مروری بر یک آرشیو 115 ساله
اولین‌های مطبوعات بانوان در گنجینه اسناد آستان قدس رضوی
115 سال تاریخ مطبوعات بانوان، بخشی از آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی است که اولین‌های مطبوعات بانوان ایران از دوره مشروطیت تاکنون را شامل می‌شود. آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی بزرگ‌ترین آرشیو مطبوعات کشور از نظر تعداد عناوین به شمار می‌رود که مجموعه‌ای از روزنامه، نشریه و سالنامه‌هایی به زبان‌های فارسی، عربی، اردو، ترکی، ارمنی و لاتین را در بردارد. بخشی از این گنجینه، مربوط به مطبوعات بانوان ایران است که در این گزارش به آن اشاره خواهد شد.
فراز و نشیب‌ها
در طول حیات 115 ساله مطبوعات زنان، فراز و نشیب‌های بسیاری بر آن‌ها گذشته است. انتشار 10 عنوان نشریه ویژه زنان در دوره قاجار كه همه آن‌ها در دوره احمدشاه و همزمان با مشروطیت منتشر شده و انتشار 57 عنوان در دوره پهلوی نشان‌دهنده تلاش روزنامه نگاران زن در قبل از انقلاب اسلامی برای ورود به عرصه‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است.
پس از انقلاب اسلامی در سال 1357 نشریات زنان چه آن‌ها كه از قبل باقی مانده بودند و چه نشریات جدید، همه حال و هوای سیاسی و انقلابی داشتند. در 43 سال گذشته افزون بر 170 عنوان نشریه ویژه زنان در ایران منتشر شده است كه اوج رشد آن از دهه 70 و بعد آن بوده است.
در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی تعداد 153 عنوان نشریه درباره زنان فهرست شده كه 33 عنوان آن قبل از انقلاب اسلامی و 120 عنوان آن پس از انقلاب اسلامی منتشر شده و جالب اینکه انتشار 75 درصد آن توسط خود زنان انجام می‌شده است. این نشریات در حوزه‌های موضوعی زن و خانواده، زن و انقلاب اسلامی، زن و حقوق و آموزش، زن و هنر، زن و بهداشت، زن و سیاست، زن و اقتصاد، زن و دفاع مقدس، زن و اسلام طبقه بندی و مستندسازی شده‌اند. 80 درصد این نشریات در تهران منتشر شده و پس از تهران شهرهای مشهد، قم، اهواز و یزد بیشترین تعداد نشریات چاپی این حوزه را داشته‌اند.
تعدادی از این نشریات نیز نشریات چاپی کشورهایی مانند آمریکا، عراق و عربستان هستند که در این مجموعه آرشیو شده است. در میان این مجموعه اولین روزنامه مربوط به زنان به نامDaily Mirror نیز به چشم می‌خورد که در سال 1904 در انگلستان چاپ و منتشر شده است.
مطبوعات و حقوق زنان
«آستان نیوز» می‌نویسد بنا به گفته ابراهیم حافظی؛ رئیس اداره مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، پیش از دوره مشروطیت، در ایران اثرى از نشریات حوزه زنان نیست، اما نوشته‌هایی درباره آن‌ها در نخستین روزنامه ایران یعنی «روزنامه وقایع اتفاقیه» دیده می‌شود. برخی از اخبار روزنامه‌های اولیه به ویژه در خارج کشور نظیر روزنامه «حبل المتین كلكته» و «اختر» سعی در بالا بردن عزت نفس و تعالی زنان داشته که بر این اساس نشریات تخصصی زنان در راستای دفاع از حقوق آنان منتشر شدند.
با استقرار مشروطیت در سال 1324 هجری قمری، بیشتر فعالیت زنان در زمینه آموزش و پرورش و ایجاد مدارس دخترانه در سراسر كشور انجام می‌شده و این امر روزنامهنگارى زنان در ایران را پایه‌گذاری کرده است. حافظی به انتشار نخستین نشریه تخصصى بانوان ایران در 10رمضان 1328 قمری یعنی 75 سال پس از انتشار نخستین نشریه در ایران با نام «دانش» اشاره دارد که توسط خانم «کحال» منتشر شد. این نشریه که به صورت هفتگی در قطع وزیری و با چاپ سربی منتشر
می‌شده ، این گونه معرفی شده است: «روزنامه‌ای است اخلاقی، علم خانه‌داری، بچه‌داری، شوهرداری، مفید به حال دختران و نسوان و به كلی از پلتیك و سیاست مملكتی سخن نمی‌راند». نشریه «دانش»، توصیه‌ای جالب هم برای مردان داشته است: «بر آقایان محترم فرض است كه این جریده را هر هفته براى خانم‌هایى كه سواد ندارند، بخوانند تا آن‌ها نیز از این فیض محروم نمانند، بلكه همین معنى سبب شود كه تحصیل سواد نیز بفرمایند».
زبان زنان
دومین نشریه ویژه زنان در ایران با نام «شكوفه» چاپ شد. این روزنامه هفتگی در سال 1330 قمری توسط مریم عمید سنایی «مزین السلطنه» منتشر شده است. «شکوفه» نخستین روزنامه رسمی است كه توسط بانوان برای بانوان چاپ می‌شد.
مجله «زبان زنان» که توسط صدیقه دولت آبادی در سال 1337 قمری در اصفهان منتشر شد اولین نشریه‌ای است که از نام زنان در عنوان آن استفاده شده و اخبار و مقالات مربوط به زنان درآن به چاپ رسیده است. همچنین محققان ایرانی معمولاً از بی‌بی خانم استرآبادی به عنوان یکی از نخستین زنان روزنامه نگار ایرانی یاد می‌کنند که در زمان مشروطه در روزنامه‌های «حبل المتین»، «تمدن» و نشریه «مجلس» مقاله می‌نوشت و مقالات او عمدتاً بر آموزش دختران تمرکز داشته است.
اوج‌گیری چاپ نشریات زنان
حافظی،«پیک سعادت نسوان» را آغازگر نشریات زنان در دوره پهلوی عنوان می‌کند که به مدیریت «روشنک نوع دوست» در رشت چاپ می‌شده است. وی می‌افزاید: در دوره پهلوی اول تنها هفت عنوان نشریه تخصصی زنان در شهرهای رشت، شیراز، بوشهر و تهران منتشر شده و در دوره پهلوی دوم، 37 عنوان منتشر شده است. در طول سال‌های 1310 تا 1320 شمسی تنها دو نشریه «دختران ایران» و «نامه بانوان» در شیراز و تهران انتشار یافت. اما پس از سقوط رضا شاه، مطبوعات زنان به ویژه تا کودتای مرداد 1332 گسترش یافت. مجله‌های «عالم زنان»، «زن امروز»، «بانو»، «ندای زنان» «جهان زنان» و «حقوق زنان» در این دوره چاپ شده‌اند. با پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن 1357 چاپ نشریات ویژه زنان اوج می‌گیرد و طی سال‌های 1358 تا 1360 بیشتر این نشریات سیاسی بوده و دوره چاپ طولانی نداشته است. همچنین در این سال‌ها نشریات مذهبی مانند «زن مسلمان»، «الثائره»، «نهضت زنان مسلمان»، «نرجس»، «راه زینب» برای نخستین بار چاپ شده است.
گفتنی است آرشیو مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی با بیش از 2 میلیون نسخه نشریه چاپ شده در 180 سال اخیر یکی از غنی‌ترین مراکز مطبوعاتی ایران را به خود اختصاص داده که محققان می‌توانند با مراجعه حضوری به این مرکز از خدمات مختلف آن استفاده کنند. همچنین نشریات قدیمی از طریق کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی به صورت آنلاین قابل مشاهده است که به صورت منظم در حال روزآمدسازی است.
در طول حیات 115 ساله مطبوعات زنان، فراز و نشیب‌های بسیاری بر آن‌ها گذشته است. انتشار 10 عنوان نشریه ویژه زنان در دوره قاجار كه همه آن‌ها در دوره احمدشاه و همزمان با مشروطیت منتشر شده و انتشار 57 عنوان در دوره پهلوی نشان‌دهنده تلاش روزنامه نگاران زن در قبل از انقلاب اسلامی برای ورود به عرصه‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است.
پس از انقلاب اسلامی در سال 1357 نشریات زنان چه آن‌ها كه از قبل باقی مانده بودند و چه نشریات جدید، همه حال و هوای سیاسی و انقلابی داشتند. در 43 سال گذشته افزون بر 170 عنوان نشریه ویژه زنان در ایران منتشر شده است كه اوج رشد آن از دهه 70 و بعد آن بوده است.
در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی تعداد 153 عنوان نشریه درباره زنان فهرست شده كه 33 عنوان آن قبل از انقلاب اسلامی و 120 عنوان آن پس از انقلاب اسلامی منتشر شده و جالب اینکه انتشار 75 درصد آن توسط خود زنان انجام می‌شده است. این نشریات در حوزه‌های موضوعی زن و خانواده، زن و انقلاب اسلامی، زن و حقوق و آموزش، زن و هنر، زن و بهداشت، زن و سیاست، زن و اقتصاد، زن و دفاع مقدس، زن و اسلام طبقه بندی و مستندسازی شده‌اند. 80 درصد این نشریات در تهران منتشر شده و پس از تهران شهرهای مشهد، قم، اهواز و یزد بیشترین تعداد نشریات چاپی این حوزه را داشته‌اند.
تعدادی از این نشریات نیز نشریات چاپی کشورهایی مانند آمریکا، عراق و عربستان هستند که در این مجموعه آرشیو شده است. در میان این مجموعه اولین روزنامه مربوط به زنان به نامDaily Mirror نیز به چشم می‌خورد که در سال 1904 در انگلستان چاپ و منتشر شده است.
مطبوعات و حقوق زنان
«آستان نیوز» می‌نویسد بنا به گفته ابراهیم حافظی؛ رئیس اداره مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، پیش از دوره مشروطیت، در ایران اثرى از نشریات حوزه زنان نیست، اما نوشته‌هایی درباره آن‌ها در نخستین روزنامه ایران یعنی «روزنامه وقایع اتفاقیه» دیده می‌شود. برخی از اخبار روزنامه‌های اولیه به ویژه در خارج کشور نظیر روزنامه «حبل المتین كلكته» و «اختر» سعی در بالا بردن عزت نفس و تعالی زنان داشته که بر این اساس نشریات تخصصی زنان در راستای دفاع از حقوق آنان منتشر شدند.
با استقرار مشروطیت در سال 1324 هجری قمری، بیشتر فعالیت زنان در زمینه آموزش و پرورش و ایجاد مدارس دخترانه در سراسر كشور انجام می‌شده و این امر روزنامهنگارى زنان در ایران را پایه‌گذاری کرده است. حافظی به انتشار نخستین نشریه تخصصى بانوان ایران در 10رمضان 1328 قمری یعنی 75 سال پس از انتشار نخستین نشریه در ایران با نام «دانش» اشاره دارد که توسط خانم «کحال» منتشر شد. این نشریه که به صورت هفتگی در قطع وزیری و با چاپ سربی منتشر
می‌شده ، این گونه معرفی شده است: «روزنامه‌ای است اخلاقی، علم خانه‌داری، بچه‌داری، شوهرداری، مفید به حال دختران و نسوان و به كلی از پلتیك و سیاست مملكتی سخن نمی‌راند». نشریه «دانش»، توصیه‌ای جالب هم برای مردان داشته است: «بر آقایان محترم فرض است كه این جریده را هر هفته براى خانم‌هایى كه سواد ندارند، بخوانند تا آن‌ها نیز از این فیض محروم نمانند، بلكه همین معنى سبب شود كه تحصیل سواد نیز بفرمایند».
زبان زنان
دومین نشریه ویژه زنان در ایران با نام «شكوفه» چاپ شد. این روزنامه هفتگی در سال 1330 قمری توسط مریم عمید سنایی «مزین السلطنه» منتشر شده است. «شکوفه» نخستین روزنامه رسمی است كه توسط بانوان برای بانوان چاپ می‌شد.
مجله «زبان زنان» که توسط صدیقه دولت آبادی در سال 1337 قمری در اصفهان منتشر شد اولین نشریه‌ای است که از نام زنان در عنوان آن استفاده شده و اخبار و مقالات مربوط به زنان درآن به چاپ رسیده است. همچنین محققان ایرانی معمولاً از بی‌بی خانم استرآبادی به عنوان یکی از نخستین زنان روزنامه نگار ایرانی یاد می‌کنند که در زمان مشروطه در روزنامه‌های «حبل المتین»، «تمدن» و نشریه «مجلس» مقاله می‌نوشت و مقالات او عمدتاً بر آموزش دختران تمرکز داشته است.
اوج‌گیری چاپ نشریات زنان
حافظی،«پیک سعادت نسوان» را آغازگر نشریات زنان در دوره پهلوی عنوان می‌کند که به مدیریت «روشنک نوع دوست» در رشت چاپ می‌شده است. وی می‌افزاید: در دوره پهلوی اول تنها هفت عنوان نشریه تخصصی زنان در شهرهای رشت، شیراز، بوشهر و تهران منتشر شده و در دوره پهلوی دوم، 37 عنوان منتشر شده است. در طول سال‌های 1310 تا 1320 شمسی تنها دو نشریه «دختران ایران» و «نامه بانوان» در شیراز و تهران انتشار یافت. اما پس از سقوط رضا شاه، مطبوعات زنان به ویژه تا کودتای مرداد 1332 گسترش یافت. مجله‌های «عالم زنان»، «زن امروز»، «بانو»، «ندای زنان» «جهان زنان» و «حقوق زنان» در این دوره چاپ شده‌اند. با پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن 1357 چاپ نشریات ویژه زنان اوج می‌گیرد و طی سال‌های 1358 تا 1360 بیشتر این نشریات سیاسی بوده و دوره چاپ طولانی نداشته است. همچنین در این سال‌ها نشریات مذهبی مانند «زن مسلمان»، «الثائره»، «نهضت زنان مسلمان»، «نرجس»، «راه زینب» برای نخستین بار چاپ شده است.
گفتنی است آرشیو مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی با بیش از 2 میلیون نسخه نشریه چاپ شده در 180 سال اخیر یکی از غنی‌ترین مراکز مطبوعاتی ایران را به خود اختصاص داده که محققان می‌توانند با مراجعه حضوری به این مرکز از خدمات مختلف آن استفاده کنند. همچنین نشریات قدیمی از طریق کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی به صورت آنلاین قابل مشاهده است که به صورت منظم در حال روزآمدسازی است.
برچسب ها :
ارسال دیدگاه
تیتر خبرها
-
شمیم مهر رضوی در زندان زنان
-
شهدای واقعه مسجد گوهرشاد کجا دفن شدند؟
-
اولین‌های مطبوعات بانوان در گنجینه اسناد آستان قدس رضوی
-
به عشق علی (ع)
-
غم، باهوش است
-
مرد آخر بين، مبارک بندهای است
-
عملیات ساخت کتابخانه حرم مطهر علوی به پایان رسید
-
حضور در خانه حراست از جامعه
-
مدیریت جهادی از منظر رهبر انقلاب
-
کتاب « فاطمه (س) مثل یاس بود» رونمایی شد
