«نذر ریشه» آیین عاشورایی 400 ساله در برغان
البرز- فرزان احمد نژاد
مردم روستانشین برغان استان البرز مثل تمام ایرانیان برای برآوردن حاجات خود، مراسم نذر برپا میکنند.
از آنجا که این مراسم با پختن سمنو همراه است و در شکل آیینی برپایی خود به جوانهزدن گندم مربوط میشود، برغانیها این مراسم را «نذر ریشه» مینامند. با توجه به تعاریف و دستورالعمل میراث ناملموس، این مراسم در گروه عادتها و رسمهای اجتماعی، آیینها و جشنهای مربوط به سال قمری قرار میگیرد.
بر اساس یکی از نسخ خطی موجود، مردم روستای برغان به ویژه خانوادههای بکایی، برغانی، شهیدی و کرمی سالیان درازی است که مراسم «نذر ریشه» را برگزار میکنند. مردم برغان بر این باورند که این مراسم پیش از ساخت حسینیه اعظم؛ یعنی حدود بیش از ۴۰۰ سال پیش برگزار میشده است. این مراسم همچنان در روستای برغان و حتی بین برغانیهای ساکن شهرهای دیگر مثل کرج، قزوین و… اجرا میشود.
مراسم «نذر ریشه» یک کار گروهی است که زنان نقش اصلی را در آن دارند و مردها فقط برای حمل کیسههای گندم، آرد، دیگها و برافروختن آتش کمک میکنند. هر کس از اهالی روستا که نذر خاصی مثل شفای بیمار دارد، نیت میکند و معمولاً چند خانواده از اهالی روستا کمک میکنند تا این مراسم برپا شود. برای پختن سمنو، آب باران یا آب پاک، آرد گندم و شیره جوانه گندم، دیگ مسی و یک پارو لازم است. گندم و آرد ممکن است به وسیله چند خانواده تهیه شود.
در حین بررسی میدانی، عباس خاوری؛ یکی از اهالی برغان به نکتهای اشاره کرد که بسیار حائز اهمیت است. او به یاد دارد در کودکی، پدربزرگش ابتدا کیسههای گندم را به مسجد اعظم برغان برده و مدت یک شب داخل درخت چنار کهنسال شمالی مسجد اعظم برغان میگذاشت. هرکس که نذر داشته، پارچه سبزی را در همان شب به بخشی از داخل تنه درخت میبسته و اعتقاد داشتند که موجب تبرک گندم و برآورده شدن قطعی نذر میشده است. عباس خاوری همچنین به یاد دارد آرد مورد استفاده در سمنو از گندمهایی بود که داخل تنه درخت نگهداری میشد.
مدیریت سنتی
زنان، گندم و آرد را به وسیله دستاس در حسینیه اعظم تهیه کرده و به خانه صاحب نذر میبرند. گندمها را روی سبدهای چوبی پهن میریزند و پنج روز تا یک هفته در زیرزمین، جای خشک و خنک نگهداری میکنند تا جوانه بزند و مدام به آن سرکشی میکنند. در این مراسم از آنجا که جوانه گندم در تهیه سمنوی برغان بیشتر از نقاط دیگر استفاده شده از همین رو به «نذر ریشه» نامگذاری شده است. زنان هنگامیکه جوانه را برای تهیه شیره آماده میکنند، آیات قرآن را میخوانند.
تا اینجای پژوهش، ارتباط مستقیم و همزمان این آیین با میراث طبیعی، درخت چنار کهنسال شمالی برغان و میراث تاریخی فرهنگی حسینیه اعظم برغان و ترکیب این میراث ناملموس با میراث طبیعی و تاریخی و فرهنگی از بارزترین شاخصهها و ویژگیهای این میراث ناملموس است.
همکاری چند خانواده برای تهیه مقدمات و مواد نذر، دومین ویژگی این آیین است که دانش مدیریت سنتی در قالب تقسیم وظایفی چون پاک کردن و آمادهسازی گندم، تهیه و آمادهسازی آرد، تهیه و آماده کردن جوانه گندم، تهیه سوخت و… و همبستگی بین جماعت روستا با ایجاد حس تعاون، وحدت و یکپارچگی را سبب میشود.
ساعت 8 تا ۹ شب همه خانمها دور دیگ نذری گرد هم میآیند و یکی از آنها کبریتی به دست میگیرد و با گفتن «بسم الله» اجاق را روشن میکند و صیغه نذر خوانده میشود. در این هنگام همه حاضران دعای زیارتنامه دوازده امام را زیر لب میخوانند. پس از آنکه دیگ گرم شد، صاحبخانه که نذردار اصلی و همچنین پزنده سمنو است پارو را با دو دست میگیرد و چند دور با آن سمنو را بههم میزند. پس از او خانمهای دیگر یکایک همین کار را میکنند. وقتی سمنو به قلقل افتاد، خانمهایی که نذر ریختن پسته یا بادام در دیگ سمنو دارند، نذری خود را
مشت مشت در آن میریزند. پختن سمنو تا نزدیک سحر به درازا میکشد. پس از آن پارو را کنار میگذارند و سمنو را دم میکنند.
آنگاه پس از گرفتن وضو به نماز میایستند و پیش از آنکه سمنو سرخ شود و نماز صبح را بخوانند، دو رکعت نماز حاجت میگزارند. پس از پایان نماز حاجت، نشسته میمانند و دستها را گشاده در برابر صورت خود نگاه میدارند و آرزوی خویش را با توسل به حضرت فاطمه(س) از خداوند خواستار میشوند و شرط میکنند که اگر نیازشان برآورده شود، سال دیگر در سمنوپزان دیگری دو یا چند برابر آرد یا پسته یا بادام بیاورند و یا خود، سمنوی نذری بپزند.
باورهای محلی
برخی از نذرداران سمنو، عقیده دارند پس از دم کردن دیگ، حضرت فاطمه(س) مانند دیگر گروه بانوان به محل سمنوپزان میآید و در پای دیگ نماز میگزارد. از این رو جانماز خاصی در گوشهای از آن محل میگسترند که کسی حق نماز خواندن در آنجا را ندارد. پس از اینکه نماز و دعا به پایان رسید، چند ساعتی میآسایند و سپس دوباره دور دیگ گردهم میآیند و خانم نذردار اصلی، در آن را برمیدارد. آنگاه خود او نخستین ملاقه سمنو را در کاسهای میریزد و حاضران نیز شادی میکنند و کف میزنند و به کشیدن سمنو از دیگ و ریختن آن در کاسهها میپردازند. هر کاسه را در سینی کوچکی میگذارند و بر روی آن حولهای میکشند و به خانه یکی از خویشان، دوستان یا همسایگان میفرستند. هر کسی که سمنوی نذری برای او فرستاده میشود، پس از دعا برای نذردار و خالی کردن کاسه، مقداری شیرینی، قند و نبات در آن میگذارد و به خانه صاحبش پس میفرستد.
انتقال سینه به سینه این دانش سنتی یعنی حضور فعال جوانان با نظارت بزرگان و پیران، میزان ریشه جوانه گندم، شیوه استفاده از دستاس، دستورالعمل پخت، میزان شعله آتش و… از دیگر شاخصههای این میراث ناملموس است.
مراسم «نذر ریشه» همچنان در میان روستانشینان برغان زنده مانده و در حال برگزاری است؛ اما در سالهای اخیر قرار دادن گندم داخل درخت کهنسال چنار شمالی برغان و تهیه آرد در بنای تاریخی حسینیه اعظم برغان کمرنگ شده که اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان البرز با همکاری شورای روستای برغان در صدد زندهسازی این آیین اصیل عاشورایی فاطمی به شکل نخستین خود است.
برچسب ها :
ارسال دیدگاه
تیتر خبرها
-
«کاشان» قطب پرورش ماهیان زینتی
-
کمبود زائرسرا در قطب گردشگری مذهبی ایران
-
افزایش 30 درصدی آبرسانی به روستاهای ایلام
-
«نذر ریشه» آیین عاشورایی 400 ساله در برغان
-
راهاندازی قطار روزانه یزد- مشهد پیگیری میشود
-
شهرکرد میزبان دهمین کنگره بینالمللی زیستشناسی ایران
-
ترمینال جدید فرودگاه ایلام تا اربعین به بهرهبرداری میرسد
-
اجرای قوانین ازدواج، مطالبه جوان ایرانی است
-
مشاغل خانگی تسهیلات قرضالحسنه دریافت میکنند
-
خودروهای لوکس در گمرکات مازندران خاک میخورند