printlogo


نگاهی به تاریخچه انتشار نشریات ویژه توان‌یابان در مطبوعات فارسی زبان
از «زبان» باغچه‌بان تا «روشندلان»خزائلی
رسانه و مطبوعات به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای انتقال پیام و اخبار نقش بسزایی در توسعه فرهنگ و حتی ایجاد مؤلفه‌های جدید در فرهنگ یک جامعه دارند و یکی از این امور، تشریح وظایف جامعه در قبال کم‌توانان جامعه و بنا به قولی معلولان است.به گزارش آستان‌نیوز، نخستین نشریات چاپ شده در ایران دغدغه جامعه معلولان را مورد توجه قرار داده‌اند و در برخی از نمونه‌ها به صورت کاملاً تخصصی به چاپ و توزیع مطبوعات مختص جامعه معلولان اقدام کرده‌اند.

روزنامه‌نگاران کم‌بینا
اما در بسیاری موارد کم‌توانان خود زبان گویای همنوعان شدند و گوی سبقت را از افراد سالم ربودند.
ابراهیم حافظی؛ رئیس اداره مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در این خصوص به دو تن از روزنامه‌نگاران نامی ایران به نام افصح المتکلمین؛ مدیر روزنامه خیر‌الکلام و موید ؛ مدیر روزنامه حبل‌المتین کلکته از روزنامه‌های مهم دوره قاجار و مشروطه ایران اشاره دارد که با ضعف بینایی شدید موفق به انتشار روزنامه شدند.

باغچه‌بان؛ پیشگام در چاپ نشریه معلولان
جبار باغچه‌بان که خدماتش به جامعه ناشنوایان بسیار بوده را باید پیشگام چاپ نشریه معلولان دانست. وی سال 1312 مرکز ویژه کر و لال‌ها را در تهران ایجاد و در سال 1323 نخستین نشریه را با نام «زبان» چاپ کرد.
حافظی به انتشار مجله «گزارش» از سوی باغچه‌بان در سال 1342 اشاره کرد که ویژه ناشنوایان منتشر شد. شاید بتوان گفت بیشترین خدمات به جامعه ناشنوایان در حوزه نشر را پیش از پیروزی انقلاب اسلامی جبار باغچه‌بان داشته است.

فروغ «روشندلان» با محمد خزائلی
تاریخ مطبوعات پس از جبار باغچه‌بان، محمد خزائلی را به عنوان پیشگام چاپ نشریه معلولان معرفی می‌کند. او در سال 1345 مجله «روشندلان» را در تهران چاپ کرد و دو سال پس از آن، نخستین نشریه رسمی مرتبط با نابینایان را به چاپ رساند که 59 شماره از آن تا سال 1352 چاپ و با درگذشت خزائلی چاپ آن برای همیشه متوقف شد.
توسعه مطبوعات ویژه کم‌توانان پس از سال 1357
بنا به گفته ابراهیم حافظی، بر اساس مجله‌های موجود در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی، آثار ادواری چاپ شده پیش از پیروزی انقلاب اسلامی به انگشتان دو دست هم نمی‌رسد، اما پس از بهمن 1357 سیر صعودی توجه نویسندگان و ناشران به چاپ نشریه و مقاله در مطبوعات مشاهده می‌شود.
چاپ چندین نشریه با محوریت توان‌بخشی و توان‌یابی در چهار دهه گذشته ویژه معلولان جسمی حرکتی با عناوین مجله‌های «شنوایی‌شناسی» سال 1371، «جرس» سال 1382، «پژواک» سال 1385 ویژه ناشنوایان و مجله‌های «روان‌شناسی افراد استثنایی» و «کودکان استثنایی» ویژه معلولان ذهنی مصداقی بر این ادعاست.
همچنین در این سال‌ها، روزنامه‌های «ایران سپید» با بیش از دو دهه انتشار و «اندیشه سپید» و «بچه‌های بشری» با خط بریل ویژه نابینایان به چاپ رسیده و شهرهای تهران، مشهد، اصفهان، شیراز، خرم‌آباد، یزد، زنجان، قزوین و سبزوار به ترتیب دارای بیشترین نشریه در این زمینه هستند.

آرشیوی غنی از مطبوعات ویژه کم‌توانان
آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی افزون بر 100 عنوان نشریه ادواری در بیش از 4 هزار نسخه مرتبط با جامعه معلولان را شناسایی و جذب کرده و در دسترس محققان برای استفاده قرار داده است.
این نشریات که ماهیت خبری، 
علمی – ترویجی و حتی علمی – پژوهشی دارد به قشرهای مختلف جامعه معلولان ارتباط دارد. نابینایان و کم‌بینایان، معلولان نخاعی، حرکتی، ناشنوایان، جانبازان، معلولان ذهنی و کودکان استثنایی می‌توانند نشریات مرتبط با خود را در بین ده‌ها عنوان مجله بیابند و مورد مطالعه قرار دهند.
در این مجموعه غنی، از قدیمی‌ترین نشریه‌های چاپ شده در ایران با نام «زبان» و «روشندلان» تا جدیدترین نشریه که در اواخر دهه 90 به چاپ رسیده در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی در دسترس مراجعان قرار دارد.
 
خدمات اداره مطبوعات به کم‌توانان
ابراهیم حافظی به تلاش اداره مطبوعات آستان قدس رضوی برای ایجاد تسهیل در دسترسی محتوای نشریات جذب شده و آگاهی‌رسانی از اخبار و اطلاعات جدید برای جامعه معلولان اشاره داشته و می‌افزاید: کارشناسان این اداره آمادگی دارند در صورت درخواست ارگان‌ها و نهادهای مرتبط با معلولان، نمایشگاه یا نشست‌هایی برای معرفی این نشریات برگزار کند و یا در صورت درخواست در حد امکان محتوای این  نشریات را در کوتاه‌ترین زمان به شکل دیجیتال در اختیار ایشان قرار دهد.
آرشیو مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی با جذب بیش از 34 هزار عنوان نشریه ادواری اهتمام دارد جامعه محققان را در زمینه استفاده از این منابع یاری دهد.
این مرکز همچنین از دریافت مجموعه‌ها، مجله‌ها و روزنامه‌های مجموعه‌داران، ناشران و اشخاص حقیقی و حقوقی به صورت وقف، خرید، اهدا و مبادله استقبال می‌کند.