برای پی بردن به راز و رمز و دلیل اهمیت این آیه شریف با آیت‌الله حاج سید مصطفى حسینی همکلام شدیم. توضیحات این مفسر قرآن کریم و عضو مجمع جامعه مدرسین حوزه علمیه قم را در ادامه می‌خوانید.

مؤمنان همیشه پیروز هستند
آیت‌الله حسینی در ابتدا با بیان اینکه یکى از وعده‌‌ها و سنت‏هاى الهى، نصرت و دفاع از مؤمنان است، می‌گوید: خداوند این دفاع و حمایت را به عنوان یک حق بر خود لازم فرموده و در آیه 47 سوره روم بیان کرده «و کان حَقّاً علینا نَصرالمؤمنین». البته معناى دفاع و نصرت الهى، همیشه دفاع و نصرت فورى و کوتاه‌مدت نیست، بلکه دفاع درازمدت را نیز شامل مى‏‌شود، زیرا در آیات دیگر مانند آیه83 سوره قصص مى‏فرماید: «والعاقبة للمتّقین». به بیانی ممکن است در یک درگیرى و جنگ، مؤمنان به ظاهر شکست بخورند ولى اهداف و تفکر آنان پیروز شود.
ایشان به شأن نزول این آیه نیز اشاره کرده و ادامه می‌دهد: علامه طباطبایی(ره) در تفسیر المیزان بیان فرموده آیه شریف 38 سوره حج که در دیدار رهبر معظم انقلاب نیز نصب‌العین شده بود، مقدمه‌ای برای جهاد در راه خداست. در آغاز اسلام، مشرکان مکه، مسلمانان را به‌شدت آزار و شکنجه می‌کردند و پیامبر(ص) آنان را به صبر فرا می‌خواند. عمار و پدرش یاسر و مادرش سمیه همگى مسلمان شده بودند اما مشرکان این خانواده مسلمان را آزار می‌دادند. وقتی هوا گرم می‌شد آن‌ها را روى ریگ‌هاى داغ مکه می‌آوردند و به انواع روش‌ها شکنجه‌‌ها مى‌کردند. در روایات داریم رسول خدا(ص) بر آنان مى‌‌گذشت و با این جملات دلدارى داده و به آن‌ها مى‌‌فرمود اى خاندان یاسر، بردبارى پیشه کنید که منزلگاه شما بهشت است، چرا که ایشان هنوز مأمور به جهاد و مبارزه نشده بود. رفتار دشمنان با جناب بلال حبشی پس از مسلمان شدن نیز بسیار خشن بود. آن‌ها هر روز او را در زیر آفتاب شکنجه می‌کردند اما بلال استقامت می‌کرد و دست از عقیده توحیدی و ایمانش به نبوت پیامبر(ص) برنمی‌داشت. تا اینکه پس از هجرت، این آیه نازل و به مسلمانان اجازه داده شد جهاد کرده و در برابر مشرکان از خود دفاع کنند. 

اجازه جهاد برای دفاع
این مفسر قرآن کریم اضافه می‌کند: پیامبر گرامی اسلام(ص) و مسلمانان برای دعوت به‌سوی خداوند و صبر در برابر اذیت و آزار قریش و دشمنان فرمان داشتند اما هنگامی که قریش همچنان به‌شدت و زیاده‌روی در آزار و اذیت و ظلم به مسلمانان ادامه داد، آنگاه آیات سوره حج نازل شد. این آیات نخستین آیاتی هستند که به مسلمانان اجازه می‌داد با کسانی که به ایشان ظلم کرده و از خانه‌هایشان بیرون می‌کنند، بجنگند. در 13سال اول اقامت پیامبر(ص) در مکه، فقط عقاید اسلام بیان می‌شد و اجازه مبارزه و دفاع از سوی خداوند داده نشده بود اما این وضع با هجرت پایان یافت.
آیت‌الله حسینی به آیه 39 سوره حج نیز اشاره کرده و توضیح می‌دهد: پس از آیه 38 و در آیه بعدی خداوند فرموده است «أُذِنَ لِلَّذينَ يُقاتَلونَ بِأَنَّهُم ظُلِموا وَإِنَّ اللَّهَ عَلى نَصرِهِم لَقَدير» یعنی به کسانی که جنگ بر آنان تحمیل شده، اجازه جهاد داده شده است، چرا که مورد ستم قرار گرفته‌اند و خدا بر یاری آن‌ها تواناست. پس از این، پیامبرگرامی اسلام(ص) با کفار جهاد و از خود دفاع می‌کرد. حتی در روزهای پایانی عمر شریف خود هم سپاهی به رهبری اسامه بن زید برای دفاع در برابر حملات امپراتوری روم معین کرد.

خداوند یاور و مدافع مؤمنان است
عضو مجمع جامعه مدرسین حوزه علمیه قم توضیح می‌دهد: اگرچه مخاطب آیه38 سوره مبارکه حج، مسلمانان آن زمان هستند اما به‌قول نویسندگان روش‌شناسی تفسیر قرآن، مورد نزول مخصص نیست و بر اساس استناد آن قاعده، آیه کریمه را به غیر هم می‌توان اختصاص داد و قاعده‌ای کلی است برای تمام مسلمانان و افرادی که می‌توانند اهل جهاد و مبارزه باشند. این آیه نکات ادبی جالبی هم دارد. جمله‌ای اسمیه است یعنی قطعاً خداوند دفاع می‌کند. یدافع نیز فعل مضارع است و یعنی این دفاع دائمی است. خداوند متعال دفاع می‌کند و قطعاً از مؤمنان دفاع می‌کند. البته یدافع از باب مفاعل و طرفینی است. یعنی شرط دفاع خدا این است خود افراد هم همت و حرکت کنند و اگر در خانه‌های خود بنشینند خداوند متعال به تنهایی دفاعی نخواهد داشت. گر چه خداوند قادر است تمام کارها را انجام دهد اما بنا نیست همه کارها را خودش انجام دهد. خدا کمک می‌کند اما شرطش این است مسلمانان بخواهند. همچنان که در آیه 11 سوره رعد آمده است «إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهم» خداوند حال هیچ قومی را دگرگون نخواهد کرد تا زمانی که خود آن قوم حالشان را تغییر دهند. از شما حرکت، از خدا برکت. باید تا مقداری که توان داریم از نظر عده و عُده مقابل دشمن بایستیم، آن‌گاه خداوند متعال هم دفاع خواهد کرد. همان‌طور که پیغمبر خدا(ص) در جنگ‌ها با اینکه مسلمانان اندک بودند، استقامت می‌کرد و در برابر دشمنان زیادی قرار می‌گرفت و در نهایت آنان را مغلوب می‌کرد. در روایات داریم پیغمبر خدا(ص) در جنگ بدر آن‌قدر برای پیروزی مسلمانان دعا کرد که ردای مبارکش از دوشش افتاد. به بیانی تمام عوامل باید باشد، هم سلاح و هم صلاح تا خداوند متعال هم یاری کند.

کافران ناسپاس، دشمنان جبهه حق
آیت‌الله حسینی تصریح می‌کند: امروز به فرموده رهبر معظم انقلاب در شرایطی خاص و در جنگ ترکیبی قرار داریم. جنگی که حمله به باورهای دینی و سیاسی و هجوم از تمامی اطراف است. جنگ اقتصادی، جنگ فرهنگی، جنگ نرم و... همه در میدان آمده و این مسلمانان و شیعیان هستند که باید خود را از هر نظر آماده و حرکت کنند و در صورت مسامحه، اسلام سیلی خواهد خورد. همچنان که رهبر کبیر انقلاب امام خمینی(ره) فرموده است «اگر خدای نخواسته اسلام در ایران سیلی بخورد، بدانید که در همه دنیا سیلی خواهد خورد و بدانید که به این زودی دیگر نمی‌تواند سرش را بلند کند». اگر امروز مردم از اسلام و تشیع دفاع نکنند، کفران و ناسپاسی است و خداوند در ادامه آیه 38 سوره حج فرموده است «إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ خَوَّانٍ كَفُورٍ»، خدا هرگز خیانتکار کافر ناسپاس را دوست ندارد. بر اساس این آیه شریف، تحقق وعده الهى در دفاع از مؤمنان، حتمى است و آنان تنها و بی‌مدافع نیستند. حمایت خداوند ابدی است و مؤمنان از حریم خداوند دفاع می‌کنند و در مقابل، خداوند نیز از حریم آنان دفاع می‌کند.

خبرنگار: مریم احمدی شیروان