پرندگان یکی از قربانیان اصلی قاچاق حیوانات به شمار ‌می‌روند و گروهی که در مناطق گرمسیری زندگی می‌کنند، به دلیل تنوع رنگ و جذابیت ظاهری، نخستین‌های فهرست گونه‌های قاچاق شده قرار دارند.
برخی از این پرنده‌ها مسیر‌های قاچاق حیات وحش را طی کرده و بین چندین قاره جابه‌جا می‌شوند تا انسان‌ها، حیوانی در منزل خود داشته باشند. بخشی از پرندگان محموله‌های قاچاق شده به دلیل شیوه بد حمل ونقل، در مسیر جان می‌دهند و هیچ‌گاه به مقصد نمی‌رسند. گروهی نیز به دلیل شرایط نامناسب نگهداری، مدت کوتاهی در قفس منازل دوام آورده و در نهایت تلف می‌شوند.سرنوشت پرندگان قاچاق شده بسیار غمبار است اما به نظر می‌رسد برای این تخلف، برنامه مناسبی نداریم.

پل ارتباطی قاچاق پرندگان
مدیرعامل انجمن آوای بوم ایران به ما می‌گوید: علاوه بر قوانین موجود در کشور در این رابطه، ایران از سال ۱۳۵۴ تاکنون عضو کنوانسیون بین‌المللی سایتس( CITES) است و از سوی این کنوانسیون قوانین و مقرراتی برای پیشگیری از نقل و انتقال و تجارت گونه‌های جانوری و گیاهی وحشی در حال انقراض وضع شده است و آنچه در توان سازمان محیط ‌زیست و اداره کل‌های محیط زیست‌های استان‌هاست انجام می‌شود، اما واقعیت این است که به دلیل محدودیت نیرو و نبود امکانات زیرساختی در کشور، این سازمان در حوزه نظارت با مشکل مواجه است و این ضعف نظارتی ایران را به یکی از کشور‌هایی تبدیل کرده که از آن به‌عنوان پل خرید و فروش پرندگان قاچاق استفاده می‌شود.
ایمان ابراهیمی می‌افزاید: برخی از پرندگانی که از طریق قاچاق خرید و فروش می‌شوند از طبیعت کشور‌های هند و پاکستان زنده‌گیری و از طریق ایران به صورت زمینی به عراق منتقل می‌شوند و به بازار‌های کشور‌های اروپایی راه پیدا می‌کنند. بنابراین ایران نه تنها به عنوان یکی از بازار‌های خرید و فروش پرندگان قاچاق در دنیا مطرح است، بلکه به عنوان پل ارتباطی قاچاق پرندگان هم در بین کشور‌ها شهرت دارد.

نبود امکانات زیرساختی
این کارشناس حفاظت پرندگان با اشاره به نبود زیرساخت‌های لازم برای تشخیص پرندگان قاچاق و غیر قاچاق در کشور ادامه می‌دهد: در همه کشور‌ها این قانون وجود دارد که اگر پرنده‌ای در نسل‌های متمادی یعنی بیش از هفت نسل در اسارت بوده، زادآوری کرده است دیگر امکان برگرداندن او به طبیعت نیست و می‌تواند با دریافت شناسنامه به‌صورت قانونی در کشور‌ها خرید و فروش شود. ولی نبود امکانات زیرساختی تا حد قابل توجهی دست سازمان محیط زیست برای برخورد قانونی با متخلفان را بسته است؛ چرا که بیشتر متخلفان مدعی هستند پرندگانی که در اختیار دارند در اسارت زادآوری کرده است در حالی که اگر سازمان محیط زیست امکان آزمایش این پرندگان (با استفاده از کیت‌های مخصوص تست دی. ان.‌ای این پرندگان) را داشت، مشخص می‌شد این پرندگان در طبیعت زاد و ولد کرده یا از طریق قاچاق وارد بازار فروش پرندگان زینتی شده‌اند.
ابراهیمی توضیح می‌دهد: در سایر کشور‌ها با استفاده از کیت آزمایش دی. ان.‌ای پرندگان تست می‌شود و در صورتی که نسل‌های متمادی پرنده مورد نظر در اسارت زاد و ولد کرده باشد، زیر پوست پرنده یک تراشه الکترونیکی بسیار کوچک به نام چیپسِت( Chipset)
قرار می‌گیرد و با هزینه اندکی شناسنامه‌ای با شماره همان چیپسِت برای او صادر می‌شود، اما به دلیل نبود این زیرساخت‌ها در ایران بیشتر قاچاقچیان ادعا می‌کنند پرنده آن‌ها در اسارت زادآوری کرده است و سازمان حفاظت از محیط زیست به سختی می‌تواند جرم آن‌ها را اثبات کند و در واقع تلاش محیط‌‌بانان ما در بسیاری از اداره‌های کل حفاظت از محیط زیست استان‌ها در مورد برخورد با قاچاقچیان پرندگان زینتی مثمر ثمر نیست.

مبادی قاچاق
وی در پاسخ به این پرسش که پرندگانی همچون مینا، کاسکو و ماکائو چگونه و از کدام کشور‌ها وارد بازار‌های پرنده فروشی ایران می‌شوند، می‌گوید: این پرندگان که معروف‌ترین آن‌ها طوطی خاکستری یا همان کاسکو است در شرایطی بسیار بد و غیر استاندارد از مرز‌های پاکستان وارد استان‌های شرقی کشور می‌شود و طبق گزارش‌های بین‌المللی از هر ۱۰ طوطی خاکستری که از طبیعت صید می‌شود، تنها یک کاسکو سالم به دست مشتری می‌رسد و ۹ پرنده دیگر در مسیر قاچاق تلف می‌شوند، اما با توجه به قیمت بالای این پرنده در کشور‌های مختلف به‌ویژه کشور‌های توسعه یافته در نهایت برای قاچاقچیان صرفه اقتصادی دارد و به صید قاچاق آن‌ها ادامه می‌دهند. البته وقتی پرنده از طبیعت گرفته می‌شود برای محیط زیست مرده محسوب می‌شود و با توجه به اینکه این پرندگان از چرخه محیط زیست حذف شده‌اند، تفاوتی بین تلف شدن پرنده در مسیر قاچاق یا قفس نیست.

تجارت پرسود طوطی خاکستری
مدیرعامل انجمن آوای بوم ایران یادآور می‌شود: محل زندگی کاسکو که در دنیا با نام طوطی خاکستری معروف است مرکز آفریقاست که طبق قوانین سایتس و دیگر کنوانسیون‌های حمایت از پرندگان در فهرست گونه‌های حفاظت شده است و خرید و فروش و تجارت آن‌ها ممنوع شده، برای قاچاقچیان پرندگان کشور‌های مختلف به تجارتی پُرسود تبدیل شده و در خطر انقراض است.ابراهیمی با اشاره به گروه‌های مختلف پرندگانی که به صورت غیر مجاز از محیط زیست کشور‌های آسیایی صید و از طریق ایران به کشور‌های عربی و از طریق عراق به کشور‌های غربی قاچاق می‌شوند، می‌گوید: این پرندگان علاوه بر کاسکو و میکائو شامل برخی از گونه‌های مرغ مینا که بومی محیط زیست پاکستان هستند می‌شود که از مرز‌های شرقی کشور وارد و به کشور‌های مقصد قاچاق می‌شوند.
وی ادامه می‌دهد: برخی از پرندگان مهاجر از جمله «سهره طلایی» نیز به صورت غیر قانونی از محیط زیست ایران صید می‌شود که علاوه بر مشتریان داخلی خارج از کشور نیز به‌ویژه در کشور‌های حاشیه خلیج فارس مشتریان زیادی دارد به همین دلیل هر ساله با ورود این پرندگان به کشور صید و قاچاق آن‌ها نیز آغاز می‌شود.به گفته این کارشناس حفاظت پرندگان، «طرقه چکاوک » نیز از دیگر پرندگان مهاجری است که فصل بهار و تابستان برای زاد و ولد وارد کشور ما می‌شوند و متأسفانه تعداد زیادی از آن‌ها توسط قاچاقچیان پرندگان صید می‌شود. پرندگان شکاری همچون «بالابان» که از محیط زیست ایران صید می‌شود نیز بازار پرفروشی در دنیا دارد و قاچاق این پرنده شکاری موجب کاهش جمعیت آن‌ها در محیط زیست کشور شده به طوری که دیدن «بالابان» حتی برای کارشناسان محیط زیست هم آرزو شده است.

فریدونکنار ؛ بازار بین‌المللی قاچاق پرندگان آبزی
ابراهیمی ادامه می‌دهد: صید پرندگان در خطر انقراض آبزی در فریدونکنار  نیز یکی از چالش‌های اساسی محیط زیست ایران است. به طوری که در ۳۰ استان موفقیت چشمگیری در پیشگیری از صید پرندگان آبزی داشته‌ایم، اما فریدونکنار  به نامی آشنا برای کلکسیون‌دار‌های متخلف بین‌المللی گونه‌های در خطر انقراض تبدیل شده است، چرا که هر ساله چندین گونه در خطر انقراضِ مسیر مهاجرتی آسیا به آفریقا از جمله «غاز پیشانی‌سفید کوچک» و«عروس غاز» از فریدونکنار  عبور می‌کنند و متأسفانه طی همان مدت کوتاه بدونِ برخورد جدی توسط قاچاقچیان صید و خرید و فروش می‌شوند و این مسئله وجهه بین‌المللی بدی برای کشور دارد.
وی در پاسخ به این پرسش که قاچاقچیان پرندگان زینتی بیشتر در کدام استان‌ها فعالیت دارند، اظهار می‌دارد: بسته به گونه پرندگان و اینکه از کجا وچگونه صید می‌شوند، متفاوت است. به عنوان نمونه قاچاق پرندگان شکاری بیشتر از مرز‌های استان‌های شمالی و جنوبی کشور اتفاق می‌افتد، در صورتی که پرندگان آوازخوان و سخنگو از مرز‌های استان‌های شرقی قاچاق می‌شوند.

همسایگی با بازار بزرگ قاچاق حیات وحش
به گفته ابراهیمی کشور‌های جنوب خلیج فارس از جمله عربستان، امارات متحده و به‌ویژه عمان، کشور‌هایی هستند که گام‌های بزرگی در زمینه مقابله با خرید و فروش پرندگان و به طور کلی جانداران حیات وحش برداشته‌اند، اما اوضاع همسایگان غربی و شرقی ما به مراتب بدتر از ماست، به طوری که عراق به یکی از بازار‌های بزرگ قاچاق و خرید و فروش حیات وحش در دنیا تبدیل شده و یکی از بدشانسی‌های ما در این زمینه، همسایگی با این کشور است که موجب شده از ایران به عنوان پل انتقال پرندگان قاچاق استفاده کند.
مدیرعامل انجمن آوای بوم ایران در پاسخ به ارزیابی عملکرد سازمان حفاظت از محیط زیست در حوزه مقابله با قاچاق پرندگان اظهار می‌دارد: در ایران بخش بزرگی از مسئولیت‌های حفاظت از محیط‌زیست به این سازمان محول شده است. درحالی که ساختار محیط‌زیست، ساختار بسیار کوچکی است که در کل کشور بین ۸تا۱۰ هزار نیرو دارد و این یک واقعیت است که با نیروی انسانی و امکانات محدود نمی‌توان از این سازمان انتظار معجزه داشت.

انتقاد از نگاه دولت
ابراهیمی ادامه می‌دهد: انتقاد به وضعیت محیط‌زیست کشور بیش از آنکه متوجه سازمان حفاظت از محیط‌‌زیست باشد، معطوف به نگاه دولت نسبت به این سازمان است و تا زمانی که دولت در حوزه تأمین نیروی انسانی و تجهیزات نگاه واقع‌گرانه‌ای به تقویت نیروی انسانی متخصص و به روز کردن تجهیزات این سازمان نداشته باشد، نمی‌توان وضعیت موجود را تغییر داد.
به گفته وی در حال حاضر اولویت این سازمان حول محور مقابله با آلودگی هوا و ساماندهی پسماند‌ها قرار گرفته است و در واقع نیرویی برای مقابله با موضوعاتی همچون قاچاق پرندگان نمانده است. بنابراین با وجود آنکه ساعت‌ها می‌توان از عملکرد سازمان حفاظت از محیط زیست کشور انتقاد کرد، واقعیت این است که با توجه به وضعیت نیروی انسانی، امکانات و تجهیزاتی که این سازمان در اختیار دارد، نمی‌توان انتظاری بیش از این داشت.