این مولود مبارک نه تنها به تثبیت امامت در مسیر صحیح خود پرداخت، بلکه در زمانی که شک‌ها و تردیدها در دل شیعیان ریشه می‌زد، به‌عنوان ستاره‌ای درخشان به راهنمایی و هدایت پرداخت.
برای آشنایی با دلایل برکت این مولود عزیز و تأثیرات عمیق آن در جهان اسلام، به گفت‌وگو با حجت‌الاسلام علی‌اکبر ذاکری، استادیار سابق گروه سیره اهل‌بیت(ع) پژوهشکده تاریخ و سیره اهل‌بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پرداخته‌ایم. ایشان با نگاهی عمیق به ابعاد گوناگون شخصیت امام جواد(ع)، توضیح می‌دهد که چرا ولادت این امام بزرگوار در تاریخ تشیع اینچنین برکت‌آفرین بوده و چه تأثیرات دینی و سیاسی عظیمی در پی داشته است.

امام جواد(ع)، بابرکت‌ترین مولود
دکتر ذاکری در آغاز گفت‌وگو به ویژگی‌های خاص دوران امامت آقا علی بن موسی‌الرضا(ع) اشاره کرده و می‌گوید: دوران امامت امام رضا(ع)، عصر ویژه‌ای به شمار می‌رفت و حضرت در تعیین جانشین خود و معرفی امام بعدی با مشکلاتی روبه‌رو بود که در عصر امامان قبلی، بی‌سابقه بوده است. پس از شهادت امام کاظم(ع)، برخی از شیعیان به دلیل مشکلاتی که به وجود آمد، درخصوص امام بعدی دچار شبهاتی شدند. شیخ مفید در این باره می‌نویسد: «بیشتر شیعیان، امامت امام رضا(ع) را از طریق نص پذیرفتند اما گروهی به وقف امام کاظم(ع) اعتقاد داشتند و ادعا می‌کردند حضرت زنده است یا به زودی قیام خواهد کرد». یکی از دلایل اصلی گروه واقفیه که مانع پذیرش امام رضا(ع) بودند، مسئله نبود فرزند برای امام رضا(ع) بود. در این شرایط در روایتی که در جلد اول عیون اخبارالرضا(ع) نقل شده، امام رضا(ع) در پاسخ به اعتراضات، به‌صراحت فرمودند: «به خدا سوگند، خداوند به من فرزند پسری خواهد داد که میان حق و باطل جدایی بیندازد». در این شرایط بود که امام رضا(ع) پس از ولادت ابوجعفر محمد بن علی الجواد(ع) ایشان را مولود با برکت معرفی کردند.

برکتی بی‌نظیر در تثبیت امامت و عقاید شیعیان
در حالی که تمامی ائمه(ع) و پیشوایان دین برکاتشان عظیم است، امام جواد(ع) چه خصوصیتی دارند که به این کلام شریف ستوده شده‌اند؟
این کارشناس تاریخ اسلام در پاسخ به این پرسش توضیح می‌دهد: همان‌طور که بیان شد، تولد امام جواد(ع) به‌طور قطع نه تنها شبهات واقفیه را از میان برد، بلکه موجب تثبیت امامت امام رضا(ع) شد و ادامه سلسله امامت را برای شیعیان تضمین کرد. ابن‌الرضا(ع) استواری عقاید شیعه را موجب شد و مهر بطلانی بر ادعای بی‌اساس مخالفان زد. در جمع‌بندی کلی در پاسخ به پرسش شما و بیان علل بابرکت بودن امام جواد(ع) می‌توان به چهار محور اساسی اشاره کرد: نقش حضرت در تثبیت امامت، جلوگیری از حیرت و تردید در میان شیعیان، جلوگیری از انحراف در میان خویشاوندان حضرت رضا(ع) و برکات علمی آن حضرت. ضمن اینکه با بررسی روایات معتبر و نیز نگاهی به شرایط زمانه و اوضاع اجتماعی و سیاسی آن دوران، سرّ این تعبیر معصوم بهتر درک می‌شود.
استاد ذاکری ادامه می‌دهد: با مراجعه به گفتار و روایات اهل‌بیت(ع)، گوشه‌ای از اسرار وجودی وجود مبارک جوادالائمه(ع) برای ما روشن می‌شود. یکی از مهم‌ترین این روایات در کتاب کافی ثقة‌الاسلام کلینی رحمت‌الله علیه آمده است که امام رضا(ع) وقتی ابویحیای صنعانی نزد ایشان بود، فرمود: «هَذَا الْمَوْلُودُ الَّذِی لَمْ یُولَدْ مُوْلُودٌ أَعْظَمُ بَرَکَةً عَلَی شیعَتِنا مِنهُ»؛ این مولودی است که خبر آن را داده بودم و هیچ مولودی 
بابرکت‌تر از او برای شیعیان ما زاده نشده است». این تعبیر از امام رضا(ع) درواقع به دلیل برکت عظیم ولادت امام جواد(ع) در تثبیت عقاید شیعیان و تقویت اصول امامت است که از سوی خداوند متعال در وجود با برکت این مولود شریف قرار داده شده بود. روایات مشابه دیگری نیز در منابع معتبر آمده است. در یکی از این روایات که در کتاب اعیان الشیعه نقل شده است، ابویحیای صنعانی از امام رضا(ع) نقل می‌کند که در مکه، حضرت موزی به فرزندشان امام جواد(ع) داده و فرمودند: «این مولودی است که در اسلام مانند او و برای شیعیان ما بابرکت‌تر از او زاده نشده است». با توجه به این روایات، به‌وضوح می‌توان دریافت امام رضا(ع) تولد امام جواد(ع) را نه تنها برکت بزرگی برای شیعیان، بلکه در راستای تحکیم پایه‌های اسلام و امامت دانسته‌اند.

برکت علمی و اعتقادی جوادالائمه(ع) در مسیر روشن شیعیان
این استاد حوزه و دانشگاه تصریح می‌کند: حضرت جوادالائمه(ع) با استقرار و تثبیت عقاید اصیل شیعه و ارتقای جایگاه امامت و شیعیان در جامعه اسلامی از جنبه‌های اعتقادی نیز نقشی اثرگذار ایفا کرد. پاسخ‌های جامع و مستدل آن حضرت در مباحث مربوط به امامت و پیروزی ایشان در مناظره با یحیی بن اکثم، ضربه‌ای مهلک به سلطنت عباسیان وارد کرد و مشروعیت خلافت آنان را زیرسؤال برد. افزون بر این، امام جواد(ع) با بهره‌مندی از علم و معرفت فراوان خود، باوجود سن کم توانست دانش عمیق و گسترده‌ای را برای شیعیان به ارث بگذارد و به ترویج علوم و معارف دینی بپردازد. امامی که وجود ایشان و امامتش در خردسالی به نبوت حضرت عیسی(ع) تشبیه شده است. امام رضا(ع) در پاسخ به شبهات وارده به سن کم امام جواد(ع) فرمود: «اگر حادثه‌ای برای من پیش آید، امام بعدی فرزندم ابوجعفر خواهد بود. اگر سن او را کم دانستید، بدانید خداوند، عیسی(ع) را در سنین پایین به رسالت برگزید». امام جواد(ع) نیز در پاسخ به برخی از یاران خود که به سن کم او برای امامت اعتراض داشتند، آن‌طور که در کافی نقل شده، فرمودند: «خداوند ممکن است کسی را در سن کم به نبوت بگمارد، همان‌طور که در امامت نیز چنین چیزی ممکن است». آن حضرت با ولادت و امامت خود مسیر صحیح امامت را برای شیعیان روشن کرده و آن‌ها را از تحیر و شک بیرون آورد و به سوی حقیقت هدایت کرد؛ زیرا افرادی مدعی امامت بودند. تولد امام جواد(ع) برای شیعیان برکتی عظیم بود که نه تنها سبب تداوم سلسله امامت، بلکه مانع انحرافات احتمالی از مسیر حق شد.

برکات علمی امام جواد(ع) برای همه مسلمانان
این پژوهشگر تاریخ و سیره اهل بیت(ع) توضیح می‌دهد: برکت امام جواد(ع) تنها محدود به شیعیان نبود، بلکه آن حضرت برای تمامی مسلمانان منبع برکت بود. با وجود سن کم، ایشان در عرصه علم و دانش، نقش چشمگیری ایفا کرد. امام جواد(ع) در محافل علمی و مناظرات دینی حضور می‌یافت و با بیانی شیرین و استدلالی محکم، توانست بسیاری از شبهات را برطرف و گره‌های علمی را باز کند. در این جلسات، ایشان توانست در برابر پرسش‌های سخت و چالش‌های جدی به‌خوبی پاسخ دهد و با علم و حکمت خویش، نظر بسیاری از علمای بنام زمان را جلب کند. امام جواد(ع) همچنین با بیان مسائل نوین و تبیین نکات دقیق دینی، به گسترش و عمق‌بخشی به آموزه‌های اسلامی کمک کرد و با پاسخ‌های صحیح و دقیق به شیعیانی که برای شناخت جانشین امام رضا(ع) از بغداد به مدینه آمده بودند، دانش و حقانیت خود را برای آنان اثبات کرد. 
حجت‌الاسلام ذاکری تصریح می‌کند: امام جواد(ع) در مناظرات علمی با علما و فقهای بزرگ جهان اسلام، نشان داد امامت نه تنها در مقام علم و دانش، بلکه در هدایت و تبیین احکام نیز نقشی اساسی دارد. ایشان در یکی از مناظرات خود درباره جای حد قطع دست دزد که در زمان معتصم عباسی اختلافاتی در مورد آن وجود داشت، با استناد به آیات قرآن کریم، حکم قطع چهار انگشت را بیان کرد. این موضع‌گیری علمی، توجه بسیاری از علمای زمان را جلب کرد �� موجب شد بسیاری از مسائل دینی به‌طور صحیح و روشن تبیین شوند. از دیگر موارد برکت علمی امام جواد(ع) می‌توان به مناظرات ایشان با ابن اکثم اشاره کرد که در کتب حدیثی نظیر کافی نقل شده است. در این مناظرات، امام جواد(ع) با استدلال‌های قوی و علمی خود، بسیاری از مسائل پیچیده دینی را حل و فصل کردند و نظر بسیاری از علمای مخالف را تغییر دادند. تولد امام جواد(ع) برکت‌های علمی بسیاری برای مسلمانان به ارمغان آورد. ایشان با طرح مباحث جدید و تبیین مسائل فقهی و دینی، تأثیر زیادی بر رشد علمی جامعه اسلامی داشتند و آثار علمی به‌جا مانده از آن حضرت، همچنان در توسعه و پیشرفت علوم اسلامی نقش‌آفرین است.

خبرنگار: مریم احمدی شیروان