سالروز شهادت مظلومانه و غریبانه حضرت امام رضا(ع) فرصت مغتنمی شد تا برای شنیدن از آداب این زیارت بامعرفت و انسان‌ساز، با آیت‌الله سیدمحمد سعیدی، تولیت حرم حضرت معصومه(س) همکلام شویم. ایشان در فرمایشاتی به احادیث و توصیه‌های ائمه(ع) برای داشتن زیارتی عمیق و بامعرفت اشاره و تأکید می‌کند مهم‌ترین و مؤثرترین آثار این گونه زیارت تجلی معنویت است، زیرا با پذیرش و تأیید افکار و آرمان‌های امام بزرگوار؛ زائر عهد و میثاق با ولی خدا را تثبیت می‌کند.

زیارت راهی برای ارتباط با اهل بیت(ع)
آیت‌الله سعیدی با اشاره به اینکه زیارت ارتباط وجودی با اهل بیت(ع) است که منشأ خیر و برکات و نزول فیض هستند، می‌گوید: معرفت، به زیارت ارزش و بها می‌دهد. در واکاوی واژه زیارت چند مؤلفه دخیل هستند. زیارت وقتی صدق می‌کند که زائر از جایی به جای دیگر حرکت کند و زیارت از راه دور در این امر یک استثناست. به بیانی دیگر زائر باید موضوع یا شخص مورد نظر را ملاقات کرده تا زیارت صدق کند. ضمن اینکه باید قصد و نیت زیارت نیز داشته باشد و سپس برای تحقق این قصد، عزم و اراده خود را به کار گیرد. ایشان ادامه می‌دهد: زائر برای رسیدن به کمال باید به مقام و جایگاه مزور معرفت داشته باشد و طبق بخشی از آیه شریفه 23 سوره شوری «قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبَی» هدف از زیارت، عمل به مطالبه قرآن پیامبر(ص) که فرمود اجر رسالت جز این نخواهم که مودت و محبت من را در حق خویشاوندان منظور دارید و دوستدار آل محمد(ع) باشید که این اجر هم به نفع امت و برای هدایت یافتن آن‌هاست. در بحارالانوار و در بیان اهمیت و فضیلت زیارت امام هشتم(ع) از رسول خدا(ص) روایت شده که حضرت فرمود: «سَتُدفَنُ بَضعَهٌ مِنّی بأرضِ خُراسان،لا يَزُورُها مُؤمِنٌ إلاّ أوجَبَ الله عزّ و جلّ لَهُ الجَنَّهَ و حَرَّمَ جَسَدَهُ على النّار». پیامبر(ص) فرمود: زود باشد كه پاره‌اى از تن من در خاک خراسان دفن شود. هيچ مؤمنى آن را زيارت نكند مگر آنكه خداوند عز و جل بهشت را بر او واجب و بدنش را بر آتش دوزخ حرام گرداند. در روایت دیگری نیز نقل شده در بحارالانوار از امام هشتم(ع) درباره حرم و بقعه شریف خود در خراسان و ویژگی آن مطالبی ذکر شده است. از جمله اینکه حضرت فرمود: «مَنْ زَارَنی فی تِلْکَ الْبُقْعَهِ کَانَ کَمَنْ زَارَ رَسُولَ اللهِ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ، وَ کَتَبَ اللهُ لَهُ ثَوَابَ اَلْفِ حِجَّهٍ مَبْرُورَهٍ، وَ اَلْفِ عُمْرَهٍ مَقْبُولَهٍ» هر کسی من را در آن مکان زیارت کند، مانند کسی است که رسول خدا(ص) را زیارت کرده است و خداوند ثواب هزار حج و هزار عمره مقبول را برایش می‏نویسد.
نماینده ولی فقیه در استان قم با اشاره به روایتی از بزنطی در بحارالانوار توضیح می‌دهد: بزنطی که از اصحاب خاص امام هشتم(ع) است، می‌گوید در نامه امام رضا(ع) چنین خواندم: «به شیعیان من ابلاغ کن زیارت من پیش خدا معادل هزار حج است». به امام جواد(ع) گفتم: «ثواب هزار حج؟» فرمود: «بله، به خدا قسم بلکه ثواب هزار هزار حج را دارد برای کسی که آن حضرت را زیارت کند، در حالی که عارف به حق او باشد». همان طور که بیان شد بر اساس عقل و روایت‌ها آنچه ارزش زیارت را بالا می‌برد معرفت است. ولی پرسش این است که مراد از معرفت و گستره آن به خصوص نسبت به امام هشتم(ع) چیست؟
آیت‌الله سعیدی در توضیح این امر به روایت‌هایی درباره زیارت بامعرفت امام رضا(ع) اشاره و بیان می‌کند: در وسائل الشیعه و در روایتی امام رضا(ع) فرمود: «ما زارَنی أحَدٌ مِن أوليِائی عارِفا بِحَقّی إلاّ شُفِّعتُ فيهِ يَومَ القِيامَه» هيچ يک از دوستانم من را با شناخت حقم زيارت نمى‌كند مگر اينكه در روز قيامت، شفاعتم از او پذيرفته مى‌شود. در امالی صدوق نیز حسین بن زید از راویان روایت‌های امام صادق(ع) می‌گوید شنیدم امام صادق(ع) می‌فرمود: «مردی از فرزندان پسرم موسی که نامش همنام امیرالمؤمنین که درود خدا بر او باد است، قیام می‌کند. پس او در سرزمین طوس دفن می‌شود. او در خراسان به واسطه سم شهید و در آنجا غریبانه دفن می‌شود. هر کسی او را زیارت کند، در حالی که عارف به حق او باشد، خداوند به او پاداش کسی را می‌دهد که پیش از فتح مکه در راه خدا انفاق کرده و جنگیده باشد».

راز مهم بهره‌مندی از ثواب زیارت علی بن موسی الرضا(ع) 
تولیت حرم بانوی کرامت در پاسخ به این پرسش که مراد از معرفت در حق امام هشتم(ع) چیست و گستره آن تا کجاست؟ با اشاره به روایت‌هایی توضیح می‌دهد: شخصی از امام صادق(ع) درباره تفسیر و توضیح معرفت نسبت به امام هشتم(ع) پرسید که مراد از عرفان به حق امام هشتم(ع) چیست؟ امام صادق(ع) فرمود: زائر بداند امام مفترض الطاعه یعنی اطاعت او واجب است و غریب و شهید است. مفترض الطاعه بودن و واجب بودن اطاعت از او، راز مهم بهره‌مندی از ثواب زیارت علی بن موسی الرضا(ع) است. امام جواد(ع) نیز در روایتی نقل شده در جلد 99 بحارالانوار، زیارت بامعرفت امام رضا(ع) را چنین تفسیر کرده است: «بداند امام حجت الهی برای مردم است». زیارت‌نامه‌های مأثوره به ویژه زیارت جامعه کبیره مجموعه‌ای از معارفی است که درس امامت و ولایت می‌دهد، خصایص و فضائل امام را بازگو می‌کند و به انسان‌ها حقوق امام(ع) را می‌آموزد. زیارت بامعرفت زیارتی است که تمام ویژگی‌هایی که بیان شد را داشته باشد و به زائر بینش، حرکت و تحول ببخشد. زائر بداند امام هشتم(ع) حجت خدا بر خلق خداست. این مطلب مهم را در متون زیارت‌های مأثوره به خصوص در زیارت جامعه کبیره و زیارت حضرت امیرالمؤمنین(ع) که هر دو از امام هادی(ع) به ما رسیده است، ملاحظه می‌‌‎کنید.

زیارت، مدرسه و زیارت‌نامه درس امام‌شناسی است 
استاد سطوح عالی حوزه علمیه تصریح می‌کند: این زیارت‌ها درس امام‌شناسی است و زائران این درس‌ها را در قالب زیارت هنگام تشرف به حرم‌های مطهر مرور می‌کنند. از جمله این درس‌ها شناخت ویژگی‌های عمومی برای همه اهل بیت(ع) است که زیارت‌نامه‌های جامعه کبیره و امین‌الله از این قبیل هستند و می‌شود این دو زیارت را در همه حرم‌ها خواند. برخی از زیارت‌نامه‌ها خاص یکی از ائمه(ع) هستند و برخی هم تلفیقی هستند یعنی بخشی از آن شامل عموم آل‌الله می‌شود و بخشی هم خاص همان بزرگواری است که به زیارتش مشرف می‌شویم. زیارت، مدرسه و زیارت‌نامه، متن فشرده‌ای است که زائر با حضور در حرم مطهر و قرائت آن تلاش می‌کند به کمالات انسانی، ایمانی و ولایی دست پیدا کند. توصیه به زیارت بامعرفت در همه اعتاب مقدسه وجود دارد و خاص امام رضا(ع) نیست؛ همچنان که برای زیارت امام حسین(ع) در روایتی امام صادق(ع) فرمود: «هر كسی به زيارت قبر حسين(ع) نايل شود و به حق آن حضرت معرفت داشته باشد، خداى متعال او را در بلندترين درجه عالى مقامان ثبت مى‌كند» .
آیت‌الله سعیدی در پایان می‌گوید: زائر باید توجه داشته باشد کجا می‌رود و چه بزرگواری را زیارت می‌کند. پس از درک معارف، زائر با صاحب آن حرم مطهر چه باید بگوید؟ چه می‌تواند و مجاز است که درخواست کند؟ در زیارت جامعه با هدایت امام هادی(ع) به این بزرگواران عرض می‌کنیم: «أُشْهِدُ اللهَ وَ أُشْهِدُكُمْ أَنِّی مُؤْمِنٌ بِكُمْ وَ بِمَا آمَنْتُمْ بِهِ‏ كَافِرٌ بِعَدُوِّكُمْ وَ بِمَا كَفَرْتُمْ بِه» به خاندان عصمت و طهارت(ع) خطاب می‌کنیم من خدا را و شما را شاهد می‌‌گيرم بر اينكه ايمان دارم به شما و به آنچه شما ايمان به آن داريد و كافرم به دشمنان شما و به آنچه شما به آن كفر می‌‌ورزيد. زائر در زیارت خود به امام هشتم(ع) می‌گوید آمده‌ام تا نسبت به تولی و تبری موضع‌گیری کنم. آمده‌ام تا خدا، من را از آتش غضب و خشم خود در دنیا، برزخ و قیامت حفظ کند. زائر باید بکوشد و زیارت و تشرف خود را به حرم ارزیابی کند و در نظر داشته باشد آیا حضور و تشرف او و زیارت و اعمالی که در حرم امام هشتم(ع) انجام می‌دهد خالص هستند؟ اگر خلوص دارد از چه درجه‌ای است؟ آیا تشرف او از ادب لازم برخوردار بوده است؟ زائر در نظر داشته باشد اذن دخول تنها خواندن یک متن نیست، بلکه یک ادب است و زائر بدون اذن و اجازه وارد آن حریم قدسی نمی‌شود. بیان و رعایت این نکات همه به خاطر این است که پاداش زیارت هر زائر، به میزان قدر و شناخت و معرفت و مودت و اخلاق بستگی دارد. این بزرگواران کسی را از درگاه خود ناامید نمی‌کنند و هیچ زائری از حرم امام رئوف(ع) دست خالی برنمی‌گردد. در ایام شهادت امام رضا(ع) با خود عهد ببندیم و تلاش کنیم زائر بامعرفتی برای حضرت باشیم.

خبرنگار: نسرین نقدی