به گزارش آستان‌نیوز، در طول تاریخ، نور و روشنایی در حرم مطهر امام رضا(ع) تنها به معنای روشنی بخشیدن به فضا نبوده بلکه نمایانگر هزاران دل عاشق و ارادتمندی است که شمع‌ها را به امید اجابت دعا و نزدیک شدن به ساحت مقدس امام مهربانی‌ها روشن کرده‌اند و هر شعله‌ای که در این بارگاه مقدس زبانه کشیده، گویی نوری از عشق و ایمان زائرانی بوده که به آسمان‌ها راه ‌یافته است. از قدیم‌الایام، زائران حرم مطهر رضوی با نذورات خود، شمع‌هایی را برای روشنایی دل‌ و جانشان در این حرم منور روشن می‌کردند، این شمع‌ها که هر یک نمایانگر دعایی، نذری و یا آرزویی بودند، روشنایی حرم مطهر را در تاریکی شب‌ها تأمین می‌کردند.
همچنین تأمین روشنایی اماکن متبرکه رضوی و بیوتات آن، از گذشته‌های دور مورد توجه زائران و ارادتمندان به ساحت قدسی امام ‌رضا(ع) بوده است. در این ارتباط در اغلب وقف‌نامه‌ها، رقباتی از موقوفات آستان قدس رضوی برای مصرف روشنایی حرم مطهر و سایر اماکن تعیین شده که بیان‌کننده علاقه و دلبستگی فطری مردم به این منبع نور قدسی است.
درگذشته، هزینه روشنایی حرم مطهر و صحن‌ها، بست‌ها، مساجد، بازارچه‌های اطراف و متصل به صحن‌ها از محل موقوفات مختص به روشنایی تأمین می‌شد.

تأمین روشنایی حرم مطهر با شمع 
بر اساس این گزارش، در گذشته بخشی از روشنایی حرم از طریق غرفه‌های کوچک بالای صفه‌ها تأمین می‌شد و قسمتی از فضای حرم و اماکن متبرکه را نیز با افروختن شمع و سایر وسایل ابتدایی مانند مشعل روشن می‌کردند. بعدها به ‌مرور روشن ‌کردن شمع در حرم مطهر و رواق‌ها توسط زائران به‌ عنوان ادای نذر انجام می‌شد.
 در رواق‌ها و بیوتات چلچراغ‌هایی نصب بود که شمع را در آن جای می‌دادند و روشن می‌کردند، در واقع روشن‌ کردن شمع  کار مقدسی بود و هر کسی سعی می‌کرد چراغی روشن کند تا روشنایی اماکن متبرکه تأمین شود و زائران با آسایش بیشتر به عبادت و زیارت بپردازند.
بسیاری از زائران هنگام تشرف، تعدادی شمع همراه داشتند. در آن دوره‌ها، شمع‌فروشی نیز در جوار حرم مطهر رونق فراوانی داشت تا جایی که از سوی آستان قدس رضوی برای این منظور کارگاه شمع‌سازی ایجاد شده بود، این کارگاه انواع شمع‌ها را برای مکان‌های مختلف حرم مطهر و قرار گرفتن در شمعدان‌های نقره یک شاخه و چند شاخه مثل چلچراغ‌ها و... می‌ساخت. در همین دوران انواعی از چلچراغ‌ها نیز توسط افراد مختلف نظیر امین‌السلطان، شجاع‌الدوله، رکن‌الدوله، حسام‌السلطنه و... وقف حرم مطهر شده بود. معروف‌ترین این چلچراغ‌ها، چلچراغ شاهی بود که توسط ناصرالدین‌شاه قاجار وقف حرم مطهر شد، البته این امر از دوره صفویه شکل گرفت و در دوره افشاریه طبق آیین‌نامه‌ای که در طومار علی‌شاهی آمده، روشنایی حرم مطهر جزو مهم‌ترین و نخستین مصارفی بوده که بر آن تأکید فراوانی هم شده است. از وظایف اصلی خدمه در همین دوران، مراقبت از شمع‌ها و چراغ‌ها بود که طبق اسناد این خدمت را شاه‌عباس صفوی نیز انجام می‌داده است. در این‌ رابطه، «اسکندر بیگ ترکمان» صاحب اثر عالم‌آرای عباسی، در سفر شاه‌عباس صفوی در سال ۱۰۰۸ق به خراسان می‌نویسد: «حضرت ظل‌اللهی در مشهد مقدس نزول اجلال خادمی و فراشی حرم محترم مفتخر و مباهی بودند» که منظور انجام خدمت روشنایی او در مدت حضورش در مشهد بوده است.

راه‌اندازی نخستین کارخانه چراغ ‌برق کشور برای حرم منور
روشنایی حرم مطهر امام رضا(ع) در سال‌های بعد و با ورود برق به ایران، دچار تحولاتی شد و متولیان آستان قدس رضوی برای تأمین روشنایی حرم مطهر رضوی و بیوتات به فکر استفاده از کارخانه چراغ ‌برق افتادند.
نخستین کارخانه چراغ ‌برق کشور در زمان سلطنت مظفرالدین‌شاه قاجار خریداری و تقدیم آستان قدس رضوی شد. در واقع برادران رضایف که از مهاجران مسلمان قفقاز بودند، نخستین دستگاه مولد ابتدایی برق را از روسیه خریداری کرده و به مشهد آوردند. این مولد الکتریسیته که با سوخت زغال‌سنگ به قدرت ۱۲ اسب بخار و ولتاژ ۱۱۰ ولت مستقیم کار می‌کرد، توسط حیدر عمو اوغلی در کوچه‌ای واقع در بست علیا یا همان بالاخیابان کنونی که بعدها به کوچه چراغ‌ برق معروف شد، نصب و در سال ۱۲۷۹ شمسی به بهره‌برداری رسید. چند سال بعد و در پی دایر شدن برق در مجموعه حرم مطهر و آستان قدس رضوی، برخی از قسمت‌ها و مردم شهر مشهد به‌ ویژه خیابان‌های منتهی به حرم مطهر نیز با مساعدت آستان قدس رضوی، از این نعمت برخوردار شدند و در نتیجه آن انواع وسایل روشنایی که در گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفت به موزه آستان قدس رضوی انتقال یافت و در معرض دید علاقه‌مندان قرار گرفت. اما اکنون نورآرایی بارگاه امام مهربانی‌ها و اماکن متبرکه آن با جلوه‌ و شکوه خاصی انجام می‌شود تا زائران و شیفتگان حضرتش بتوانند در پرتو انوار فروزان با آرامش، حظ معنوی زیارت را در حرم علی بن موسی الرضا(ع) تجربه کنند.

خبرنگار: حلما یساقی