بر رموز آیات کریم و احادیث شریف در فضائل و اسرار 
چهارده معصوم(ع) و به سبک و روش عرفانی در شعبان ۸۹۴ قمری نوشته است».
این اثر در واقع نسخه‌ای از این کتاب است که نجم‌الدین ابوالقاسم بن محمد تقی جرفادقانی، در 18 محرم‌الحرام 1291 کتابت آن را به پایان رسانده است. این کتاب به زبان عربی بوده و در نخستین صفحه آن ابیات یاد شده نوشته شده است. خط استفاده شده در آن نسخ، اندازه اوراق ۲۱*۱۶/۵ و جلد آن مقوایی مزین به ترنج و سرترنج است».
جواد جوادی در مهر ۱۳۳۰ این اثر را اهدا کرده و با شماره اموال 8106 در گنجینه مخطوطات و نسخ خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی به ثبت رسیده است.

تابلویی از یک روایت
دیگر اثر مربوط به حضرت جوادالائمه(ع) نیز تابلو روایتی از ایشان درباره ثواب زیارت حضرت معصومه(س) از کتاب بحارالانوار است که در گنجینه هدایای رهبر معظم انقلاب نگهداری می‌شود. ترجمه متن اصلی این روایت چنین است: «هر كه قبر عمه‌ام را در قم زیارت كند، پاداشش بهشت باشد». 
خطاط این تابلو، جواد دوستی است که آن را در سال 1413 قمری با فن خوشنویسی روی کاغذ تذهیب‌شده خلق کرده است. ابعاد آن 65/5* 82/5 سانتیمتر، کاغذ آن بوم و جنس قاب آن چوبی است. این تابلو دارای پاسپارتو به رنگ پسته‌ای و قاب چوبی طلایی رنگ با تزئینات برجسته گیاهی است.
در گوشه سمت راست بالای این تابلو خوشنویسی عبارت «قال امام محمد بن علی الجواد علیه افضل الصلاه و السلام» به خط ثلث نوشته شده است. در قسمت زیر این ترنج «من زائر قبر عمتی بقم فله الجنه» به فرم مثلث قائم‌الزاویه به صورت تزئینی و به خط دیوانی خوشنویسی شده است. در قسمت پایین آن نیز همین متن دوباره بدون تزئینات به خط محقق نوشته شده است. 
در کنار سمت چپ متن، نام خالق و سال خلق اثر و در پایین این متن عبارت «بحارالانوار ج102 ص 265» به خط نسخ نوشته شده است. در پایین‌ترین قسمت تابلو، درون قابی مستطیل‌شكل به خط نستعلیق و به رنگ سبز، نام اهداکننده آن به این صورت «هدیه آستانه مقدسه قم به مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای مدظله‌ا‌لعالی» ثبت شده است.

خبرنگار: زهرا زنگنه