در نشست «نقد سیاست‌گذاری مدیریت وقف» اندیشکده «مسئله»روزنامه قدس بررسی شد
راهکارهای تقویت و گسترش فرهنگ وقف
نوید سرادار
شفافیت، رسیدگی و تحول در مدیریت موقوفات و بهره‌وری آن‌ها از مسائل مهم در زمینه وقف هستند. اندیشکده مسئله با برگزاری سلسله نشست‌های «وقف» به دنبال ایجاد فضای گفت‌وگو درباره این موضوع و مطالبه تحولات در این زمینه است. در نخستین نشست حجت‌الاسلام محمد ذاکری؛ معاون اداره کل اوقاف و امور خیریه استان خراسان رضوی، حجت‌الاسلام محمدمهدی الهی‌پور؛ مسئول دفتر موقوفات و امور حقوقی حوزه علمیه خراسان، سعید گل‌زاده؛ کارشناس و وکیل حوزه وقف، حجت‌الاسلام دکتر عبدالرضا اصغری؛ مدیر توسعه وقف و مشارکت‌های اجتماعی بنیاد بهره‌وری موقوفات آستان قدس رضوی و حجت‌الاسلام صالح؛ مسئول حقوقی موقوفات حوزه علمیه خراسان حضور داشتند.
وقف هنوز جایگاه خود را در حکومت اسلامی نیافته است
حجت‌الاسلام محمد ذاکری، معاون اوقافی، حقوقی و ثبتی اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی در ابتدای این نشست گفت: «وقف» امروزه در آن جایگاهی نیست که باید در حکومت اسلامی می‌داشت. آسیب‌شناسی این موضوع بحث جدی و چالشی است که باید به آن پرداخته شود. وقف برخاسته از یک اعتقاد دینی است. آیا این اعتقاد برداشته شده است؟! خیر. موضوع در حال حاضر آن اعتمادی است که باید باشد و اتفاق دیگر حفظ و حراست از املاک و اراضی وقفی است.
حجت‌الاسلام محمدمهدی الهی‌پور، مسئول دفتر موقوفات و امور حقوقی حوزه علمیه خراسان در ادامه این نشست گفت: یکی از راه‌های ارزیابی وضعیت وقف و آسیب‌شناسی این مسئله، مقایسه بین وضعیت موجود و گذشته است. در گذشته یک فرد خیّر به طور خالصانه و در حجم وسیع تمام مال خود و یا بخشی از آن را در راه خدا وقف می‌کرد در حالی که باوجود نیاز بیشتر به گسترش فرهنگ وقف به عنوان یک سرمایه پایدار برای تبیین و نشر معارف دینی، فرهنگ وقف کمرنگ شده است. علت این افول را در چند زمینه می‌توان جست‌وجو کرد؛ نخست بحث مدیریت است، در چند دهه گذشته مدیریت مورد انتظار در حوزه وقف محقق نشده است که البته در جای خود موانع این مسئله باید بررسی شود، همچنان که در سال‌های اخیر در عرصه وقف توفیقاتی نیز حاصل شده که عوامل این توفیقات نیز باید بررسی شود. دلیل دیگر کمرنگ شدن فرهنگ وقف را باید در نحوه بهره‌مندی از موقوفات جست‌وجو کرد.
الهی‌پور اضافه کرد: گاهی ما با یک فرد غاصب روبه‌رو هستیم که به‌خاطر بی‌اطلاعی از قواعد و احکام شرعی، حقوق موقوفه را رعایت نمی‌کند؛ اما گاهی با نهادهایی روبه‌رو هستیم که با اغراض خاصی بر سر یک موقوفه درگیری دارند! و این درگیری عامل ساقط شدن موقوفه از حیز انتفاع و بهره‌وری است. البته بخشی از این درگیری‌ها برخاسته از اختلاف نگاه این نهادها در صیانت از حقوق موقوفات است که هر کدام می‌خواهند مصلحت موقوفه را تأمین کنند.
رویه واحدی در میان عملکرد متولیان و متصدیان وجود ندارد
در ادامه این نشست سعید گل‌زاده، کارشناس و وکیل حوزه وقف گفت: از دلایل کمرنگ شدن وقف جدید، آن است که ذهنیت‌ها درباره وقف در بعضی موارد تخریب شده است. علت آن را رویه‌های عملی مختلف متولیان و متصدیان وقف می‌دانم. وقتی صحبت از متولی وقف می‌کنیم مراد ما شخصی است که در رتق و فتق اداره امور موقوفه مسئولیت دارد. بنابراین با شخصی حقیقی مواجه هستیم که تولی امور موقوفه را عهده‌دار است. وقتی صحبت از متصدیان وقف می‌کنیم منظور اشخاصی غیر از اشخاص حقیقی هستند که در رأس آن اداره اوقاف و امور خیریه است. هر گاه موقوفه‌ای فاقد متولی باشد، اداره امور آن موقوفه توسط اداره اوقاف آن محل انجام می‌شود.
وی تصریح کرد: رویه واحدی در میان عملکرد متولیان و متصدیان وجود ندارد. به طور مثال اداره اوقاف از یکسری آیین‌نامه‌ها و بخشنامه‌ها تبعیت می‌کند که رویه آن در موقوفاتی که تصدی‌گری می‌کند تقریباً یکنواخت است. موقوفات عامی که دفتر مستقل دارند و زیر نظر متولی اداره می‌شوند صرف نظر از آنکه از حیث عملکرد، یکنواخت عمل نمی‌کنند ولی به مراتب رویه یکسان‌تری نسبت به موقوفات خاص دارند. در موقوفات خاص اصلاً رویه واحد و مشخصی وجود ندارد. چنانچه شخصی در دو محل جداگانه، مستأجر دو موقوفه مختلف باشد، این دوگانگی برای وی ملموس‌تر است. بنابراین ضرورت دارد رویه واحدی در عمل به وظایف متولیان و متصدیان تعریف شده و به اجرا درآید.
گل‌زاده ادامه داد: «شروط اسناد اجاره مستأجران موقوفات» نیازمند شفاف‌سازی است. به‌طور مثال به مستأجر اعلام نشده چنانچه کاربری اعیانی مورد مالکیت خود را که در عرصه موقوفه بنا نهاده، از مسکونی به تجاری تغییر دهد، چه وجوهی، بر چه اساس و معیاری باید به موقوفه پرداخت کند. در چنین شرایطی که به مستأجر موقوفه عواقب چنین اقدامی را نگفته‌ایم، بالتبع او از بازخورد یا نتیجه چنین اقدامی آگاهی ندارد، نتیجه آنکه بین موقوفه و مستأجر اختلاف‌نظر ایجاد می‌شود و بدبینی به موقوفه در ذهن مستأجر شکل می‌گیرد. بنابراین هر چه اسناد اجاره مستأجران موقوفات شفاف‌تر باشد، اختلافات کمتر و ورودی چنین پرونده‌هایی به محاکم قضایی نیز کمتر خواهد شد.
بنابراین، در این قسمت نیز ضرورت دارد رویه واحدی را در نگارش اسناد اجاره مستأجران موقوفات در کل موقوفات کشور داشته باشیم. چه موقوفاتی که فاقد متولی است و زیرنظر اداره اوقاف تصدی‌گری شده و چه موقوفاتی که زیرنظر مستقیم متولی اداره می‌شود.
از عوامل دیگری که اسباب کم شدن وقف جدید محسوب می‌شود، آن است که اقدامات یا عملکرد متولیان و ادارات اوقاف در قسمت اجرای نیات واقفان، آن طور که بایسته و شایسته است به آگاهی مردم به‌ویژه مستأجران وقف نمی‌رسد و نمود ندارد. مستأجران موقوفات اطلاع ندارند وجوهی که کم یا زیاد می‌پردازند، به چه مصارفی می‌رسد. چنانچه مستأجر وقف آگاه شود پرداختی‌های وی به موقوفه، در امور خیر یا عام‌المنفعه هزینه شده یا می‌شود، رغبت و تمایل بیشتری از خود نشان می‌دهد و خود را در ثواب چنین اقدامی سهیم می‌داند. درواقع، اطلاع‌رسانی ثانویه وجود ندارد. امیدوارم در زیرمجموعه متولیان و ادارات اوقاف، واحد یا اداره‌ای با عنوان اجرای نیات واقفان ایجاد و آگاهی‌رسانی نیز تقویت شود.
موضوع دیگر در بحث آسیب‌شناسی است. آسیب‌شناسی مستلزم دعوت از افراد صاحبنظر از بیرون سیستم اوقاف است. در بسیاری موارد، نگاه داخلی به سیستم، ضعف‌ها، نقایص یا کاستی‌ها را نشان نمی‌دهد، نگاه بیرون سیستمی است که نقاط ضعف، ایرادها و نقایص را آشکار می‌سازد.
خرده واقفان را تقویت کنیم
حجت‌الاسلام دکتر عبدالرضا اصغری، مدیر توسعه وقف و مشارکت‌های اجتماعی بنیاد بهره‌وری موقوفات آستان قدس رضوی در ادامه نشست گفت: نخستین نکته‌ای که باید گفته شود این است که به نظر بنده اقبال مردم به وقف کاهش نیافته است بلکه می‌توان گفت موقوفات کلان کاهش یافته است. دلیل آن هم این است که چنین موقوفاتی دیگر نیست. وقتی می‌گوییم وقف کم شده برداشت مخاطب این می‌شود که در جمهوری اسلامی وقف کم شده و در گذشته وقف زیاد بوده در حالی‌که این‌گونه نیست.
یک سلسله مشکلات و رویه‌های سنتی داریم که ممکن است احساس کنیم اقبال مردم به وقف کم شده است. یکی از آن‌ها «نبود قانون جامع وقف و امور خیریه» است.
اصغری اضافه کرد: افرادی هستند که هرآنچه دارند را وقف می‌کنند. این خیلی بالا و بزرگ است چون آن‌ها تمام آنچه را داشته‌اند وقف کرده‌اند؛ هرچند برخی از ملاک گذشته املاک و زمین‌های بسیار بزرگ‌تری را وقف می‌کرده‌اند. بنابراین در حال حاضر و دوران کنونی باید نگاه‌ها را از اموال غیرمنقول به سوی وقف پول، سهام، حقوق معنوی و مسائل مختلفی که دست مردم است بیاوریم؛ به بیان دیگر ما باید «خرده واقفان را تقویت کنیم».
نگاه کارمندگونه به موقوفات!
وی تصریح کرد: نحوه عملکرد خود متولیان یکی از عوامل زیربنایی توسعه وقف است. اگر امروز فردی باغی را وقف کرد و پس از 6 ماه آن باغ خشک شد دیگر در آن منطقه هر کار فرهنگی هم که انجام شود کسی وقفی نمی‌کند. ولی اگر پس از وقف باغی، مردم آن منطقه ببینند آن باغ از هر نظر در حال رشد است الگوسازی می‌شود. بیشتر مردم از این گلایه دارند که عملکرد متولیان در حوزه وقف درست نیست. نگاه ما به موقوفات و املاک وقفی نگاه مالکانه نیست، کارمندگونه است! یعنی باید ببینیم اگر این ملک مال خود ما بود چگونه با آن رفتار می‌کردیم. بنده معتقدم اگر ما وظایف خود را در حوزه‌های مختلف از حراست موقوفه گرفته تا اجرای نیت واقف به نحو احسن انجام دهیم نیازی به تبلیغ دیگری نیست چرا که موقوفات در کل ایران پخش است و هر کدام از این‌ها خود تبلیغی است.
واقفان ما الان سنین بالایی دارند. اما این جوان و نوجوان ما که روزی بخواهد واقف شود اطلاعاتشان در مورد وقف کم است و کم‌کم واژه‌ای به نام وقف در ذهن آن‌ها باقی نخواهد ماند. مورد دیگر اینکه فرایند وقف به‌صورت سنتی است یعنی واقف تا زمانی‌که بخواهد وقفی را انجام دهد و به آخر برسد باید فرایندی طولانی و زمانبر را طی کند و در برخی موارد اصلاً فرد واقف فوت می‌کند و فرزندان او وقف نمی‌کنند. ما به همین خاطر سامانه برخط وقف راه انداخته‌ایم که فرد به‌سرعت و از طریق سامانه‌ای اطلاعاتش را وارد و کد رهگیری دریافت می‌کند و درنهایت در یک ماه فرایند آن به انتها می‌رسد.
قوانینی در کشور داریم که مانع احیای موقوفات شده‌اند
حجت‌الاسلام سید حجت صالح، مسئول حقوقی موقوفات حوزه علمیه خراسان در ادامه این نشست تعدادی از معضلات درزمینه وقف را برشمرد و گفت: ما قوانینی در کشور داریم که مانع احیای موقوفات شده‌اند. ما امروزه «قانون مادر وقف نداریم». هر چه از این قوانین موجود و اجرایشان می‌گذرد اصلاح آن‌ها سخت‌تر می‌شود.
از معضلات دیگر که در طول تاریخ در حوزه مدیریت وقف داشته‌ایم بحث واگذاری امور توسط متولیان و همچنین تصرفات موقوفات بوده است. در دوره‌هایی از تاریخ کشور تصرفاتی خلاف قانون بر املاک موقوفه اتفاق افتاده است که وقت و هزینه زیادی از مدیریت وقف صرف امور حقوقی برای بازگرداندن این اموال موقوفه می‌شود. بحث بعدی ملی شدن اراضی موقوفه است که با آن بخشی از اراضی موقوفات را از دست مدیران موقوفات و متولیان خارج کرده‌اند.
عدم سرمایه‌گذاری معضل دیگر در حوزه وقف است. تا وقتی حمایت از وقف رخ ندهد ما نمی‌توانیم موارد از دست رفته را به وقفیت خود برگردانیم. در بعضی از امور کشور گاهی مدیریت بحران داریم نه مدیریت کارآمدی. به عنوان نمونه زمینی وقفی در شاندیز مشهد داریم که دارای درخت‌های مثمر چند ده ساله گردو است. اما متأسفانه این درخت‌ها به خاطر چوبشان مورد سرقت قرار می‌گیرند. اداره جهاد کشاورزی اجازه دیوارکشی برای حفاظت از آن را نمی‌دهد و می‌گوید هرگاه سرقتی رخ داد از کلانتری پیگیری کنید!
نمونه مهم دیگری که می‌شود برای عدم حمایت مثال زد این است که چرا بسیاری از اراضی موقوفه در اطراف شهر مشهد تغییر کاربری پیدا می‌کند در حالی که بسیاری می‌دانند این اراضی وقفی است.
موقوفات در کشور کم نشده‌اند
در پایان این نشست حجت‌الاسلام محمد ذاکری، معاون اوقافی، حقوقی و ثبتی اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی گفت: اتفاق خوبی که در دهه اخیر افتاد این بود که اوقاف سامانه‌ای برای ثبت موقوفات کشور راه‌اندازی کرد که با استفاده از آن ضمن شناسنامه‌دار شدن همه موقوفات، درآمدها و میزان هزینه‌کرد بر مبنای نیت واقف توسط مدیران اوقاف در هر لحظه امکا‌ن‌پذیر شده است.
البته برخلاف نظر برخی دوستان ما اعتقادی نداریم موقوفات در کشور کم شده‌اند و این موضوع بر اساس اسناد و آمار قابل اثبات است. اما نکته موجود این است با توجه به رشد جمعیت انتظار است وقف‌های بیشتری اتفاق بیفتد چرا که نیازهای جامعه نیز افزایش پیدا کرده است.
حجت‌الاسلام محمد ذاکری، معاون اوقافی، حقوقی و ثبتی اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی در ابتدای این نشست گفت: «وقف» امروزه در آن جایگاهی نیست که باید در حکومت اسلامی می‌داشت. آسیب‌شناسی این موضوع بحث جدی و چالشی است که باید به آن پرداخته شود. وقف برخاسته از یک اعتقاد دینی است. آیا این اعتقاد برداشته شده است؟! خیر. موضوع در حال حاضر آن اعتمادی است که باید باشد و اتفاق دیگر حفظ و حراست از املاک و اراضی وقفی است.
حجت‌الاسلام محمدمهدی الهی‌پور، مسئول دفتر موقوفات و امور حقوقی حوزه علمیه خراسان در ادامه این نشست گفت: یکی از راه‌های ارزیابی وضعیت وقف و آسیب‌شناسی این مسئله، مقایسه بین وضعیت موجود و گذشته است. در گذشته یک فرد خیّر به طور خالصانه و در حجم وسیع تمام مال خود و یا بخشی از آن را در راه خدا وقف می‌کرد در حالی که باوجود نیاز بیشتر به گسترش فرهنگ وقف به عنوان یک سرمایه پایدار برای تبیین و نشر معارف دینی، فرهنگ وقف کمرنگ شده است. علت این افول را در چند زمینه می‌توان جست‌وجو کرد؛ نخست بحث مدیریت است، در چند دهه گذشته مدیریت مورد انتظار در حوزه وقف محقق نشده است که البته در جای خود موانع این مسئله باید بررسی شود، همچنان که در سال‌های اخیر در عرصه وقف توفیقاتی نیز حاصل شده که عوامل این توفیقات نیز باید بررسی شود. دلیل دیگر کمرنگ شدن فرهنگ وقف را باید در نحوه بهره‌مندی از موقوفات جست‌وجو کرد.
الهی‌پور اضافه کرد: گاهی ما با یک فرد غاصب روبه‌رو هستیم که به‌خاطر بی‌اطلاعی از قواعد و احکام شرعی، حقوق موقوفه را رعایت نمی‌کند؛ اما گاهی با نهادهایی روبه‌رو هستیم که با اغراض خاصی بر سر یک موقوفه درگیری دارند! و این درگیری عامل ساقط شدن موقوفه از حیز انتفاع و بهره‌وری است. البته بخشی از این درگیری‌ها برخاسته از اختلاف نگاه این نهادها در صیانت از حقوق موقوفات است که هر کدام می‌خواهند مصلحت موقوفه را تأمین کنند.
رویه واحدی در میان عملکرد متولیان و متصدیان وجود ندارد
در ادامه این نشست سعید گل‌زاده، کارشناس و وکیل حوزه وقف گفت: از دلایل کمرنگ شدن وقف جدید، آن است که ذهنیت‌ها درباره وقف در بعضی موارد تخریب شده است. علت آن را رویه‌های عملی مختلف متولیان و متصدیان وقف می‌دانم. وقتی صحبت از متولی وقف می‌کنیم مراد ما شخصی است که در رتق و فتق اداره امور موقوفه مسئولیت دارد. بنابراین با شخصی حقیقی مواجه هستیم که تولی امور موقوفه را عهده‌دار است. وقتی صحبت از متصدیان وقف می‌کنیم منظور اشخاصی غیر از اشخاص حقیقی هستند که در رأس آن اداره اوقاف و امور خیریه است. هر گاه موقوفه‌ای فاقد متولی باشد، اداره امور آن موقوفه توسط اداره اوقاف آن محل انجام می‌شود.
وی تصریح کرد: رویه واحدی در میان عملکرد متولیان و متصدیان وجود ندارد. به طور مثال اداره اوقاف از یکسری آیین‌نامه‌ها و بخشنامه‌ها تبعیت می‌کند که رویه آن در موقوفاتی که تصدی‌گری می‌کند تقریباً یکنواخت است. موقوفات عامی که دفتر مستقل دارند و زیر نظر متولی اداره می‌شوند صرف نظر از آنکه از حیث عملکرد، یکنواخت عمل نمی‌کنند ولی به مراتب رویه یکسان‌تری نسبت به موقوفات خاص دارند. در موقوفات خاص اصلاً رویه واحد و مشخصی وجود ندارد. چنانچه شخصی در دو محل جداگانه، مستأجر دو موقوفه مختلف باشد، این دوگانگی برای وی ملموس‌تر است. بنابراین ضرورت دارد رویه واحدی در عمل به وظایف متولیان و متصدیان تعریف شده و به اجرا درآید.
گل‌زاده ادامه داد: «شروط اسناد اجاره مستأجران موقوفات» نیازمند شفاف‌سازی است. به‌طور مثال به مستأجر اعلام نشده چنانچه کاربری اعیانی مورد مالکیت خود را که در عرصه موقوفه بنا نهاده، از مسکونی به تجاری تغییر دهد، چه وجوهی، بر چه اساس و معیاری باید به موقوفه پرداخت کند. در چنین شرایطی که به مستأجر موقوفه عواقب چنین اقدامی را نگفته‌ایم، بالتبع او از بازخورد یا نتیجه چنین اقدامی آگاهی ندارد، نتیجه آنکه بین موقوفه و مستأجر اختلاف‌نظر ایجاد می‌شود و بدبینی به موقوفه در ذهن مستأجر شکل می‌گیرد. بنابراین هر چه اسناد اجاره مستأجران موقوفات شفاف‌تر باشد، اختلافات کمتر و ورودی چنین پرونده‌هایی به محاکم قضایی نیز کمتر خواهد شد.
بنابراین، در این قسمت نیز ضرورت دارد رویه واحدی را در نگارش اسناد اجاره مستأجران موقوفات در کل موقوفات کشور داشته باشیم. چه موقوفاتی که فاقد متولی است و زیرنظر اداره اوقاف تصدی‌گری شده و چه موقوفاتی که زیرنظر مستقیم متولی اداره می‌شود.
از عوامل دیگری که اسباب کم شدن وقف جدید محسوب می‌شود، آن است که اقدامات یا عملکرد متولیان و ادارات اوقاف در قسمت اجرای نیات واقفان، آن طور که بایسته و شایسته است به آگاهی مردم به‌ویژه مستأجران وقف نمی‌رسد و نمود ندارد. مستأجران موقوفات اطلاع ندارند وجوهی که کم یا زیاد می‌پردازند، به چه مصارفی می‌رسد. چنانچه مستأجر وقف آگاه شود پرداختی‌های وی به موقوفه، در امور خیر یا عام‌المنفعه هزینه شده یا می‌شود، رغبت و تمایل بیشتری از خود نشان می‌دهد و خود را در ثواب چنین اقدامی سهیم می‌داند. درواقع، اطلاع‌رسانی ثانویه وجود ندارد. امیدوارم در زیرمجموعه متولیان و ادارات اوقاف، واحد یا اداره‌ای با عنوان اجرای نیات واقفان ایجاد و آگاهی‌رسانی نیز تقویت شود.
موضوع دیگر در بحث آسیب‌شناسی است. آسیب‌شناسی مستلزم دعوت از افراد صاحبنظر از بیرون سیستم اوقاف است. در بسیاری موارد، نگاه داخلی به سیستم، ضعف‌ها، نقایص یا کاستی‌ها را نشان نمی‌دهد، نگاه بیرون سیستمی است که نقاط ضعف، ایرادها و نقایص را آشکار می‌سازد.
خرده واقفان را تقویت کنیم
حجت‌الاسلام دکتر عبدالرضا اصغری، مدیر توسعه وقف و مشارکت‌های اجتماعی بنیاد بهره‌وری موقوفات آستان قدس رضوی در ادامه نشست گفت: نخستین نکته‌ای که باید گفته شود این است که به نظر بنده اقبال مردم به وقف کاهش نیافته است بلکه می‌توان گفت موقوفات کلان کاهش یافته است. دلیل آن هم این است که چنین موقوفاتی دیگر نیست. وقتی می‌گوییم وقف کم شده برداشت مخاطب این می‌شود که در جمهوری اسلامی وقف کم شده و در گذشته وقف زیاد بوده در حالی‌که این‌گونه نیست.
یک سلسله مشکلات و رویه‌های سنتی داریم که ممکن است احساس کنیم اقبال مردم به وقف کم شده است. یکی از آن‌ها «نبود قانون جامع وقف و امور خیریه» است.
اصغری اضافه کرد: افرادی هستند که هرآنچه دارند را وقف می‌کنند. این خیلی بالا و بزرگ است چون آن‌ها تمام آنچه را داشته‌اند وقف کرده‌اند؛ هرچند برخی از ملاک گذشته املاک و زمین‌های بسیار بزرگ‌تری را وقف می‌کرده‌اند. بنابراین در حال حاضر و دوران کنونی باید نگاه‌ها را از اموال غیرمنقول به سوی وقف پول، سهام، حقوق معنوی و مسائل مختلفی که دست مردم است بیاوریم؛ به بیان دیگر ما باید «خرده واقفان را تقویت کنیم».
نگاه کارمندگونه به موقوفات!
وی تصریح کرد: نحوه عملکرد خود متولیان یکی از عوامل زیربنایی توسعه وقف است. اگر امروز فردی باغی را وقف کرد و پس از 6 ماه آن باغ خشک شد دیگر در آن منطقه هر کار فرهنگی هم که انجام شود کسی وقفی نمی‌کند. ولی اگر پس از وقف باغی، مردم آن منطقه ببینند آن باغ از هر نظر در حال رشد است الگوسازی می‌شود. بیشتر مردم از این گلایه دارند که عملکرد متولیان در حوزه وقف درست نیست. نگاه ما به موقوفات و املاک وقفی نگاه مالکانه نیست، کارمندگونه است! یعنی باید ببینیم اگر این ملک مال خود ما بود چگونه با آن رفتار می‌کردیم. بنده معتقدم اگر ما وظایف خود را در حوزه‌های مختلف از حراست موقوفه گرفته تا اجرای نیت واقف به نحو احسن انجام دهیم نیازی به تبلیغ دیگری نیست چرا که موقوفات در کل ایران پخش است و هر کدام از این‌ها خود تبلیغی است.
واقفان ما الان سنین بالایی دارند. اما این جوان و نوجوان ما که روزی بخواهد واقف شود اطلاعاتشان در مورد وقف کم است و کم‌کم واژه‌ای به نام وقف در ذهن آن‌ها باقی نخواهد ماند. مورد دیگر اینکه فرایند وقف به‌صورت سنتی است یعنی واقف تا زمانی‌که بخواهد وقفی را انجام دهد و به آخر برسد باید فرایندی طولانی و زمانبر را طی کند و در برخی موارد اصلاً فرد واقف فوت می‌کند و فرزندان او وقف نمی‌کنند. ما به همین خاطر سامانه برخط وقف راه انداخته‌ایم که فرد به‌سرعت و از طریق سامانه‌ای اطلاعاتش را وارد و کد رهگیری دریافت می‌کند و درنهایت در یک ماه فرایند آن به انتها می‌رسد.
قوانینی در کشور داریم که مانع احیای موقوفات شده‌اند
حجت‌الاسلام سید حجت صالح، مسئول حقوقی موقوفات حوزه علمیه خراسان در ادامه این نشست تعدادی از معضلات درزمینه وقف را برشمرد و گفت: ما قوانینی در کشور داریم که مانع احیای موقوفات شده‌اند. ما امروزه «قانون مادر وقف نداریم». هر چه از این قوانین موجود و اجرایشان می‌گذرد اصلاح آن‌ها سخت‌تر می‌شود.
از معضلات دیگر که در طول تاریخ در حوزه مدیریت وقف داشته‌ایم بحث واگذاری امور توسط متولیان و همچنین تصرفات موقوفات بوده است. در دوره‌هایی از تاریخ کشور تصرفاتی خلاف قانون بر املاک موقوفه اتفاق افتاده است که وقت و هزینه زیادی از مدیریت وقف صرف امور حقوقی برای بازگرداندن این اموال موقوفه می‌شود. بحث بعدی ملی شدن اراضی موقوفه است که با آن بخشی از اراضی موقوفات را از دست مدیران موقوفات و متولیان خارج کرده‌اند.
عدم سرمایه‌گذاری معضل دیگر در حوزه وقف است. تا وقتی حمایت از وقف رخ ندهد ما نمی‌توانیم موارد از دست رفته را به وقفیت خود برگردانیم. در بعضی از امور کشور گاهی مدیریت بحران داریم نه مدیریت کارآمدی. به عنوان نمونه زمینی وقفی در شاندیز مشهد داریم که دارای درخت‌های مثمر چند ده ساله گردو است. اما متأسفانه این درخت‌ها به خاطر چوبشان مورد سرقت قرار می‌گیرند. اداره جهاد کشاورزی اجازه دیوارکشی برای حفاظت از آن را نمی‌دهد و می‌گوید هرگاه سرقتی رخ داد از کلانتری پیگیری کنید!
نمونه مهم دیگری که می‌شود برای عدم حمایت مثال زد این است که چرا بسیاری از اراضی موقوفه در اطراف شهر مشهد تغییر کاربری پیدا می‌کند در حالی که بسیاری می‌دانند این اراضی وقفی است.
موقوفات در کشور کم نشده‌اند
در پایان این نشست حجت‌الاسلام محمد ذاکری، معاون اوقافی، حقوقی و ثبتی اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی گفت: اتفاق خوبی که در دهه اخیر افتاد این بود که اوقاف سامانه‌ای برای ثبت موقوفات کشور راه‌اندازی کرد که با استفاده از آن ضمن شناسنامه‌دار شدن همه موقوفات، درآمدها و میزان هزینه‌کرد بر مبنای نیت واقف توسط مدیران اوقاف در هر لحظه امکا‌ن‌پذیر شده است.
البته برخلاف نظر برخی دوستان ما اعتقادی نداریم موقوفات در کشور کم شده‌اند و این موضوع بر اساس اسناد و آمار قابل اثبات است. اما نکته موجود این است با توجه به رشد جمعیت انتظار است وقف‌های بیشتری اتفاق بیفتد چرا که نیازهای جامعه نیز افزایش پیدا کرده است.
ارسال دیدگاه
تیتر خبرها
