در بخشی از این وصیت مهم آمده است: «يا بُنَيَّ مَن قَنَعَ بِما قُسِمَ لَهُ استَغنى» فرزندم، بی‌نیاز آن انسانی است که در زندگی قانع باشد. در روایات ما اگر کسی پول فراوانی داشته باشد اما حریص باشد، غنی نیست. سایر ائمه(ع) نیز رهنمودهای فراوانی درخصوص قناعت و بی‌نیازی داشته‌اند. به طور نمونه امام باقر(ع) قناعت را نوعی غنا و بی‌نیازی دانسته و می‌فرماید: «منْ قَنِعَ بما رزقه اللهِ فَهُوَ مِنْ أُغْنِی النَّاس» كسی كه به آنچه خداوند روزی او كرده است، قانع باشد، جزو بی‌نیازترین‌هاست.
برای بررسی پیوند قناعت با دیگر فضائل اخلاقی و تبیین پیامدهای حاصل از آن به‌ویژه اثر آن در اقتصاد مقاومتی با حجت‌الاسلام دکتر مرتضی رخیده، مدرس دانشگاه و اقتصادپژوه همکلام شدیم. ایشان بر این باور است یکی از مهم‌ترین شاخص‌های اقتصاد مقاومتی داشتن روحیه قناعت در جامعه اسلامی است و اگر گنج ارزشمند قناعت را در زندگی بیشتر به‌ کار گیریم، بر تمامی مشکلات اقتصادی خود غلبه خواهیم کرد.

قناعت؛ ثروتی بی‌پایان در زندگی اسلامی
دکتر رخیده با بیان اینکه قناعت و كفاف در زندگی، یكی از سفارش‌های اقتصادی اسلام است، می‌گوید: ریشه زیاده‌روی در مصارف، نداشتن روحیه قناعت و چشم طمع دوختن به مال دیگران و آرزومندی رسیدن به داشته‌های دیگران است. روحیه قناعت یکی از مهم‌ترین شاخص‌های مصرف در اقتصاد مقاومتی است، بدین صورت با روحیه قناعت می‌توان کمبود‌ها و فشار‌های ناشی از تحریم‌ها را تحمل کرد و پشت سر گذاشت. در روایات اسلامی نیز بر قناعت و داشتن روحیه قناعت تأکید شده است. در میزان الحکمه روایتی از رسول خدا(ص) آمده است که حضرت می‌فرماید: «القناعةُ مالٌ لایَنفَدُ» قناعت ثروتی تمام‌‌ناشدنی است. بر این اساس، قناعت سرمایه بزرگی است که انسان را از هلاكت و بدبختی نجات می‌بخشد و به سرمنزل مقصود می‌رساند. شاید به همین علت امام علی(ع) «حیات طیبه» را به قناعت تفسیر می‌كند. در روایتی نقل شده در میزان‌الحکمه وقتی از آن حضرت درباره معنای زندگی پاكیزه سؤال شد، فرمود: آن زندگی، قناعت است.
ایشان به روایتی از امام صادق(ع) درخصوص راه کسب قناعت نیز اشاره و بیان می‌کند: حضرت در روایتی فرمودند: «به ناتوان‌تر از خودت بنگر و به توانگر از خویش منگر؛ زیرا این كار، تو را به آنچه قسمت تو شده است، قانع می‌کند». قناعت در امور مالی و فعالیت‌های اقتصادی از اهمیت خاصی برخوردار است و در روند كار و زندگی انسان تأثیر بسزایی دارد. اگر انسان با روحیه قناعت زندگی كند، به عزت دست می‌یابد. همچنان که در میزان الحکمه و در روایتی از امیرالمؤمنین(ع) داریم: «هیچ توانگری، بی‌نیازكننده‌تر از قناعت نیست». در مقابل نیز اگر قناعت نباشد، هر چه انسان ذخیره كند، فایده‌ای ندارد. حضرت علی(ع) در روایت دیگری فرموده است: «كسی كه اندک قانعش نكند، مال زیاد سودش ندهد». قناعت آثار مهم و ارزشمندی همچون بی‌نیازی، استقلال، عزت، خودباوری و خلاقیت دارد و هر یک از این امور سبب مقاومت در برابر فشارها و ناملایمات اقتصادی، تحریم‌ها و برنامه‌های ظالمانه دشمنان خواهد شد.

راهی به سوی عزت و مقاومت در برابر چالش‌ها
این استاد حوزه و دانشگاه ادامه می‌دهد: بی‌نیازی، استقلال، عزت، خودباوری، خلاقیت و... از آثار مهم قناعت است که سبب مقاومت در برابر فشارها و ناملایمات اقتصادی و تحریم و برنامه‌های ظالمانه دشمنان می‌شود. قناعت را از آسان‌ترین و راحت‌ترین الگوها و ابزارها برای رسیدن به اقتصاد مقاومتی می‌دانیم، چرا که روحیه قناعت سبب آرامش روحی و فکری می‌شود. آن هم در شرایطی که دشمنان اسلام به وسیله تحریم‌های اقتصادی به دنبال برهم زدن آرامش روحی و روانی جامعه اسلامی هستند. در حکمت 371 نهج‌البلاغه، امیرالمؤمنین(ع) فرموده است: «هیچ گنجی، بی‌نیازكننده‌تر از قناعت و هیچ مالی در فقرزدایی، از بین برنده‌تر از رضایت دادن به روزی نیست و كسی كه به اندازه كفایت از دنیا بهره‌مند باشد، به آسایش دست می‌یابد و آسوده خاطر می‌شود، در حالی كه دنیاپرستی، كلید دشواری و مركب رنج و گرفتاری است».
دکتر رخیده به اصل مهم تناسب میان مصرف و درآمد نیز اشاره کرده و توضیح می‌دهد: بدیهی است مصرف بیش از درآمد، موجب فقر و محرومیت و برعکس مصرف متناسب با درآمد و پس‌انداز و سرمایه‌گذاری موجب رشد و پیشرفت روزافزون است. قرآن كریم در آیه7 سوره طلاق در این باره فرموده است: «بر توانگر است كه از دارایی خود هزینه كند و هر كه روزی او تنگ باشد، باید از آنچه خدا به او داده خرج كند. خداوند هیچ كس را جز به قدر آنچه به او داده است، تكلیف نمی‌كند، خداوند به‌زودی پس از دشواری آسانی فراهم می‌كند».

همدلی در قناعت در سایه آموزه‌های اسلامی
این استاد اقتصاد در مورد تناسب مصرف با وضع عمومی اقتصاد نیز توضیحاتی خواندنی دارد و عنوان می‌کند: از نکات مهم بایسته‌های مصرف به‌خصوص در وضعیتی که نیاز به قناعت وجود دارد و اقتصاد مقاومتی حاکم است، توجه به وضع عمومی مردم كشور و سطح زندگی آن‌هاست. گاهی وضع اقتصادی جامعه به‌گونه‌ای است كه نیاز‌های اساسی افراد تأمین می‌شود، همه رفاه نسبی دارند و كشور در زمینه تولید با مشكلی روبه‌رو نیست. در این صورت، استفاده از تمام نعمت‌ها و مواهب الهی در چارچوب مقررات اسلامی، مطلوب و پسندیده است اما اگر به خاطر تحریم‌های اقتصادی دشمنان اسلام، وضع اقتصادی جامعه و عموم مردم دچار مشكل شده باشد، با توجه به فرهنگ و معارف اسلامی، منطقی و شایسته نیست عده‌ای به تجمل‌گرایی رو آورند. به این اصل در آموزه‌های اسلامی و روایی توصیه بسیاری شده است. به طور نمونه در وسائل‌الشیعه و در روایتی از امام صادق(ع) آمده است ‌ایشان هنگام خشكسالی و قحطی در مدینه به كارگزار خود دستور داد گندم ذخیره منزل را در بازار بفروشد و مانند سایر مردم به صورت روزانه خرید كند و از آن به بعد نان منزل حضرت را تركیبی از گندم و جو قرار دهد. آن حضرت در بیان علت این كار فرمود: ما خوش نداریم نان مرغوب بخوریم درحالی‌که مردم نان جو می‌خورند. از این حدیث به‌خوبی فهمیده می‌شود توجه به وضع اقتصادی جامعه یکی از ضرورت‌ها و بایسته‌های مصرف است.

معنویت در مصرف، قناعت و همدلی برای دستیابی به اقتصاد مقاومتی
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی یادآور می‌شود: در دین اسلام به مصرف با انگیزه معنوی نیز توصیه زیادی شده است. ایشان توضیح می‌دهد: در آیه138 سوره بقره با کوتاه‌ترین و رساترین بیان آمده است «هر کاری که با انگیزه معنوی انجام گیرد رنگ خدایی پیدا می‌کند». با توجه به چنین انگیزه‌ای، شخص ممکن است کمتر مصرف کرده و قناعت پیشه کند تا اضافه استفاده خود را صرف محرومان کند و چنین فردی ممکن نیست شب سیر به بستر برود، در حالی که همسایه او گرسنه است. یکی از مهم‌ترین عوامل پیشبرد اقتصاد مقاومتی علاوه بر قناعت، همدلی و همدردی میان اعضای جامعه است که با ترویج معنویت در همه جوانب ازجمله مباحث اقتصادی بدست می‌آید. معنوی‌سازی مصرف، یکی دیگر از راهبرد‌ها و بایسته‌های اقتصاد مقاومتی است که با آن از آفت‌هایی مثل تجمل‌گرایی و مصرف‌زدگی جلوگیری می‌شود. در مکارم الاخلاق و در روایتی پیامبر گرامی اسلام(ص) به ابوذر غفاری می‌فرماید: «شایسته است در انجام هر کاری حتی خوابیدن و خوردن انگیزه الهی داشته باشی». بر این اساس، مصرف کالا‌ها و خدمات با این قصد که انسان توانایی و نشاط لازم را برای کسب دانش و معرفت داشته باشد تا خالق خود را بهتر بشناسد و به عبادت و بندگی او بپردازد و هر چه بهتر مسئولیت‌های فردی و اجتماعی خود را انجام دهد، هم برطرف‌کننده نیاز‌های مادی انسان است و هم موجب تعالی روح و کمال انسانی می‌شود. 
دکتر رخیده تصریح می‌کند: اسلام می‌کوشد انسان را به‌گونه‌ای تربیت کند که تمام حرکات و فعالیت‌هایش، او را به هدف نهایی آفرینش، یعنی مقام قرب الهی و کسب رضایت حق تعالی نزدیک کند. با قناعت و تقویت انگیزه‌های معنوی و الهی در الگوی مصرف، بسیاری از مشکلات اقتصادی و کمبود‌های ناشی از افزون‌طلبی و رقابت در مصرف از بین می‌رود و روحیه همدردی با محرومان، قناعت و صرفه‌جویی، به صورت یک ارزش با فرهنگ عمومی همراه می‌شود. در این صورت است که رسیدن به اهدافی همچون استقلال اقتصادی، خودکفایی و عدالت اجتماعی ممکن می‌‌شود.

خبرنگار: مریم احمدی شیروان